آیا گفتمان امام (ره) در حوزه مهجور است؟

شبکه اجتهاد: گاهی شنیده می‌شود که گفتمان امام‌ (ره) در متن حوزه امتداد پیدا نکرده و حوزه علمیه قم به عنوان مادر انقلاب دچار بلیه “نجفی شدن” گشته و طبیعتا برای این بیماری باید دنبال راه حلی بود. به نظر نگارنده، این تصوربا واقعیت حوزه قم مطابق نیست و دال مرکزی گفتمان انقلاب بیش از هر زمانی در حوزه معاصر ریشه دوانده و بذری که در این زمین بارور به دست مبارک امام پاشیده شد، امروز به نهال‌های بالنده تبدیل شده است. اگرچه حوزه‌های علمیه در امتداد مهجوریت تاریخی خود و در همه‌ی این قرن‌هایی که قرار نبود شریعت در بستر جامعه تحقق یابد و اقامه دین، به عنوان یک رسالت حقیقی برای حاکمیت‌ها مطرح نبود موفق نشد که فقه را به مثابه ستون فقرات زندگی اجتماعی مطرح نماید و تنها ساحت غیر مناسکی که فقه مجال حضور یافت تا عمومی‌ترین چهره خود را  هویدا نماید، تحدید روابط شخصی بود که از قضا میراث مانا و ابتکاری و پرمحتوایی توسط نخبگان حوزوی چون شیخ اعظم به جا ماند.

اعتقاد راسخ امام این بود که فقه تا در بستر زندگی اجتماعی، اداره انسان را بر عهده نگیرد و از متن کتاب ها و طبقه‌های کتابخانه‌ها هجرت نکند و بر مسند حکمرانی ننشیند، هرگز رسالت اصیل خود را ادا نکرده و به تعبیر این ابرفقیه قرنها، “هدف اساسی این است که ما چگونه می‌‌‌‏خواهیم اصول محکم فقه را در عمل فرد و جامعه پیاده کنیم و بتوانیم برای معضلات جواب داشته باشیم و همۀ ترس استکبار از همین مسئله است که فقه و اجتهاد جنبۀ عینی و عملی پیدا کند”.

این گوهر اصلی گفتمان امام در حوزه اگر در دوره‌هایی در حد آرزو و تکرار یک آرمان بود امروز حرکت‌های عینی و فعالیت‌های علمی مبتنی بر روش فقاهتی در عمیق‌ترین لایه‌های آن آغاز شده و گفتمان رایج حوزه‌ها، پاسخگویی به نیازهای جامعه در ساحت های متنوع گشته است.

مهمترین مراکز حوزوی به هدف تولید فقه حکومتی طلبه می‌پذیرند و طلاب نخبه حوزوی عموما رشته تخصصی فقه و اصول را به هدف تولید نظامات مبتنی بر فقاهت و در راستای اقامه دین بر مبنای فقه جواهری انتخاب می‌نمایند.

مجلات معتبر فقهی، مقالات علمی در ابواب کمتر کار شده فقه و در محورهای مرتبط به حوزه حاکمیت را منتشر می‌نمایند و گروه‌های خودجوش و جهادی در راستای پژوهش‌های فقه‌های تخصصی شکل گرفته است.

اساتید مشهور در کنار فعالیت‌های مرسوم علمی، به نوعی در ساحت‌های فقه معاصر به فعالیت‌های تدریس و تحقیق مشغولند و نشست‌های علمی در مجموعه‌های حوزوی در همین موضوعات برگزار می‌گردد.

این بصیرت در نهادهای حاکمیتی پدید آمده که بدون مراجعه به نهاد فقه حل چالش‌های تخصصی حکمرانی میسر نیست و ازین رو خلأهای نظری در قالب پرسش‌های فقهی به سوی حوزه گسیل گشته و متقابلا تحقیقات نو و ابتکاری اما روشمند و اصیل در حوزه‌های نوپدید فقهی منتشر می‌گردد.

این تلاش‌ها اگرچه قدم‌های نخستین در مسیر تحقق آرمان امام عظیم‌الشان در بالندگی فقه به شمار می‌رود، اما به هر حال نشان دهنده زنده بودن جریان اصیل انقلاب اسلامی در حوزه‌هاست./ تنبیه الأمه