کرونا و مناسک دینی/ علی دارابی

شبکه اجتهاد: فقه سیاسی که به نوعی تکالیف شرعی و زندگی سیاسی مومنان بلکه شهروندان را تعیین می‌‌کند فی‌‌الواقع خود «حکمرانی» و «آیین اداره مطلوب جامعه» است و دارای قواعد متعددی است که در میان آنها «قاعده مصلحت» و «قاعده اهم و مهم» از جایگاه ویژه‌‌ای برخوردار است. اولی حاکمان و فقها را ملزم می‌‌کند که همواره «مصالح انسان‌‌ها و جامعه» را بر هر امر دیگری مقدم بدارند و بر پایه «مقتضیات زمان و مکان» نیازها و شرایط جامعه را مورد بررسی و احکام و مقررات دینی را بر پایه آن تبیین و درخواست کنند. «قاعده تقدم اهم بر مهم» اصل دیگری است که برگرفته از منظومه و تفکر عقلانیت و خردگرایی شیعه است. استاد شهید مرتضی مطهری در کتاب اسلام و مقتضیات زمان توسل به این اصل را از مهم‌‌ترین نقش‌ها در «اجتهاد شیعی» می‌‌پندارد. این قاعده بر این باور است که در موارد تزاحم ملاکات احکام در مقام عمل مکلف نمی‌تواند به دو حکم شرعی «اهم و مهم» عمل کند و فقط بر انجام یکی از آن دو قادر است که باید اهم را بر مهم‌ ترجیح دهد.

امروزه در شرایطی که ویروس همه‌‌گیر کرونا (کووید ۱۹) همه‌جای جهان را دربرگرفته است و تغییرات شگرف و گسترده‌‌ای را در عرصه زندگی، جامعه، روابط بین‌‌الملل، تجارت، سیاست، سبک زندگی از جمله «مناسک، عبادات و اعمال دینی» موجب شده و ناخواسته بسیاری از محدودیت‌ها را درباره «نیایش و اجرای اعمال دینی» برای همه موحدان و ادیان دنیا ایجاد کرده است، در جامعه ایران کاربرد این دو قاعده فقه سیاسی بیش از پیش در عرصه حکمرانی و پاسخگویی به مطالبات و نیازهای جامعه از یک‌‌سو و اعمال و اجرای مقررات و دستورالعمل‌‌های دولت برای «حفظ جان و امنیت مردم» را به نمایش می‌‌گذارد.

بیانات رهبر حکیم انقلاب اسلامی در عید قربان درباره نحوه و چگونگی عزاداری ماه محرم «تجلی عقلانیت فقه سیاسی شیعه» با استناد به دو قاعده مهم «مصلحت» و «تقدم اهم بر مهم» است.

با توجه به وجود کرونا و شیوع گسترده آن که بسیاری از استان‌‌ها و شهرهای کشور را در «وضعیت قرمز و هشدار» قرار داده است، اختلاف‌نظر و دیدگاه‌‌های متفاوت و بعضاً متضاد در میان نخبگان، گروه‌ها، تشکل‌‌ها و هیات‌‌های مذهبی و دینی وجود داشت. دیدگاه راه‌گشا و چاره‌ساز رهبر معظم انقلاب اسلامی، کارآمدی فقه سیاسی را بار دیگر به اثبات رساند. در جایی که «حفظ جان مردم» و «رعایت پروتکل‌‌های بهداشتی» و «اعمال قوانین از سوی دولت» از یک‌سو و «برگزاری مراسم عزاداری سالار شهیدان، حضرت اباعبدالله‌الحسین (ع)‌» و «چگونگی آن» ناخودآگاه یک دوقطبی جدید را شکل می‌‌داد، رهبری به زیبایی مساله را تبیین فرمودند:

«در عزاداری‌‌های محرم معیار چیزی است که ستاد ملی مبارزه با کرونا تعیین می‌‌کند و بنده خودم شخصاً هر چه را آنها لازم بدانند، مراعات خواهم کرد چرا که وضعیتی که داریم «اگر شل بگیریم، فاجعه‌‌ای رخ می‌دهد که آن طرف آن ناپیداست.»

این راهبرد توأمان «عزاداری» و «حفظ جان مردم» نمادی از مردم‌‌سالاری دینی و حکمرانی خوب در اداره جامعه است.

انقلاب اسلامی که یک انقلاب فراشیعی و فراایرانی است و طرح و برنامه برای حکمرانی مطلوب در برابر دموکراسی لیبرال را از خود ارائه می‌‌کند، باید «نماد عقلانیت» و «دوری از عوام‌‌گرایی» باشد. به‌هرحال از سخنرانان، مداحان و هیات‌‌های مذهبی، انتظار آن است که با توجه به شرایط «محدودیت‌های کرونا» خود پیشگام در اجرای ملاحظات باشند که اکثراً بر همین طریق عمل کرده‌‌اند و «ماه مبارک رمضان و شب‌‌های قدر» نمونه بارز آن بود.

اما اینک که رهبری «تکلیف جامعه، مردم و دولت» را بر سر نحوه و چگونگی اجرای مناسک و مراسم دینی چون اعیاد قربان و غدیر و ماه محرم و تاسوعا و عاشورا مشخص فرمودند، ما ایرانیان باید الگویی تمام‌عیار برای همه شیعیان امام‌حسین (ع)‌ و احیا و اقامه عزای حسینی باشیم. حج خانه خدا که نماد «وحدت مسلمانان» است، امسال با رعایت مقررات بسیار سخت قرنطینه و ملاحظات بهداشتی برگزار شد. کمتر از ۱۰۰۰ نفر زائر خانه خدا که بین ۲۰ تا ۴۵ سال سن داشتند با رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی، ماسک و… حج خود را به‌جا آوردند و به رخ جهانیان کشیدند که اسلام نماد عقلانیت و مصلحت و مردم‌سالاری است و حالا نوبت جامعه شیعیان در ایران و سراسر جهان است که عشق و دلدادگی به سالار شهیدان را در اوج رعایت پروتکل‌‌های بهداشتی، مقررات سلامت و امنیت به‌جا آورند و بی‌شک مردم ایران در این برهه از تاریخ نام نیک و عمل شایسته‌‌ای که زیبنده آن هستند را در عزاداری ماه محرم از خود بر جای خواهند گذاشت.

کرونا و محدودیت‌‌های آن امری زودگذر و قطعی نیست. وزیر بهداشت اعلام کرده که همه جهانیان از جمله ایران باید برای یک دوره طولانی‌مدت خود را برای زندگی با کرونا آماده کنند. مردم ایران که در نوع‌دوستی، مودت، تعاون و همدلی آزمون موفق و سربلندی از خود را نشان دادند، در ماه محرم هم موفق خواهند شد مجالس سوگواری، عزاداری، مواسات و رسیدگی به نیازمندان را با ملاحظات و پروتکل‌های بهداشتی به‌خوبی به اجرا درآورند که در این میان نقش سخنرانان، مداحان و هیات‌‌‌های مذهبی تاثیرگذار و مهم و از اهمیت تاریخی برخوردار است.

امید که همه از این آزمون سربلند بیرون آییم.