شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
همزمان با آغاز اکران آثار چهل و سومین دوره جشنواره فیلم فجر، دو پرونده مهم کاربردی با عنوان «مبادی فقه هنر» و «فقه نمایش» با آثاری از اساتید صاحب‌نظر و اندیشوران حوزه و دانشگاه از سوی «شبکه اجتهاد» رونمایی شدند. این پرونده‌ها به تحلیل و بررسی تعامل میان شریعت و هنر پرداخته و در کنار تحلیل‌های عمیق، پرسش‌هایی تازه و چالش‌برانگیزی را در این عرصه مطرح می‌کنند که امید می‌رود می‌رود زمینه‌ساز گشایش مسیرهای جدید برای گفتگو و پژوهش‌های آتی در این حوزه گردد.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، هنر و فقه، هر دو ریشه‌ای کهن دارند، اما ترکیب این دو در قالب «فقه هنر» مفهومی تازه و چالشی نو است. اگرچه موضوعاتی مانند موسیقی، نقاشی و مجسمه‌سازی قرن‌ها در منابع فقهی مطرح شده‌اند، اما پرداختن به فقه هنر به‌عنوان یک کلّیت، پدیده‌ای جدید محسوب می‌شود.
مجله الکترونیکی «مبادی فقه هنر» با هدف بررسی مبانی و چارچوب‌های این دانش نوپا منتشر شده است. این مجله قصد ندارد پاسخ‌های قطعی ارائه دهد، بلکه به دنبال ایجاد بستری برای گفتگو و تبیین ساختار فقه هنر است.
در بخش نخست، به پیشینه فقه هنر پرداخته شده و مقالات، همایش‌ها و کتاب‌های مرتبط معرفی شده‌اند. سپس، چیستی فقه هنر و تفاوت آن با حوزه‌های مشابه نظیر فقه رسانه و فرهنگ بررسی شده است.
در ادامه، قواعد اختصاصی این باب، تأثیر پیش‌فرض‌های فقها بر فتاوا، چالش‌های پژوهشگران این حوزه، نقش موضوع‌شناسی و جایگاه نظریه مقاصد شریعت در فقه هنر مورد واکاوی قرار گرفته است. همچنین، جایگاه هنرمندان به‌عنوان خبرگان این حوزه و لزوم بهبود ارتباط آنان با فقها بررسی شده است.
در بخش پایانی، آینده‌پژوهی فقه هنر مورد توجه قرار گرفته و چالش‌های اصول فقه در مواجهه با مسائل این حوزه تحلیل شده است. این پرونده تلاشی برای تبیین ساختارهای فقه هنر و ایجاد گفتگویی سازنده میان فقه و هنر است.
فقه نمایش؛ تلاقی هنرهای نمایشی و احکام شرعی
در کنار مجله «مبادی فقه هنر»، مجله «فقه نمایش» نیز منتشر شده که به بررسی مرزهای میان هنرهای نمایشی و فقه می‌پردازد. برخلاف تصور اولیه، «فقه نمایش» یک باب مستقل فقهی نیست، بلکه سرفصلی از فقه هنر و فقه رسانه است.
مجله «فقه نمایش» تلاش دارد تا جستارهایی در این سرفصل مشترک از «فقه هنر» و «فقه رسانه» را عرضه بدارد، جستارهایی که بیشتر به زوایای کمترپرداخته شده فقه نمایش می‌پردازد و حجم پرداخت آن نیز در اندازه یک مجله الکترونیکی است.
این مجله تلاش دارد تا چالش‌های میان هنرمندان و فقه اسلامی در حوزه نمایش، سینما و تلویزیون را واکاوی کند. در بخش نخست، به چیستی فقه نمایش و ارتباط آن با فقه هنر و رسانه پرداخته شده و سپس پنج مسئله کلیدی مورد بررسی قرار گرفته است:
۱. نمایش برهنگی و نیمه‌برهنگی مردان در رسانه؛ بررسی احکام پوشش مردان در سینما و تلویزیون.
۲. تشبه به جنس مخالف در فیلم و نمایش؛ چالش‌های فقهی و سینمایی نقش‌آفرینی در قالب جنس مخالف.
۳. نمایش بانوان بدحجاب یا بی‌حجاب (ایرانی و غیرایرانی)؛ تبیین احکام شرعی نمایش چنین تصاویری.
۴. استفاده از کلاه‌گیس در هنرهای نمایشی؛ بررسی حکم شرعی نمایش زنان با کلاه‌گیس در مقابل مردان.
۵. تفاوت احکام نگاه در پخش زنده و غیرزنده؛ بررسی فتاوای جدید درباره تفاوت نگاه به تصاویر زنده و ضبط‌شده.
این پرونده، علاوه بر ارائه دیدگاه‌های فقها، از طریق گفتگوها و یادداشت‌های تحلیلی تلاش دارد تا ابعاد کمترپرداخته‌شده این مباحث را بررسی کند، بنابراین در هر یک از این مسائل، ابتدا نظرات فقهی مطرح شده و سپس در قالب گفتگوها و یادداشت‌هایی عمیق‌تر بررسی شده‌اند.
از تحلیل گذشته تا آینده‌پژوهی
بخش پایانی هر دو پرونده به آینده‌پژوهی در فقه هنر و نمایش اختصاص دارد؛ اینکه این حوزه‌ها در آینده با چه چالش‌هایی روبه‌رو خواهند شد و چگونه می‌توان رویکرد فقهی را از حالتی منفعلانه به یک جریان پویا و پاسخگو در برابر تحولات هنری تبدیل کرد.
رونمایی از این دو پرونده در بحبوحه اکران فیلم‌های جشنواره فجر، نشان‌دهنده افزایش توجه به پیوند میان هنر و فقه است؛ پیوندی که هرچند پرچالش به نظر می‌رسد، اما می‌تواند راه را برای گفت‌وگوی بیشتر میان هنرمندان و عالمان دینی هموارتر کند.
در پروند «مبادی فقه هنر» آثار و گفتاری از اساتید: سیف‌الله صرامی، سیدمجتبی نورمفیدی، جعفر نجفی بستان، احمدعلی قانع، علی رحمانی، محمد عشایری منفرد، محمدرضا فلاح تفتی، محمدصادق لیراوی، محمدکاظم حقانی فضل، سید صادق علم‌الهدی، ابراهیم بازرگانی، سیدمهدی نریمانی، یاسر امینیان، حسین ادبی، سلمان رضوانی، مصطفی قناعتگر، حسن اجرایی، محمد قدرتی، مهدی بازرگانی، حمید تلخابی و احسان پورنعمان؛ و در پرونده «فقه نمایش» آثار و گفتاری از اساتید: علی نهاوندی، سیدحمید میرخندان، سید نورالدین شریعتمدار جزایری، سید محمود مدنی بجستانی، عباس رفعتی نائینی، سیدمجتبی نورمفیدی، علی شریفی، باستانی، علی‌اکبر صافی اصفهانی، محمدصادق لیراوی، احمدعلی قانع، علی اکبر خادم‌الذاکرین، ابراهیمی، محمد عمومی، مصطفی قناعتگر، مهدی داودآبادی، یاسر امینیان، سلمان رضوانی، علیرضا قربانی و مصطفی دُرّی؛ منتشر شده است.
لازم به ذکر است که این دو مجله، نتیجه هم‌افزایی ارزنده شبکه علمی و اطلاع‌رسانی اجتهاد، مدرسه فقه هنر و پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر هستند. امید است که این آثار، مورد قبول و رضایت درگاه خداوند متعال، حضرت ولی‌عصر (عج)، و همه‌ی فرهیختگان، فقه‌پژوهان و علاقه‌مندان به عرصه‌های هنر و نمایش قرار گیرد.
مشاهده کنید: مجله الکترونیکی «مبادی فقه هنر» مشاهده کنید: مجله الکترونیکی «فقه نمایش»
