شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اگر بحث مجوز فیلم‌های دارای شخصیت روحانی از حوزه بخواهد اجرا شود الزامات زیادی دارد و مطمئن نیستم که ظرفیت کنونی حوزه بتواند کمک کند. البته آینده آن را نمی‌توانم پیش‌گویی کنم، ولی در کوتاه‌مدت منجر به نتایج ویژه‌ای نمی‌گردد، با توجه به اینکه فقدان ظرفیت را می‌پذیریم و حداقل در کوتاه‌مدت منجر به چالش‌هایی خواهد شد، مثل انباشت انتظارات و انتقادات از حوزه و رویکردهای سلبی. حوزه این تصور را دارد که هیچ‌گونه نقدی در رسانه نسبت به آن به وجود نیاید. همچنین هیچ پیش‌آمادگی برای حوزه جهت انجام این کار وجود ندارد؛ لذا این انتظارات افزایش پیدا می‌کند.
اختصاصی شبکه اجتهاد: طی دو دهه گذشته فیلم‌های زیادی، روحانیت را به تصویر کشیده‌اند؛ اما بنا به ادعای بسیاری نه تصویری حقیقی؛ بلکه غالباً تحریف شده و کاریکاتوری از روحانیت نمایش داده شده است. مقام معظم رهبری در آبان ماه سال ۶۹ به این نکته اشاره کردند که «اگر کارى شد که ایمان مردم به این لباس و به این دستگاه [روحانیت] زایل شد، ببینید چه پشتوانه‌اى از مردم گرفته می‌شود، چه اعتماد قلبی‌اى از انسان یا از مردم زایل می‌شود. اثر این زوال اعتقاد و ایمان در بیرون چیست؟» لذا طبق تفاهم‌نامه‌ای که بین حوزه و صداوسیما منعقد شده است مقرر شده است فیلم‌هایی که دارای شخصیت روحانیت هستند توسط حوزه نیز بررسی گردد تا اگر مشکلی دارد اصلاح گردد. دکتر کمیل قیدرلو، معاون اسبق شورای نظارت بر صدا و سیما اما از مخالفین این تفاهم است. این کارشناس رسانه که دکترای سیاستگذاری فرهنگی خود را از دانشگاه باقرالعلوم دریافت کرده است، در گفتگوی صریح خود با شبکه اجتهاد، به بررسی ابعاد مختلف این موضوع پرداخته است. مشروح گفتگو با این استاد دانشگاه از نگاه شما می‌گذرد.
اجتهاد: آیا اینکه هر نهادی، ارائه تصویر از هم‌مسلکان خود را متوقف بر ارائه مجوز از خود کند، رویه مناسبی است و آثار مطلوبی به دنبال دارد؟
قیدرلو: نمی‌توان گفت هر سازمانی خود باید متولی نظارت بر حسن نمایش خود در رسانه‌ها باشد؛ چون موجب می‌شود بازنمود آن چهره‌ها یا آن سازمان در رسانه‌ها سویه‌دار شود؛ ولی قطعاً بعضی از سازمان‌ها نظر به کارکرد اجتماعی و جایگاه اجتماعی‌ای که دارند و ملاحظات حاکمیتی که نسبت به آن‌ها وجود دارد، ضرورت دارد که توجه خاصی به آن‌ها شود. براین اساس این مورد سازمان‌ها را نسبت به هم متمایز می‌کند.
اجتهاد: آیا لزوم ارائه مجوز از حوزه برای ایجاد شخصیت روحانی در فیلم‌ها، منجر به کاهش رغبت نسبت به جایگذاری شخصیت روحانی در فیلم‌نامه‌ها نمی‌شود؟
قیدرلو: باید بسنجیم که ضرر آن بیشتر است یا نفع آن. اگر نمایش روحانیت در رسانه‌ها بازنمایی مثبتی دارد، برای اینکه این نگرانی کاهش پیدا کند حرف به‌جایی است. می‌گوییم این سیاستگذاری منجر به کاهش مطلوب جایگاه روحانیت در رسانه‌ها می‌شود، ولی اگر نمونه‌های بد و ناپسندی داشتیم که منجر شده که بگوییم چرا این بازنمود در رسانه‌ها رخ می‌دهد، ممکن است بگوییم صاحبان رسانه یا کسانی که این برنامه‌ها را تولید می‌کنند فهمشان نسبت به جایگاه روحانی دچار خطا بوده و این منجر می‌شود به اینکه چهره روحانیت، به صورت چهره معوجی در ذهنیت مخاطبین انعکاس پیدا کند. لذا ممکن است بگوییم یک نظارت و کنترلی در این خصوص وجود داشته باشد. لذا این مورد قطعاً اولویت پیدا می‌کند. مثلاً اکنون نیروی انتظامی این جایگاه را برای خود قائل است و نمی‌توانیم هر چهره‌ای از نیروی انتظامی در فیلم نشان دهیم؛ چون یک نهاد حاکمیتی است. یا نمی‌توان هر چهره‌ای از وزارت اطلاعت در فیلم‌های خود نشان داد بلکه حتماً آن‌ها بر این امر نظارت و آن را تائید یا رد می‌کنند. بنابراین جایگاه روحانیت تعیین می‌کند به اینکه چطور به آن نگاه کنیم و اگر آن جایگاه آن‌قدر برای ما مهم است که نمود آن‌هم در رسانه‌ها مهم است، لذا سنجیدن اینکه اگر ما این مداخله را کنیم چه اتفاقی در میدان می‌افتد به‌تبع آن، موضوع پیدا می‌کند. اگر منجر به کاهش انعکاس مثبت شود، ملاحظه معقولی می‌کنیم که مداخله نکنیم. ولی اگر منجر به کاهش آثار منفی شود ولو اینکه کاهش نمایش چهره روحانیت هم باشد، حداقل بازنمود منفی آن را کنترل کرده‌ایم. آن‌وقت این مورد قابل قضاوت خواهد شد.
اجتهاد: آیا حوزه زیرساخت‌های لازم و افراد متخصص کافی برای بررسی فیلم‌نامه‌های مشتمل بر شخصیت روحانی را دارد تا از اعمال سلیقه در این حیطه جلوگیری شود؟
قیدرلو: از دیدگاه بنده نمی‌توان در این مورد قضاوت کرد. تلاش‌هایی در این خصوص در حوزه انجام شده اما ضعیف بوده است. ولو اینکه لازم باشد حوزه نظارت کند اما توان بالفعل این کار را ندارد و این اقدام منجر به آسیب‌های بیشتری می‌گردد؛ یعنی درست است که حوزه ظرفیتی نظارتی برای خودش تعریف کند، اما اینکه آیا می‌تواند این اقدام را بکند یا نکند، بنده نسبت به آن نظر مثبتی ندارم.
اجتهاد: آینده این طرح را چطور ارزیابی می‌کنید؟
قیدرلو: اگر چنین طرحی بخواهد اجرا شود الزامات زیادی دارد و مطمئن نیستم که ظرفیت کنونی حوزه بتواند کمک کند. البته آینده آن را نمی‌توانم پیش‌گویی کنم، ولی در کوتاه مدت منجر به نتایج ویژه‌ای نمی‌گردد. با توجه به اینکه فقدان ظرفیت را می‌پذیریم و حداقل در کوتاه مدت منجر به چالش‌هایی خواهد شد، مثل انباشت انتظارات و انتقادات از حوزه و رویکردهای سلبی. حوزه این تصور را دارد که هیچ‌گونه نقدی در رسانه نسبت به آن به وجود نیاید. همچنین هیچ پیش آمادگی برای حوزه جهت انجام این کار وجود ندارد؛ لذا انتظارات افزایش پیدا می‌کند. سپس حساسیت‌های خود حوزه موجب می‌شود آن‌طور که متقاضی نیاز دارد نتواند پاسخگو باشد و منجر شود در ذهنیت موجود اصحاب رسانه یک نگاه منفی‌تری نسبت به حوزه ایجاد شود. البته این‌ها آفت‌های آن است. اگر حوزه بتواند از این فرصت استفاده کند شاید بتواند آن را به‌صورت یک‌رویه مثبت برای خود حفظ کند.
اجتهاد: سخن پایانی خود را بفرمایید؟
قیدرلو: برای هر چیزی در عرصه حاکمیت تا بتوانیم مداخله را کم کنیم بهتر است. دخالت مطلوب وقتی است که یک نقص و مشکلی در مسائل وجود داشته باشد. لذا تا می‌شود حوزه به این نیاز پیدا نکند تا به مداخلات مستقیم خود در فعالیت‌های جزئی منجر نشود.
