شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: اگر کمی با بازار سهام و بازارهای مالی آشنایی داشته باشید قطعاً واژه معاملات تقلیدی یا معاملات انعکاسی و یا کپی ترید را شنیده‌اید. معمولاً افرادی دست به معاملات تقلیدی می‌زنند که از دانش معامله‌گری در بازارهای مالی برخوردار نیستند و ترجیح می‌دهند طبق راهبرد معاملات بزرگان یا افراد موفق عمل کنند.
معاملات تقلیدی مزایا و معایب و موافقان و مخالفانی دارد. مخالفان می‌گویند معاملات تقلیدی نوعی سرمایه‌گذاری منفعلانه مسحوب می‌شود و وابستگی معامله‌گر پیرو به راهبر را در پی دارد و همچنین بیشترین سود را نصیب معامله‌گر راهبر خواهد کرد و در مقابل موافقان براین باورند این نوع سیستم معاملاتی ریسک معامله را کاهش می‌دهد و موجب متنوع ساختن سبد سرمایه‌گذاری خواهد شد. در این یادداشت تلاش شده تا از منظر فقهی و دینی به معاملات تقلیدی نگاه شود.
نگاه فقهی به معاملات تقلیدی
طبق نظر کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار این نوع معامله مبتنی بر ماده ۱۰ قانون مدنی (اصل آزادی قراردادها) و از عقود نامعین است که بر اساس آن راهبر حق بهره‌برداری از اطلاعات معاملاتی خویش را در اختیار کارگزار قرار می‌دهد و کارگزار هم به پیرو این امکان را می‌دهد تا سفارشات خود را با تبعیت از سفارش‌های ارسالی راهبر تنظیم کند و در مقابل کارگزار در ازای ارائه خدمات به طرفین حق دریافت کارمزد را دارد.
از نظر کمیته معاملات کپی و انعکاسی سازمان بورس و اوراق بهادار این نوع معاملات می‌تواند بستری برای توسعه بازار سرمایه و بهبود رفتارهای معاملاتی سرمایه‌گذاران محسوب شود.
ضروری است که از نظر فقهی و از سه موضوع ضرر و ضرار، اکل مال به باطل و غرر به سیستم معاملاتی تقلیدی پرداخته شود.
مرحوم استاد سیدعباس موسویان در کتاب بازار سرمایه اسلامی درباره ضرر و ضرار این نوع معاملات نوشته است: یکی از ضوابط معاملات قراردادها قاعده نفی ضرر است. این قاعده بر معاملات و مبادلات عقلایی حاکم است و شرع مقدس اسلام، معاملات و مبادلاتی را تأیید می‌کند که اصل معامله، اطلاق معامله یا شرایط معامله باعث ضرر و ضرار نگردد؛ در غیر اینصورت ضابطه نفی ضرر، یا حکم به بطلان می‌دهد یا با آوردن شروطی، معامله را به رعایت شرایطی مقید می‌کند و در صورتی‌که ضرر از وجود شرایط نشئت گرفته باشد، آن شرایط را الغا می‌کند.
معاملات تقلیدی موجب بازدهی بیشتر
براساس توضیحاتی که مرحوم موسویان ارائه کرده، معاملات تقلیدی موجب بازدهی بیشتر معامله‌گران خواهد شد و عملکرد بهتری را نسبت به معامله‌گران انفرادی نصیب معامله‌گران تقلیدی می‌کند.
غرر از دیگران موضوعاتی است که فقها نسبت به آن حساسیت دارند و مرحوم موسویان در کتاب مذکور در این رابطه نوشته است: غرر به معنی به خطر و هلاکت انداختن است و ملاک در غرر عرف است و اگر میزان خطر و احتمال خسارت به حدی باشد که از نظر عرف خطری با اهمیت باشد و از آن اجتناب کند، چنین خطری غرری است و موجب بطلان معامله خواهد شد.
براین اساس معاملات تقلیدی چون خطر معامله را کاهش می‌دهد و نوعی معامله عقلایی است و یکی از ابزارهای رایج معامله‌گری محسوب می‌شود از نظر غرری بودن با مشکلی مواجه نیست ولی به شرط اینکه قرارداد میان راهبر و پیرو شفاف باشد.
موضوع دیگر که فقهای دینی نسبت به آن حساسیت دارند بحث اکل مال به باطل است. مرحوم موسویان در کتاب مذکور تأکید کرده است: یکی از ضوابط عمومی باب معاملات از دیدگاه اسلام، حرمت و بطلان معاملاتی است که از دیدگاه عرف و عقلا یا از دیدگاه شرع، اکل مال به باطل به حساب می‌آیند. درواقع هر نوع تصرف در اموال دیگران بر وجهی که از دیدگاه عرف و عقلا یا از دیدگاه شرع اکل مال به باطل باشد، حرام و ممنوع است.
پس طبق این نظر معاملات در بورس و بازارهای مالی اکل مال به باطل محسوب نمی‌شود و نه پیرو و نه راهبر هیچ دخل و تصرفی در اموال یکدیگر ندارند و لذا بحث اکل مال به باطل در معاملات تقلیدی صدق نمی‌کند.
نتیجه‌گیری
در پایان باید گفت معاملات تقلیدی از نوع معاملات شفاف محسوب می‌شود و سازمان بورس و اوراق بهادار به طور کامل می‌تواند این نوع معاملات را رصد کند و از سوی دیگر این نوع سیستم معاملاتی روش نوین سرمایه‌گذاری غیرمستقیم به شمار می‌رود و همانطور که سرمایه‌گذار سرمایه خود را به سبدگردان می‌سپارد، معامله‌گران انعکاسی هم برای کاهش ریسک و کسب سود طبق سیستم معاملاتی افراد خبره دست به معامله می‌زنند.
نویسنده: سعید امینی- خبرگزاری بین‌المللی قرآن
