شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
امام خمینی معتقد بودند اگر یک فقیه نمی‌تواند حکومت تشکیل دهد باید همه فقها باهم اقدام کنند، اگر همه هم اقدام کردند و نتوانستند منصب آنها ساقط نمی‌شود و از ولایت سقوط نمی‌کنند هرچند معذور از تشکیل حکومت هستند و باید به هر مقدار که می‌توانند اعمال ولایت کنند.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر نجف لک زایی، رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چندی قبل در چهارمین جلسه از سلسله سمینارهای علمی «ولایت فقیه» که از سوی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان برگزار می‌گردد، با اشاره به اهمیت بررسی پیشینه تاریخی ولایت فقیه، گفت: سؤال مهمی که باید به آن بپردازیم این است که آیا می‌توانیم بدون سیاست زندگی کنیم و آیا بدون سیاست می‌توانیم نظم در زندگی داشته باشیم یا خیر؟
بدون حکومت نمی‌توان زندگی کرد
وی ادامه داد: پاسخ این سؤال یک کلمه است و آن خیر می‌باشد. حتی مارکسیست‌ها که معتقد بودند بدون دولت می‌توان زندگی کرد زمانی که به قدرت رسیدند دولتی قوی‌تر از دیگران تشکیل دادند، ما نیز معتقدیم زمان ظهور حکومت عدل الهی در سطح جهان برگزار خواهد شد و اساسا نمی‌توان بدون حکومت به زندگی ادامه داد.
لک زایی با بیان این که از بدو تولد انسان دغدغه بقا دارد، اظهار کرد: اگر اقتصاد نباشد تا عهده‌دار تأمین معیشت انسان باشد ما از بین خواهیم رفت. پس نهادی لازم داریم به نام اقتصاد برای پیگیری نیازهای انسان، برای امتداد نسل بشر نیازمند نهادی به نام خانواده هستیم و اگر این نهاد نباشد نسل بشر ادامه نخواهد یافت.
رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به نیاز انسان به امنیت، خاطرنشان کرد: اگر کسی اموالی به دست آورد چه تضمینی هست که کسی اینها را از انسان سلب نکند، امنیت زندگی انسان در عرصه‌های مختلف چگونه باید تأمین شود؟ انسان غیر از ابعاد مادی زندگی واجد ابعاد معنوی هم هست، روح دارد و باید به فکر بقای ابدی خود هم باشد.
حکومت موظف به تأمین امنیت مادی و معنوی جامعه است
وی با تأکید بر اهمیت توجه به مسائل معنوی و سلامت روح و قلب در زندگی انسان، تصریح کرد: حکومت موظف است هم امنیت مادی و هم امنیت معنوی و اخروی انسان را فراهم کند، چرا که زندگی انسان دارای دو بعد مادی و معنوی است، ایمان جنبه غیبی دارد و ربطی به مسائل دنیوی ندارد، پس به خاطر این عالم غیب و عالمی که بقا ابدی ما آنجا رقم می‌خورد معتقدیم اسلام باید حکومتی داشته باشد که هم زندگی مادی و هم زندگی معنوی ما را در برگیرد.
لک زایی با بیان این که برای حکومت نیازمند کسی هستیم که شرایط حکومت را داشته باشد، اظهار کرد: بسط ید داشتن یکی از شرایط حاکم است، یعنی حاکم باید قدرت داشته باشد و بتواند حکومت تشکیل دهد، ادوار حکومت را از منظر فقهی باید به ۵ قسمت باید تقسیم کنیم، گفتمان تقیه، گفتمان اصلاح، گفتمان انقلاب، گفتمان تغلب و گفتمان آرمانی ۵ گفتمانی هستند که لازم است به آنها توجه شود.
رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با تکذیب ادعای افرادی که مدعی هستند فقه شیعه تا قرن دوازدهم مسائل فردی است و هیچ بخش سیاسی ندارد، عنوان کرد: سید مرتضی رساله‌ای دارد که در سال ۴۱۶ هجری قمری نوشته شده است، یک وزیری از سید مرتضی سؤال می‌کند همکاری با حکمت ظلم چه حکمی دارد و ایشان رساله را در پاسخ به این فرد می‌نویسد و پیرامون همکاری با حکومت ظلم توضیح می‌دهد.
وی به احقاق حق، دفع باطل، امر به معروف و نهی از منکر را ۴ وجه امکان وجوب پذیرش مسؤولیت از سوی حکومت باطل در نگاه سید رضی اشاره کرد و گفت: سید مرتضی خودش به این موضوع اشکال می‌کند و خودش پاسخ می دهد، ایشان با استناد به قرآن کریم و داستان حضرت یوسف و تقاضای حضرت یوسف از یک حاکم باطل برای نجات مردم در زمان قحطی به این وجوب استناد می‌کند.
لک زایی با بیان این که مباحث ما بر سر ولایت سیاسی فقیه است، اظهار کرد: در دوران آل بویه به برخی از علما در مقطعی کوتاه فرصت فعالیت آزادانه نسبی داده شد، در دوران صفویه نیز این فرصت برای علما پیش آمد و منابع شیعه توسط علما مجددا احیا شد و از نابودی آنها جلوگیری به عمل آمد، مکاتب فلسفی شیعی و مباحث فقه و اصول در این دوران قوت گرفت و پدید آمد.
انقلاب اسلامی دوگانگی زمان پادشاهی شیعیان را برطرف کرد
رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به اعتقاد صفویه به مکتب تشیع و ظهور علمای بزرگی در دوران صفویه، تصریح کرد: محقق سبزواری از علمای بزرگ آن دوران است که به درخواست شاه عباس دوم کتابی تحت عنوان روضه الأنوار عباسی نوشته که این کتاب مباحث مختلفی را در خود جای داده است.
وی با بیان این که در دوران حکومت پادشاهان شیعه یک دوگانگی و چالشی وجود دارد، افزود: علت این است که از سویی سلطان مقلد مرجع است و از سوی دیگر حاکم بر مرجع تقلید است و این دوگانگی با انقلاب اسلامی و حکومت مبتنی بر ولایت فقیه برطرف شد.
لک زایی آیت‌الله نایینی را برطرف کننده ابهامات پیرامون حکومت توصیف کرد و گفت: مرحوم نایینی می‌گوید حکومتی که جنس ولایت فقیه دارد و در رأس آن ولی فقیه قرار دارد حکومت ولایتیه یعنی نظیر حکومت معصوم است و مردم و بیت المال و حکومت امانت در نزد ولی هستند.
نایینی قائل به حکومت مشروطه برای کاهش ظلم است
رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: آیت‌الله نایینی می‌فرماید حکومت پادشاهی حکومت تملیکیه است و همه چیز مردم را در اختیار می‌گیرند و ظلم به خدا، ظلم به مردم و ظلم به امام زمان(عج) در آن شکل می‌گیرد، ظلم یعنی خروج از حد، به همین دلیل است که آیت‌الله نایینی حکم به مشروطه دادند برای اینکه معتقد بودند حکومت مشروطه تنها ظلم به امام زمان(عج) است و به خاطر این کاهش ۳ ظلم به یک ظلم به این حکم معتقد بودند نه اینکه ولایت فقیه را قبول نداشته باشند.
وی اعتقاد آیت‌الله نایینی به حکومت مشروطه را دفع افسد به فاسد دانست و اظهار کرد: زمانی در حکومت مشروطه ظلم به امام زمان(عج) برداشته می‌شود که ولی فقیه و نایب امام حکومت را در دست بگیرد، در حقیقت ایشان معتقد به رفع ظلم بوده‌اند نه اینکه صرفا طرفدار مشروطه باشند.
لک زایی با بیان این که برخی به اشتباه می‌گویند نراقی اولین کسی بوده است که ولایت فقیه را مطرح کرده، عنوان کرد: نراقی کسی است که برای اولین بار بحث ولایت فقیه سیاسی را در یک رساله مستقل مطرح کرده است، امام خمینی پیش از انقلاب اسلامی در کتاب کشف الاسرار بحث اندیشه سیاسی ولایت فقیه را مطرح کرده است، امام چند نوآوری در این زمینه داشت، یکی این بود که ایشان قائل به وجوب کفایی حکومت برای ولی فقیه بودند.
امام خمینی معتقد به اعمال ولایت توسط فقها در هر سطحی هستند
وی درادامه افزود: امام خمینی معتقد بودند اگر یک فقیه نمی‌تواند حکومت تشکیل دهد باید همه فقها باهم اقدام کنند، اگر همه هم اقدام کردند و نتوانستند منصب آنها ساقط نمی‌شود و از ولایت سقوط نمی‌کنند هرچند معذور از تشکیل حکومت هستند و باید به هر مقدار که می‌توانند اعمال ولایت کنند.
رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به اندیشه شهید مطهری پیرامون دموکراسی اشاره کرد و گفت: شهید مطهری پذیرش دموکراسی را مشروط بر توسعه اهداف آن از مسائل دنیوی به اخروی دانسته است. به همین خاطر است که امام خمینی می‌گوید ولایت فقیه تصورش موجب مشروعیت می‌شود، در ولایت فقیه بهترین آدم جامعه می‌شود ولی فقیه و به همین دلیل است که شرط جامع الشرایط بودن را برای ولی فقیه ذکر می‌کنند.
لک زایی در پاسخ به سؤالی پیرامون میزان اعلمیت ولی فقیه، خاطرنشان کرد: ولی فقیه باید اعلم در جمیع جهات باشد، در حقیقت ولی فقیه باید در مجموع شرایط بهترین باشد و به تعبیر بعضی از علما حسن در مجموع برای ولی فقیه لازم است و تنها نمی‌توان در یک زمینه یا چند زمینه محدود به شخص اکتفا کرد.
مرجعیت ملاک برای ولایت فقیه نیست
وی با بیان این که مرجعیت ملاک برای بهترین بودن نیست بلکه مرجعیت تنها پذیرش مسؤولیت پاسخگویی است، اظهار کرد: ویژگی مرجعیت این است که خودش خودش را تعریف می‌کند، امام خمینی به عنوان یک مرجع خود را موظف به مبارزه و مقابله با رژیم طاغوت می‌دانستند و ممکن است مرجع دیگری خود را موظف به مسأله دیگری بداند.
رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه در ابتدای کار امام خمینی شاه را نصیحت می‌کرد، تصریح کرد: امام نخستین بار در سال ۱۳۴۸ مسأله لزوم اسقاط رژیم شاهنشاهی را به خاطر در خطر بودن اسلام مطرح می‌کنند و شروع به تدریس دروس ولایت فقیه می‌کنند. امام خمینی حکومت‌ها را به ۳ دسته جمهوری و مشروطه یعنی حکومت تابع رأی اکثریت، استبداد یعنی حکومت برمبنای رأی یک نفر و حکومت اسلامی یعنی حکومت قانون الهی تقسیم می‌کنند.
