شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
آیت‌الله بروجردی قائل به ولایت فقیه بود و بر این اساس مقدماتی را نیز در نظر گرفته بود. ایشان مساله ولایت فقیه را مساله‌ای کاملا فقهی می‌دانست. متاسفانه برخی بدون هیچ اطلاعی عنوان می‌کنند که مرحوم آیت‌الله بروجردی تفکر سیاسی اجتماعی نداشت. در حالی که نوشته‌ها و رویکردهای ایشان کاملا این امر را اثبات می‌کند.
شبکه اجتهاد: ورود علمای شیعه به مباحث اجتماعی و سیاسی دارای سوابق تاریخی است. یکی از دورانهایی که باعث شد، علمای نجف نسبت به کنشگری سیاسی در سطوح بالا دچار تشکیک شوند مرتبط به دورانی می‌شود که ایران به صحنه تاخت و تازهای گسترده سیاسی داخلی و خارجی قرار گرفت بود.
علمای نجف این تفکر را کردند که تاکنون این همه از خود مایه گذاشته و زحمت می‌کشند، ولی نتیجه را انگلیس می‌برد. از زمان مرحوم شیخ انصاری نیز این تفکر بیشتر نزج گرفت. مرحوم نراقی علیه اشغال روس فتوا داد. مرحوم شیخ انصاری فرمود که با حکم ما وارد جنگ می‌شوند و فرماندهان حکومت قاجار همه زحمات را خنثی می‌کنند و دوباره همین زمینها را به روسها می‌دهند.
این تفکر در عراق شدت گرفت و حس کردند که زحمات علما به این وضع منجر می‌شود. در قم آنچه رخ داد آن بود که فشارهای رضاخانی و فشارهای اشغال ایران باعث شد که علما بیشتر در حوزه سیاست و اجتماع حضور یابند. به همین دلیل ملاحظه می‌کنیم که تفکر اجتماعی سیاسی زمان مرحوم آیت‌الله بروجردی با همان تفکر امام راحل مطرح می‌شد.
آیت‌الله بروجردی قائل به ولایت فقیه بود
آیت‌الله بروجردی قائل به ولایت فقیه بود و بر این اساس مقدماتی را نیز در نظر گرفته بود. ایشان مساله ولایت فقیه را مساله‌ای کاملا فقهی می‌دانست. متاسفانه برخی بدون هیچ اطلاعی عنوان می‌کنند که مرحوم آیت‌الله بروجردی تفکر سیاسی اجتماعی نداشت. در حالی که نوشته‌ها و رویکردهای ایشان کاملا این امر را اثبات می‌کند.
ایشان نواب اربعه امام زمان را کسانی می‌داند که عنوان ولی فقیه به آنها بار بوده است. زیرا بر اساس تفکر امامیه این سیر در جریان ولایت فقیه ادامه و استمرار پیدا می‌کند. ایشان مساله‌ای جدی را بیان می‌کنند که مگر می‌شود که ائمه(ع) برای چنین پست مهمی کسی را به شکل تاریخی و ابدی مشخص کنند؟ ایشان این مساله را کاملا عقلی می‌دانند.
بسیاری از فرمایشات امام راحل هماهنگ با آیت‌الله بروجردی است و گویا تعامل جدی علمی با ایشان داشته‌اند. امام راحل همت گماشت که نظریه ولایت فقیه را اجرا کند. و الا این نظریه از سوی امام راحل بنیان نهاده نشده است. مرحوم نراقی و پیش از ایشان از جمله شیخ انصاری و مرحوم صاحب جواهر به این امر اشاره جدی دارند.
مرحوم آیت‌الله خویی نیز نظریه ولایت فقیه را کاملا قبول داشت و این امر را اعمال می‌کرد. حتی اختیارات این امر را عام می‌دانست. ولایت مطلقه به معنی استبدادی نیست بلکه به معنی همان ولایت عامه است.
فقه مقارن، امتیاز مکتب فقهی آیت‌الله بروجردی
در این دوره تحول جدی در حوزه علمیه قم و در زمینه اعمال مسایل فقهی پیش آمد. یکی از امتیازات جدی مکتب فقهی آیت‌الله بروجردی، بحث مساله فقه مقارن بوده است. در گذشته نیز این امر در افکار فقهی ما وجود داشته است ولی مبنای فقهی آیت‌الله بروجردی، مساله فقه مقارن است زیرا ایشان قائل بود که اگر به فقه عامه توجه داشته باشیم نظریات فقهی قوی‌تری را خواهیم داشت.
پس از این دوران که مقدمات انقلاب فراهم می‌شود برخی مسایل فقهی در خارج از حوزه نیز مطرح می‌شود که متاثر از حوزه علمیه قم بود که از جمله آنها می‌توان به فقه اراضی و فقه حکومت و…. اشاره کرد. این امور توسط علما نیز در سطح جامعه مطرح می‌شود که از جمله آنها می‌توان به توجهات آیت‌الله مطهری اشاره کرد.
برخی از کتب شهید مطهری، کتب فقهی است. پس از انقلاب اسلامی این امور توسعه یافته است. تعجب برانگیز است که برخی مطرح می‌کنند که تفکر فقهی در حوزه علمیه قم ضعیف شده است. مساله این است که این افراد اصلا هیچ خبری از حوزه علمیه قم ندارند.
مسایل علمی امروز حوزه علمیه قم بسیار قوی‌تر از گذشته است. توسعه استثنایی که در این سال‌ها در حوزه علمیه انجام شده است بسیار گسترده است. در همین فقه متعارف نیز دست آورد‌های استثنایی در حوزه علمیه قم داریم که نشان دهنده عمیق بودن این تلاش‌ها است در عرصه محتوا، مباحث فقهی اجتماعی و سیاسی گسترده‌ای در دست کار و اقدام پژوهشی قرار گرفته است. این گستره علمی در تاریخ علمی جهان اسلام نمونه است.
آنچه در تفکر علمی و سیاسی در حوزه علمیه قم مطرح شده است دارای یک تفکر جهشی استثنایی در دنیای علوم حوزوی در جهان اسلام است. مسایل مرتبط به فقه تربیت و فقه اطفال و… از جمله این تلاش‌های علمی هستند.
تحولات گسترده علمی در حوزه علمیه قم
تحولات گسترده محتوایی در حوزه علمیه قم به حدی است که اگر بخواهیم کتب اجتماعی سیاسی آن را جمع‌بندی کنیم قطعا کار عظیمی در این حوزه خواهیم داشت. تقریبا همه اکابر حوزوی قم در مسایل فقه سیاسی و اجتماعی ورود کرده‌اند و کتب مفصلی را به زیور طبع آراستند. کنگره شیخ انصاری تحول بسیار گسترده‌ای در این حوزه بود و ۲۰۰ کتاب برگرفته از تفکر شیخ انصاری در حوزه اجتماعی و سیاسی جمع آوری شد.
در حوزه اصول نیز تحول جدی صورت گرفت. در اصول فقه در حوزه علمیه قم نسبت به نجف کمی ضعف داشتیم ولی پس از انقلاب دانش نجف به قم آمد و قم به این دانش اضافه کرد و امروز قم مرکز تفوق حوزه علمیه شیعی است. از سی سال پیش تا کنون مساله تازهای در حوزه علمیه نجف مشاهده نمی‌کنیم.
کاری که در دایره المعارف فقه اهل بیت انجام شده است در تاریخ فقه شیعه بی نظیر است. دایره المعارفی که در مجمع فقهی توسط آیت‌الله انصاری انجام شد و دایره المعارف فقه مقارنی که با تلاش آیت‌الله مکارم شیرازی انجام شد یا اصول مقارن در مجمع التقریب انجام شده است از تلاش‌های برجسته حوزه علمیه قم در این حوزه به شمار می‌رود. / ارائه شده در همایش «تطور فقه درصد سال اخیر حوزه علمیه قم»
