شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
این کتاب با تمرکز بر آثار و دیدگاه‌های «محمد سروش محلاتی»، به نقد مبانی فکری و فقهی او در زمینه نسبت دین و دولت، ولایت فقیه، استبدادستیزی، امر به معروف و نهی از منکر، اقتضائات زمان و عقل و دین می‌پردازد.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، کتاب «بازشناسی نفوذ جریان سکولار در ادبیات فقهی معاصر؛ نقدی بر افکار محمد سروش محلاتی» نوشتهٔ حجت‌الاسلام والمسلمین نصرالله آقاجانی عضو هیات علمی دانشگاه باقر العلوم (ع) توسط انتشارات حکمت و عرفان منتشر شده است.
اثر حاضر به بررسی جریان سکولار در ادبیات فقهی معاصر می‌پردازد و تمرکز اصلی آن بر نقد و تحلیل افکار و آثار «محمد سروش محلاتی» است. نویسندگان با استناد به آثار و سخنرانی‌های سروش محلاتی، تلاش می‌کنند ریشه‌ها و نمودهای سکولاریسم را در مباحث فقهی و سیاسی معاصر شناسایی کنند.
ساختار کتاب
کتاب در فضایی پژوهشی و انتقادی، موضوعاتی چون نسبت دین و دولت، جایگاه ولایت فقیه، رابطه مردم و حکومت، استبدادستیزی در اسلام، امر به معروف و نهی از منکر، اقتضائات زمان در فقه و نسبت عقل و دین را مورد واکاوی قرار می‌دهد.
این پژوهش انتقادی در هفت فصل تنظیم شده و هر فصل به یکی از محورهای اصلی نقد اختصاص یافته است. این اثر در دوره‌ای نوشته شده که بحث‌های مربوط به سکولاریسم و نسبت آن با فقه و سیاست در ایران معاصر، به ویژه در حوزه‌های علمیه و فضای فکری کشور، اهمیت ویژه‌ای یافته است.
نویسندگان با رویکرد جریان‌شناسانه، تلاش می‌کند ضمن معرفی دیدگاه‌های سروش محلاتی، نقاط اختلاف و نقدهای خود را با استناد به منابع دینی و فقهی بیان کند.
نگارندگان ابتدا به تبیین مفهوم سکولاریسم و نحوه نفوذ آن در ادبیات فقهی معاصر می‌پردازد و سپس با بررسی آثار سروش محلاتی، تلاش می‌کند نشان دهد که چگونه برخی از دیدگاه‌های او به نوعی قرائت سکولار از فقه شیعه نزدیک می‌شود.
در فصل‌های مختلف، موضوعاتی مانند نقش پیامبر در حکومت، جایگاه مردم در تحقق شریعت، مشروعیت و مقبولیت حکومت اسلامی، نسبت دولت اسلامی و دینداری مردم، امکان تغییرپذیری احکام و قوانین، و نسبت عقل و دین مورد بحث قرار می‌گیرد.
نگارندگان با استناد به آیات قرآن، روایات و منابع فقهی، به نقد دیدگاه‌هایی می‌پردازد که نقش دین را به حوزه فردی یا معنوی محدود می‌کنند یا نسبت به حضور اجتماعی و سیاسی دین تردید دارند. همچنین، در بخش‌هایی از کتاب، به نقد رویکردهایی پرداخته می‌شود که اجرای احکام اجتماعی اسلام را منوط به تحقق کامل شرایط یا رضایت عمومی می‌دانند.
در مجموع، کتاب تلاش می‌کند با رویکردی انتقادی، مرزهای میان قرائت دینی و سکولار از فقه معاصر را روشن کند و نسبت به پیامدهای نفوذ اندیشه‌های سکولار در حوزه فقه هشدار دهد.
اثر حاضر برای کسانی که دغدغه فهم نسبت دین و سیاست در فقه معاصر را دارند، فرصتی فراهم می‌کند تا با یکی از جریان‌های فکری مهم و بحث‌برانگیز در حوزه اندیشه دینی آشنا شوند. کتاب به خواننده امکان می‌دهد با استدلال‌ها و چالش‌های مطرح‌شده پیرامون سکولاریسم در فقه شیعه مواجه شود و با مباحث روز حوزه‌های علمیه و فضای فکری ایران ارتباط برقرار کند. همچنین، با ارائه تحلیل‌های مستند و ارجاع به منابع دینی، زمینه‌ای برای بررسی انتقادی و مقایسه‌ای میان رویکردهای مختلف در فقه سیاسی فراهم می‌آورد.
فهرست کتاب
فصل اول: دین و دولت – بررسی نسبت پیامبر با حکومت، جایگاه مردم و پیامبر در تحقق دین، نقد دیدگاه‌های سکولار درباره نقش پیامبر و مردم در حکومت اسلامی.
فصل دوم: ولایت فقیه – تحلیل جایگاه ولایت فقیه، مشروعیت و مقبولیت حکومت اسلامی، نقش مردم در نظام اسلامی و نقد دیدگاه‌های تغییرپذیری احکام.
فصل سوم: اسلام و استبدادستیزی – مفهوم استبداد در اسلام، نقد دیدگاه‌های مرتبط با استفاده از زور در حکومت دینی و بررسی نسبت حکومت مشروع دینی با استبداد.
فصل چهارم: امر به معروف و نهی از منکر – بررسی وجوب شرعی و عقلی دفع مفاسد، روش‌ها و شرایط امر به معروف و نهی از منکر، نقد رویکردهای جامعه‌شناسانه و روان‌شناسانه به این فریضه.
فصل پنجم: دین و اقتضائات زمان – تحلیل نسبت دین با مقتضیات زمان، قلمرو دین، اجتهاد و تطبیق احکام، نقد دیدگاه‌های مرتبط با تغییرپذیری احکام و نقش دین در تدبیر امور اجتماعی.
فصل ششم: عقل و دین – بررسی نسبت عقل و دین، دین حداقلی و حداکثری، تمایز امر مولوی و ارشادی، نقد دیدگاه‌های مرتبط با تعبد و تعقل در فقه.
فصل هفتم: آزادی عقیده، ارتداد و جهاد ابتدائی – بررسی آزادی عقیده در اسلام، حکم ارتداد، ماهیت جهاد ابتدائی و نقد دیدگاه‌های مرتبط با حقوق انسانی و آزادی در فقه اسلامی.
برشی از کتاب
«یکی از مهم‌ترین وجوه بازشناسی جریان سکولار دیدگاه آن درباره نسبت دین و دولت یا شریعت و حکومت است. درباره ضرورت این ارتباط از منظر اسلام آموزه‌های فراوانی در قرآن و روایات معصومین و تبیین‌های مختلفی از سوی متفکران اسلامی انجام شده است که طرح مبسوط آن خارج از هدف ما است. تنها به چند سخن از امام راحل عظیم‌الشأن در این باره اکتفا می‌کنیم که در دوره معاصر از مهم‌ترین نظریه‌پردازان و بنیان‌گذار عملی اسلام حکومتی و اسلام سیاسی است. ایشان می‌گوید: «در اذهان بسیاری- بلکه اکثری- این است که اسلام به سیاست چه کار دارد؛ اسلام و سیاست اصلاً جداست از هم…. اسلام را می‌گویند از سیاست کنار است؛ دین علی حده است. سیاست علی حده. اینها اسلام را نشناخته‌اند. اسلامی که حکومتش تشکیل شد در زمان رسول الله و باقی ماند حکومت- به عدل یا به غیر عدل. زمان حضرت امیر بود. باز حکومت عادله اسلامی بود؛ یک حکومتی بود با سیاست. با همه جهاتی که بود. مگر سیاست چی است؟ روابط ما بین حاکم و ملت روابط ما بین حاکم با سایر حکومت‌ها- عرض می‌کنم که- جلوگیری از مفاسدی که هست. همه اینها سیاساتی است که هست. احکام سیاسی اسلام بیشتر از احکام عبادیش است. کتاب‌هایی که اسلام در سیاست دارد بیشتر از کتاب‌هایی است که در عبادت دارد». و نیز می‌گوید: «انبیا هم همان چیزهایی که مربوط به روح و مربوط به مقامات عقلیه و مربوط به مراکز غیبیه است برای ما بیان کرده‌اند و قرآن هم بیان کرده است و اهلش می‌دانند. و هم آن چیزهایی که وظایف شخصیه است و دخیل در ترقیات انسان و تکامل انسان است» در سنت و در کتاب بیان شده است و هم آن چیزهایی که مربوط به اجتماع است و امور سیاسی است و امور اجتماعی است و راجع به تنظیم و تربیت اجتماع است. بیان فرموده است».
اجتهاد یادآور می‌شود، چاپ اول کتاب «بازشناسی نفوذ جریان سکولار در ادبیات فقهی معاصر» در ۳۷۴ صفحه از سوی نصرالله آقاجانی با همکاری سید مرتضی طباطبایی، محمدفاضل آقاجانی، سیدرضا موسوی واجری و سید حمید مدنی و به سفارش موسسه جریان‌شناسی انقلاب (مجاب) و پژوهشکده نورالعلم توسط انتشارات حکمت و عرفان منتشر شده است.
