از پاکی امام تا پاکیزگیِ حرم/ مهدی مردانی

شبکه اجتهاد: با توجه به فراگیری ویروس کرونا در کشور عزیزمان ایران و نیز با عنایت به تدابیر بهداشتی متولیان خدوم حرم مطهر رضوی در ایجاد محدودیت برای زوار علی بن موسی الرضا(ع)، سوالی در ذهن برخی پدید‌ می‌آید که آیا پاکیزگی حرم امامان(ع) با پاکی اهل بیت(ع) منافات دارد؟ آیا نظافت و پاکسازی حرم اهل بیت(ع) از آلودگی‌‌ها و بیماری‌‌ها، با قداست و شرافت بارگاه ایشان ناسازگار است؟ در این یادداشت، به صورت کوتاه به این سوال پاسخ‌ می‌دهیم.

بر پایه آموزه‌‌های قرآن، اهل بیت(ع) عصمت و طهارت از هرگونه ناپاکی و آلودگی به دورند و رجس و پلیدی به دامان ایشان راه ندارد. چنان که خداوند متعال در وصف طهارت ایشان فرموده است: «إِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیرا».[۱] این طهارت و پاکی، اقتضا دارد تا مدفن و مرقد اهل بیت(ع) نیز پاکیزه نگاه داشته شود و از هر آلودگی که حریم ایشان را مکّدر سازد، تطهیر گردد.

این پاکیزگی نیازمند مراقبت و نگاه‌داری است و‌ می‌بایست هم در ساحت «باطنی» و هم ساحت در «ظاهری» پاسداری شود؛ منظور از «ساحت باطنی»، حفظ پاکیزگی حرم اهل بیت از آلودگی‌‌هایی چون: گناه و جنابت و غیره است و مقصود از «ساحت ظاهری»، حفظ پاکیزگی حرم اهل بیت از آلودگی‌‌هایی نظیر: نجاست و کثافت و غیره است. از این روست که در آموزه‌‌های دینی از ورود افراد جنب و حائض به حرم اهل بیت پرهیز داده شده است و به رعایت آدابی مانند: انجام غسل زیارت و استعمال بوی خوش و پوشیدن لباس تمیز سفارش شده است.

صیانت از پاکیزگی حرم اهل بیت وظیفه ای همگانی است و محدود به خادمان و متولیان اماکن مقدسه نمی‌شود. چرا که حرم اهل بیت، حریم امن و مقدسی است که بندگان خدا از هر صنف و دین و طبقه ای به آن پناه‌ می‌آورند و روزها و شب‌‌های خود را در آن به عبادت و مناجات سپری‌ می‌کنند. پس هم به جهت وسعت زمانی بهره برداری، و هم به جهت گسترۀ مخاطبان، از بیشترین سطحِ کاربری برخوردار است و شبانه روز میزبان خیل عظیم مشتاقان و علاقه مندان اهل بیت عصمت و طهارت است. این حقیقت، وظیفه زائران و مجاوران حرم اهل بیت را سنگین‌ می‌کند و تکالیف ایشان را در هنگامه حضور در عتبات مقدسه دو چندان‌ می‌گرداند.

یکی از وظایف مهم و اساسی زائران در هنگامۀ حضور در حرم اهل بیت، رعایت آداب بهداشت و سلامت است که به جهت نوع وظیفه ای که بر دوش ایشان قرار‌ می‌گیرد به دو قسم «بایسته‌ها» و «ناشایسته‌ها» تقسیم می‌شود. منظور از بایسته‌ها، حفظ بهداشت و پاکیزگی حرم اهل بیت است و منظور از ناشایسته‌ها، پرهیز از اموری است که انجام آن با بهداشت و طهارت حرم اهل بیت منافات دارد. برخی از مهترین آنها عبارتند از:

انجام غسل زیارت

انجام وضو و طهارت

استعمال بوی خوش

پوشیدن لباس تمییز[۲]

عدم ورود با حالت جنابت[۵]

پرهیز از شوخی و مزاح[۶]

پرهیز از بوهای نامطبوع (سیر و پیاز)

پرهیز از ایجاد مزاحمت برای زوار

اما یکی از آدابی که رعایت آن در حرم اهل بیت لازم و ضروری است، مراقبت از سلامت خود و دیگران است. بدین معنا که زائر حرم اهل بیت اولا از سلامت و تندستی خود مراقبت نماید و از گرفتار آمدن به بیماری‌‌ها و ناراحتی‌‌های جسمانی دوری کند و ثانیا نسبت به ایجاد ناراحتی و انتقال بیماری به زوار و حاضران در حرم مطهر پرهیز نماید؛ خصوصا اگر آن بیماری واگیر داشته باشد و حضور او در مشاهد مشرفه موجب انتقال آن به زایران و خادمان حرم مطهر گردد و اسباب اذیت و ناراحتی ایشان را فراهم آورد. بنابراین رعایت «ادبِ بهداشت» در اماکن مقدسه اقتضا می‌کند که اگر کسی از یک بیماری واگیر رنج‌ می‌برد، از حضور فیزیکی در حرم اهل بیت خودداری کند و فیض زیارت ائمه معصومین را از راه دور تجربه نماید.

حال اگر وضعیت سلامت زائر به گونه ای باشد که بیمار محسوب نشود اما احتمال ابتلای به بیماری در او زیاد باشد، باز باید از رعایت آداب بهداشتی غفلت نورزد و حتی المقدور از اقامت زیاد در مشاهد مشرفه خودداری کند تا سلامت زائران حرم اهل بیت مصون ماند و احتمال ابتلای ایشان به حداقل ممکن برسد. این الزام بهداشتی، مسئولیت متولیان و خادمان حرم اهل بیت را سنگین‌تر کرده و ایشان را مکلّف‌ می‌گرداند تا با توجه به اصل پیشگیری، از سلامت جسم و جان زائران حراست کنند و از شیوع بیماری در حرم اهل بیت جلوگیری نمایند.

پاکی و طهارت اهل بیت با رعایت آداب بهداشت و سلامت در حرم ایشان منافاتی ندارد و این، دو حوزه کاملا متفاوت است. زیرا «پاکی» اهل بیت مربوط به ساحت معنوی و قدسی است که از وجود ملکوتی اهل بیت نشأت‌ می‌گیرد؛ اما «پاکیزگی» حرم اهل بیت، مربوط به ساحت مادی و ظاهری‌ می‌گردد که اقتضائات بشری زائران را پوشش می‌دهد. چطور که تعبیه سرویس‌‌های بهداشتی در حرم اهل بیت و نیز نظافت و غبارروبی آستان مقدس ایشان، جزو ضرورت‌‌های عقلی و عرفی است که مورد قبول همگان قرار دارد. بنابراین اعمال محدودیت‌های بهداشتی که به اقتضای شرایط زمان در حرم اهل بیت صورت می‌گیرد به منزله نادیده گرفتن طهارت معنوی امامان نیست و نظافت ظاهری اماکن مقدسه چیزی از طهارت قدسی اهل بیت نمی‌کاهد.

—————————-

[۱] . احزاب/ ۳۳.

[۲] . «فاغتسِل و تَنَظَّفْ و البسْ ثوبَیک الطاهِرَینِ» محجّه البیضاء، ج۴، ص۹۱.

[۳] . «فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ إِنَّکَ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ طُوى» (سوره طه، آیه ۱۲)

[۴] . «فی بُیُوت أَذِنَ اللهُ اَنْ تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فیهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فیها بِالْغُدُوِّ وَالآصالِ» (سوره نور، آیه ۳۶)

[۵] . چنان که امام صادق(علیه السلام) به ابوبصیر که در حال جنابت بر حضرتش وارد شد فرمود: «أَما تَعْلَمُ أَنَّهُ لا یَنْبَغی لِلْجُنُبِ أَنْ یَدْخُلَ بُیُوتَ الاْنْبِیاءِ؛ آیا نمى‌دانى که بر شخص جنب شایسته نیست که در خانه‌‌هاى انبیا (و اولیا) داخل شود» . (قرب الاسناد، صفحه ۲۱)

[۶] . «وَاقِلّ مِنَ الکَلامِ وَالمِزاح».