شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
پنجاه و چهارمین اثر حجت‌الاسلام والمسلمین محمد حسن ربانی بیرجندی، عضو هیئت علمی و مدیر گروه فقه و مبانی اجتهاد مرکز تخصصی آخوند خراسانی با عنوان «نگاهی به مکاتب فقهی شیعه» منتشر شد. این کتاب شامل ۱۲ فصل «فقه در آغاز عصر غیبت»، «مکتب شیخ مفید»، «مکتب حله»، «مکتب جبل عامل»، «مکتب محقق اردبیلی»، «مکتب علامه وحید بهبهانی»، «مکتب فیض کاشانی»، «مکتب صاحب جواهر»، «مکتب شیخ انصاری»، «مکتب آیت‌الله بروجردی»، «مکتب امام خمینی» و «مکتب آیت‌الله خویی» است.
به گزارش شبکه اجتهاد، مکتب فقهی مجموعهای از آرا و نظریات یک فقیه و در برگیرنده مجموعهای از تجربه‌ها و دانش او است که سه ویژگی عمده «آرا و نظریات خاص فقهی اصولی(که مبتنی بر تحقیقات و پژوهش‌های گسترده آن فقیه است)» «تحول در فقه با ارائه نگاشته‌ها و گونه‌های جدید از تحقیقات فقه و اصول» و «مطرح شدن آراء و نظریات او به طور گسترده نزد دیگران»؛ این ویژگی‌ها سبب می‌شود مکتبی فقهی پدیدار شود و آن فقیه، صاحب مکتب شناخته گردد.
نویسنده در مقدمه این اثر آورده است: در این کتاب ذیل عنوان مکتب‌های فقهی و فقیهان معروف و مشهور، کوتاه در حدّ آشنایی با ترجمه و زندگینامه فقها، شاگردان کتاب‌ها در حوزه درسی و پاره‌ای از خصوصیات آنان و مکتب فقهی ایشان سخن گفته ایم.
مراد از مکتب فقهی، مجموعهای از آرا و نظریات یک فقیه در برگیرنده مجموعه از تجربه و دانش او است و ویژگی‌هایی دارد که وجود آنها باعث شده آن را «مکتب» بنامیم، زیرا این ویژگی‌ها سبب می‌شود مکتب فقهی، مطرح و آن فقیه، صاحب مکتب شناخته شود.
ساختار اثر: این اثر در ۱۲ فصل تهیه و تدوین شده است، که فصل اول با عنوان «فقه در آغاز عصر غیبت» منتشر شده است؛ در این فصل پس از اشاره به رشد سر در عصر ائمه(ع) و برشمردن فقهای اصحاب ائمه(ع)، به دوره غیبت اشاره می‌شود که با آغاز دوره غیبت صغری دانشمندانی بزرگ در شیعه ظهور کردند که با بررسی حالات و آثارشان می‌توان دریافت که فقیهان این دوره در دو مکتب محدثان و مکتب اصولیان جای می‌گرفته‌اند.
فصل دوم به مکتب شیخ مفید پرداخته است که پس از بیان ویژگی‌ها و امتیازهای مکتب شیخ مفید، برخی از تألیفات وی ذکر شده است و در ادامه به پیروان مکتب شیخ مفید از جمله سید مرتضی علم الهدی و شیخ طوسی می‌پردازد و در ادامه تأثیر فتاوای شیخ و فقهای پس از او بیان می‌گردد.
نویسنده در سومین فصل از این کتاب، پس از معرفی مکتب حله، به بیان توضیحاتی در خصوص محقق حلی می‌پردازد و در ادامه فضای علمی حله را تشریح می‌کند و روش حدیثی – رجالی این عالم(مکتب وثوق سندی) تبیین می‌شود و در بخش دوم از این فصل به مکتب علامه حلی اشاره شده و امتیازهای این علامه، تالیفات و نوآوری‌های وی در علوم اسلامی تشریح می‌شود.
در فصل چهارم این اثر که به مکتب جبل عامل اختصاص یافته، مکتب شهید اول، شهید ثانی و محقق کِرکی تبیین شده است.
فصل پنجم به مکتب محقق اردبیلی می‌پردازند؛ در این فصل، ویژگی‌های این مکتب بیان شده و در ادامه پیروان مکتب اردبیلی اعم از سید محمد عاملی، محمدباقر سبزواری و شیخ حسن عاملی، و خوانساری بیان شده اند.
در فصل بعد، مکتب علامه وحید بهبهانی مورد بحث و بررسی قرار گرفته که در ابتدا پس از بیان حرکت‌های علمی وی، حرکت اخباری گری و مبارزه وحید بهبهانی با آن تشریح شده و در ادامه ویژگی‌های مکتب فقهی – اصولی این عالم تبیین گردیده و در پایان به شاگردان وی اشاره شده که از جمله آنها می‌توان به ابوالقاسم قمی، سید علی طباطبایی، شیخ جعفر کاشف الغطا و فاضل نراقی اشاره کرد.
فصل هفتم به مکتب فیض کاشانی پرداخته و پس از بیان تالیفات وی، فتاوای متفرد این عالم بیان شده است.
نویسنده در فصل هشتم به معرفی مکتب صاحب جواهر می‌پردازند؛ در این فصل، ابتدا انواع سبک فقهی اعم از فقه جواهری، فقه گویا و فقه پویا را تشریح می‌کند و سپس ویژگی‌های جواهر الکلام (از جمله توجه به شهرت، توجه به فتوای فقهای اهل سنت، فهم روایات، جامعیت و منابع کتاب جواهر الکلام، احاطه گسترده بر فقه، توجه به شهرت فتوایی، و ممنوعیت اجتهاد در مقابل نص می‌پردازد.
فصل نهم کتاب «نگاهی به مکاتب فقهی شیعه» در خصوص مکتب شیخ انصاری است که در ابتدا پس از اشاره به شاگردان این عالم، تالیفات وی و ویژگی‌های مکتب مذکور اعم از نوآوری در علم اصول پیرایش علم اصول از مباحث نامرتبط، نقد مبانی اندیشه اخباریان، استخراج آرای اصولی از فقه را بیان می‌کند و سپس شیوه نگارش مکاسب بررسی شده و در ادامه به وضعیت فقه در دوره پس از شیخ و پیروان شیخ انصاری اشاره دارد.
نویسنده در فصل دهم به مکتب آیت‌الله بروجردی می‌پردازد که در ابتدا پس از معرفی برخی از شاگردان این عالم، ویژگی‌های مکتب فقهی وی (از جمله توجه به فقه اهل سنت، پرهیز از تفرد در فتوا، توجه به شهرت قدما و توجه به سیر تطور مسئله فقهی) و نگرش‌های حدیثی و رجالی ایشان تبیین شده است.
در فصل یازدهم، مکتب امام خمینی تشریح می‌شود که در ابتدای این فصل، ویژگی‌های مکتب امام راحل (ولایت فقیه، توجه به فقه مستحدث، نقش زمان و مکان و تغییر و تحول موضوع، دخالت مسائل سیاسی و حکومتی در فقه، و توجه به مقاصد شریعت)، شیوه رجالی امام خمینی، برخی فتاوای نادر ایشان تشریح گردیده است.
در دوازدهمین و آخرین فصل از کتاب «نگاهی به مکاتب فقهی شیعه» مکتب آیت‌الله خویی پرداخته شده است که در این فصل، پس از معرفی شاگردان وی، روش‌های رجالی، فقهی، فقه الحدیثی و اصولی این عالم تبیین و تشریح شده است.
برشی از اثر: دخالت مسائل سیاسی و حکومتی در فقه (از ویژگی‌های مکتب امام خمینی)
امام خمینی(ره) به رهبری انقلاب اسلامی ایران تحولی عظیم در کشور، بلکه جهان پدید آورد و همین امر باعث شد فقه نیز با شرایط جدیدی روبه‌رو شود. مسائلی در فقه مطرح گشت که تا آن روز در فقه از آنها خبری نبود. او با حالات روحی منحصر به فرد خود، و عرفان مخصوص توانست ایران را زیر و رو کند. امام خمینی(ره) در مدخل رساله «الاجتهاد» تعمیر کوتاه ولی پر معنا دارد. او مدعی است اجتهاد ثقیه باید دو گونه باشد، یعنی یک فقیه اجتهادی صغروی داشته باشند. در مورد هر مسئله تفکر کرده، آرای فقها و روایات را در آن موضوع بررسی کند، پس از آن به جمع آوری و فتوا بپردازد، اما لازم است فقیه اجتهاد دومی هم داشته باشد که اجتهاد کبروی است؛ یعنی باید در هر مسئله اجتهاد کرد، سپس فقه را از برون نگریست و پس از مقایسه مسائل فقهی در کل فقه یک اجتهاد نو در آن داشته باشیم.
گفتنی است، چاپ اول کتاب «نگاهی به مکاتب فقهی شیعه» از سوی انتشارات بوستان کتاب با شمارگان ۴۰۰ نسخه و با قیمت ۱۱۰ هزارتومان و در ۴۰۸ صفحه منتشر و هم اکنون در سایر شعب فروشگاه‌های انتشارات کتاب قابل دسترسی است. علاقه مندان جهت خرید اینترنتی این کتاب می‌توانند به نشانی اینترنتی www.bustaneketab.ir مراجعه نمایند.
