شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: بدون شک یکی از شدیدترین و سهمگین‌ترین تهدیدات علیه تشیع، حادثه عاشورا بود. تا جایی که دشمنان اهل بیت می‌پنداشتند در عصر عاشورا همه چیز را در بیابان کربلا تمام کرده‌اند! در روایتی از امام صادق علیه‌السلام چنین نقل شده است که: «ارْتَدَّ النَّاسُ بَعْدَ الْحُسَیْنِ ع إِلَّا ثَلَاثَهً». این سه نفر هم افراد شناخته شده‌ای بودند که نام آنها در روایات ذکر شده است یکی «أَبُو خَالِدٍ کَابُلِیُّ» اهل کابل، دیگری «یَحْیَى ابْنُ أُمِّ الطَّوِیلِ» و نفر سوم هم «جُبَیْرُ بْنُ مُطْعِمٍ» یا بر اساس برخی دیگر از نقل‌ها «حَکِیمُ بْنُ جُبَیْرٍ» بودند.
غربت جریان حق به جایی رسیده بود که امام سجاد علیه‌السلام می‌گفت نمی‌دانیم با این مردم چه کنیم! از طرفی سکوت و بی‌تفاوتی جایز نیست و باید به وظیفه خود در تعلیم و تبلیغ معارف و آموزه‌های اسلامی عمل کنیم؛ اما از طرفی مردم، نه تنها حاضر نیستند معارف اسلامی را بشنوند، بلکه حتی وقتی حدیثی از پیامبر اکرم(ص) برای آنان نقل می‌کنیم می‌خندند!: «مَا نَدْرِی کَیْفَ نَصْنَعُ بِالنَّاسِ إِنْ حَدَّثْنَاهُمْ بِمَا سَمِعْنَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ص ضَحِکُوا وَ إِنْ سَکَتْنَا لَمْ یَسَعْنَا»
اما این مسائل موجب ناامیدی و یأس امام سجاد علیه‌السلام و همین یاران محدودش نشد. آنان با همه توان و با درایت و بردباری به تبلیغ معارف دینی پرداختند. آرام آرام پرده‌ها را از جلوی دیدگان مردمان آن عصر کنار زدند. حقایق را تبیین کردند. نتیجه این فعالیت‌ها آن شد که به تعبیر امام صادق علیه‌السلام آرام آرام تعداد بیشتری از مردم به جبهه حق ملحق شدند و روز به روز بر تعداد محبان اهل بیت افزوده شد: «ثُمَّ إِنَّ النَّاسَ لَحِقُوا وَ کَثُرُوا»
مهم‌ترین اقدام جهادی امام سجاد علیه السلام، تبلیغ و تبیین معارف اصیل اسلامی بود. البته انجام این وظیفه هم امر ساده‌ای نبود. با محدودیت‌های شدیدی همراه بود. هم از جانب دستگاه بنی‌امیه، که به هیچ وجه اجازه فعالیت آشکار به امام سجاد علیه‌السلام نمی‌داد. و هم از جانب خود مردم که همانطور که خود امام می‌فرماید اساساً حوصله شنیدن مستقیم معارف قرآنی و نبوی را نداشتند! مردمی که فاصله‌ای عمیق و جدی با اسلام ناب پیدا کرده بودند. آن هم در جایی مثل مدینه که در سایه انحرافات عمیقی که دستگاه بنی‌امیه ایجاد کرده بود، به مرکزی برای لهو و لعب و غنا و قطبی برای هرزه‌سرایی و هرزه‌گویی تبدیل شده بود!
امام سجاد علیه‌السلام با زیرکی و هوشمندی، قالبی غیرحساسیت‌زا برای تبیین و انتقال معارف اصیل اسلامی برگزید: «قالب دعا و مناجات». عمیق‌ترین لایه‌های معارف اسلامی، مهم‌ترین اندیشه‌های سیاسی و انقلابی، و همچنین کارآمدترین روش‌های تربیت اجتماعی را در قالب دعا و مناجات منتقل کرد. به همین دلیل، دعاهای امام سجاد صرفاً دعا و مناجات به معنای متعارف نیستند. بلکه منبعی مهم و بی‌بدیل برای «فهم معارف اسلامی»، «شناخت راهبردها و اصول مبارزه با ظلم و ستم و روش برپایی حکومت اسلامی» و همچنین «راه‌کارهایی کارآمد برای اصلاح فکر و فرهنگ و اخلاق جامعه اسلامی» است. به عنوان مثال، تأکید بر زهد و دنیاگریزی به عنوان عامل مهم آزادی و آزادگی سیاسی و انقلابی، در ادعیه و سخنان امام سجاد موج می‌زند. در نامه‌ای عتاب‌آلود که به محمد بن شهاب زهری نوشتند و او را بابت همکاری با دستگاه ظلمه توبیخ کردند، از همین ادبیات و قالب استفاده کردند.
نتیجه آنکه به اعتقاد من، یکی از موفق‌ترین افراد تاریخ در فرهنگ‌سازی اسلامی، امام سجاد علیه‌السلام بود. او در چنان جوی توانست عده فراوانی از مردم را هم از تاریکی جهل و نادانی نجات دهد و هم از وابستگی و اعتماد به دستگاه جائر بنی‌امیه خارج کند و هم از کمند اندیشه‌ها و راهبری‌های علما و دانشمندان دنیاطلب برهاند. و در طول سه دهه فعالیت توانست جوّ غالب مدینه را تغییر دهد تا جایی که در زمان امام باقر و امام صادق علیهما السلام مدینه به عنوان مهم‌ترین پایگاه علمی و فرهنگی اهل بیت علیهم السلام شناخته شد.
