شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: آیت‌الله سید عزالدین حسینی زنجانی ازشخصیت‌های کم نظیر تاریخ معاصر تشیع است که تربیت و ظهور این رجال دینی در یک مکتب فکری و عقیدتی، نیاز به صرف زمان زیاد و سرمایه‌های انسانی و هزینه‌های اقتصادی فراوانی دارد تا مصداق برجسته‌ای از این میان ظهور پیدا کند. واکاوی این مصداق برجسته و منحصر به فرد حوزه علمیه مشهد، دارای چند ثمره و فایده مهم برای این حوزه علمیه می‌باشد.
آثار بازنگری در شخصیت آیت‌الله زنجانی
فائده اول این است که شناخت این شخصیت علمی و معنوی در حوزه مشهد، شناخت مفاخر فکری و معنوی، مرحله‌ای از شناخت خود به حساب می‌آید و مرتبه‌ای از مراتب خود آگاهی تاریخی یک امت و ملت است و این یعنی ارتقاء عقلانیت در یک جامعه.
فایده دوم این است که به یک شناخت عینی‌تر از حوزه علمیه مشهد مقدس می‌رسیم. اقامت حضرت آیت‌الله زنجانی به مدت ۴۰ سال(۱۳۵۱ ـ ۱۳۹۲ ه.ق) در حوزه علمیه مشهد و تدریس، تحقیق و تربیت نفوس مستعد در حوزه‌های علوم عقلی و فقه و اصول، حاکی از این واقعیت است که حوزه علمیه مشهد مقدس این ظرفیت را داشته و دارد که در رقابت با حوزه‌های دیگری هم‌چون قم و نجف بتواند جذب کننده و پذیرای شخصیت کم نظیری مثل آیت‌الله زنجانی بوده و بستر تربیت و ظهور این چنین قله‌های معرفت و معنویت را به وجود آورد. چه این که بر محور وجودی ایشان شخصیت‌های زیادی حلقه زده بودند و افراد بسیاری هم از این خرمن بهار معرفت و معنویت، انبانی برچیدند و رفتند و این، یکی از مصادیق تأثیرگذار حوزه علمیه مشهد در زیست دینی امروز است.
رحلت این عالم و مرجع تقلید و خلأ وی در این حوزه، حتما زمینه‌ای را ایجاد کرده و ذهن‌ها را به این معطوف می‌کند که ظرفیت‌ها و آسیب‌های آن حوزه کدام‌اند؟ شایان ذکر است که شناختی واقع گرایانه از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های این حوزه کهن و تأثیرگذار در تاریخ و فرهنگ معاصر تشیع، نیاز حیاتی و ضرورت جدی حوزه علمیه مشهد مقدس است تا بتوان امیدوار به رسیدن به چشم انداز و راهبردهای شفاف و واقعی آن بود.
فایده سوم که ملموس است، تجلیل از بزرگی است که از سفره پربار و برکت معرفت و معنویت آن عالم متقی ذائقه‌ای سیر داریم و این حقی بر گردن ما و حوزه علمیه مشهد و شهر مشهد است. مشهد شخصیتی را در خود جا داده بود که عظمت علمی و معرفتی او، فراتر از مشهد بود و آوازه شخصیت و جامعیت علمی و عمق و استواری معرفتی ایشان از معارف دینی، موقعیت ملی و جهانی به این حوزه علمیه بخشیده بود.
توضیحات و نکاتی که به آن اشاره شد، ذهن و ضمیر هر فرهیخته‌ای را که در مشهد زندگی می‌کند و یا در یکی از محافل علمی آن به کار فکری، معرفتی و فرهنگی مشغول است، متوجه این واقعیت می‌کند که از خود بپرسیم: آیت‌الله زنجانی کیست؟
آیت‌الله زنجانی که بود؟
۱.جامعیت این مرجع عالیقدر در علوم مختلف اسلامی، یکی از ویژگی‌های شخصیتی ایشان بوده است که معمولاً وجود چنین شخصیت‌هایی به آروزهای دست نیافتنی تبدیل شده است. تحقق این جامعیت در یک فرد، نیاز به عوامل مختلفی دارد: اول این که خواهان این جامعیت به لحاظ شخصیتی باید انگیزه قوی و پشتکار فولادین داشته باشد تا بتواند به چنین موقعیتی برسد. لازمه جامعیت در علوم، دیدن مدارس مختلف در هر علم است. مدارس درسی هرکدام به مسایلی می‌پردازند که در مدرسه دیگر نبوده است. لذا در زندگی این عالم جلیل القدر می‌خوانیم که در موضوع علم فقه و اصول مدرسه فقهی نجف، در محضر بزرگانی هم‌چون آیت‌الله حکیم، خویی و عبدالهادی شیرازی و مدرسه فقهی قم از محضر آیت‌الله حجت کوه کمره ای، صدر و بروجردی، تعلّم نموده است و در موضوع حکمت و فلسفه، از محضر بزرگان و اساتید به نام عصر، مانند امام خمینی(ره) و علامه طباطبایی بهره برده است.
۲. ایشان پناهگاه و پشتیبان برای اصحاب علوم عقلی در فضای حوزه علمیه مشهد مقدس بود. حضرت آیت‌الله زنجانی به عنوان استاد برجسته و بقیه السلف، جایگاهی ویژه در میان علما و حوزه‌های علمیه ایران و تشیع داشت و این موقعیت، این امکان را به معظم‌له می‌داد که پناهگاهی برای فعالان و اساتید مباحث حکمی و عرفانی باشد تا از رهگذر آزار و اذیت و تکفیر و تفسیق مخالفان، تن خسته و روح زخم خورده آنان دمی آسایش ببیند و توشه‌ای برای ادامه راه بردارد و هاله وجودی ایشان، فضا سازی مختصر و حلقه امنی فی‌الجمله شکل داده بود تا این چراغ نیم بند عقلانیت، در اثر بادهای مخالف خاموش نگردد.
۳. شعر یکی از قالب‌های ادبی است که در انتقال معارف بشری، به ویژه در میان ملت‌هایی که فرهنگ شفاهی و شنیداری حاکم است، نقش کلیدی بازی می‌کند. در فرهنگ اسلامی نیز به اهمیت شعر توجّه ویژه شده است. انسان ایرانی که دل به حقانیت اسلام بسته است، کوشیده شعر را در تبیین، تبلیغ و ترویج تعالیم اسلامی به خدمت گیرد و چند اثر در این راه بیشتر درخشیده است؛ گلستان سعدی، دیوان حافظ و مثنوی ملاّی رومی. در بین گذشتگان، حکیم سبزواری را داریم که شرحی بر مثنوی دارد. از مرحوم علامه طباطبایی نیز، تفسیر برخی ابیات حافظ چاپ شده است. مرحوم محمد تقی جعفری نیز شرح و تفسیری بر مثنوی دارد. مرحوم آیت‌الله زنجانی، در تفسیر و تحلیل ابیات مثنوی تسلط فوق‌العاده‌ای داشتند. سال‌ها به صورت هفتگی منظم به تدریس مثنوی می‌پرداختند. این درس چنان شور و شعور شرکت کننده‌ها را فعال کرده و به پرواز در می‌آورد که پس از اتمام هر جلسه درس، لحظه به لحظه انتظار می‌کشیدند که زمان جلسه بعد کی فرا می‌رسد تا این حس روح بخش را از نو تجربه کنند.
۴. یکی از ویژگی‌های عصر ما هجوم شبهات است که ازسوی فلسفه‌های مادی و الحادی، با شعار “آزادی بیان، فکر و عقیده، حق هر انسان است، صورت می‌گیرد” و به جامعه ما تزریق می‌شود. بی‌شک اولین کسانی که در معرض این مسئله هستند، جوانان‌اند. مخصوصاً تحصیل کرده‌ها و دانشگاهیان. حضرت آیت‌الله العظمی زنجانی در چنین موقعیتی، پناهگاه معرفتی مطمئنی برای پاسخ گویی به شبهات وسؤالات این قشر بودند. گستره اطلاعات و قدرت و استواری استدلال، همراه با ساده سازی آن برای سطوح مختلف مخاطبان و خنده ملیح و شوخی‌هایی که خستگی و سنگینی بحث را دور می‌کرد، در جلسات معرفتی آن فقیه ذی فنون، کام هر مشتاق را شیرین می‌نمود و به او روح تازه از سوی مقتدا و مراد خویش می‌بخشید.
کلیک کنید: ناگفته‌ها و خاطره‌هایی از سیره علمی و عملی آیت‌الله سیدعزالدین حسینی زنجانی
