شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
آیت‌الله مهدی مروارید با بیان اینکه اساس کار حوزه‌های علمیه بر فقه جواهری استوار است، از اهمیت موضوع شناسی مسائل جدید سخن گفت.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، به مناسبت هفته وحدت حوزه و دانشگاه نشستی علمی با حضور آیت‌الله مهدی مروارید، عضو شورای عالی حوزه علمیه خراسان و جمعی از اساتید دانشگاه به اهتمام هیئت اندیشه‌ورز دین، سلامت و سبک زندگی برگزار گردید. این نشست با توجه به موضوع درس خارج فقه آیت‌الله مروارید پیرامون بررسی زوایا و ابعاد مختلف مساله فرآوردههای حلال با حضور متخصصان تغذیه، صنایع غذائی و داروسازی تشکیل شد.
حجت‌الاسلام سید مسعود مرتضوی، مدیر هیئت اندیشه‌ورز دین، سلامت و سبک زندگی: آیت‌الله مروارید با آغاز دروس خارج فقه سلامت برای افرادی که قصد آغاز این راه را دارند دلگرمی بزرگی هستند. همواره بحث‌های نظری درباره وحدت حوزه و دانشگاه گفته و تبدیل به گفتمان شده است؛ اما دغدغه هیئت‌های اندیشه‌ورز حرکت به سمت تطبیق این نظریه است که آن ارتباط وثیق بین حوزه و دانشگاه می‌باشد. در این سال‌‌‌‌ها در دروس خارج که پیرامون موضوعات جدید هستند، اساتید دیگری هم به دروس خارج پرداخته‌اند. دغدغه ما این است که چگونه زبان فقهی در متون حوزوی را تبدیل به ادبیات همه‌فهم برای مخاطب غیر حوزوی کنیم که جامعه مقلدان مراجع هستند.
آیت‌الله سیستانی رساله‌‌ای را مورد تائید قرار دادند با عنوان فقه برای غرب نشینان. وقتی به موضوعات این رساله توجه می‌کنیم می‌بینیم به موضوعات جدید از جمله «فرآوردههای غذایی» توجه شده است. بحثی که هم‌اکنون آیت‌الله مروارید بر اساس کتاب جواهر الکلام مشغول هستند مساله «آبزیان و احکام مربوط به آن» است. این بحث نیاز به موضوع شناسی دارد و قصد داریم نسبت به مباحث آینده ارتباطاتی با اساتید در موضوع شناسی داشته باشیم.
آیت‌الله مهدی مروارید، عضو شورای عالی حوزه علمیه خراسان و استاد خارج فقه و اصول: فقه جواهری که گفته می‌شود روش استنباط است. استنباط روشی دارد که نوعاً مربوط به موضوع خاصی نیست. لذا فقه جواهری مربوط به موضوعات خاص نیست. اساس کار ما امروز هم فقه جواهری است. مساله ما موضوع شناسی است. موضوعاتی است که باید آشنا باشیم و حکم آنها را از طریق فقه به دست بیاوریم.
یکی از بحث‌ها استعمال اشیاء مضره است که آقایان حرف‌‌‌‌هایی دارند در کم‌وزیاد ضرر و احکام متناسب آنها. باید بحث شود که هر مضری حرام است یا نه و چه شرایطی دارد. بحث دیگر ضرورت‌هاست مانند حرام‌هایی که ضرورت آن ثابت است مانند الکل یا خوک. حال اگر اضطرار پیدا شد چه باید کرد؟ قاعده است که در اضطرار هر شی حرامی حلال می‌شود که البته نیاز به بحث‌های جدی است؛ مثلاً فرض کنید معتقد شدیم که خمر نجس و حرام است حال اگر ضرورتی اقتضا کرد اشکالی ندارد که بگوییم حلال است.
بحث اکنون ما آبزیان است، ماهی بدون فلس حلال نیست که مورد اتفاق است اما اینکه کدام ماهی بدون فلس است و کدام نیست محل بحث است. روایات زیادی وجود دارد که نمی‌توان ماهی بدون فلس را حلال دانست اما اینکه حتماً تمام بدن را گرفته باشد این‌طور نیست. اینها بحث‌های موضوع شناسی را می‌خواهد که کدام ماهی با فلس است یا نیست. بحث دیگر، سایر آبزیان است؛ مثلاً در روایات تصریح شده است که قورباغه و خرچنگ حرام است و اموری نیز مسکوت هستند حال در پی این هستیم که احکام این را بیابیم.
به‌هرحال ما معتقدیم و نمی‌توانیم بی‌اعتنا به اعتقاداتمان باشیم و از طرفی نمی‌توانیم به ملاکات همه احکام پی ببریم؛ مثلاً عنوانی هست با نام حیوانات مسخ شده، چون برخی اقوام از کفار به این صورت مسخ شده‌اند و این در روایات عنوانی شده است. ممکن است آن حیوان مفید هم باشد اما باید اینها را لحاظ کرد که البته تعبدی و معنوی است و مربوط به علوم نیست و آن را کشف نمی‌کنند؛ لذا ما نمی‌توانیم بگوییم آنها حلال است، چراکه به آنها معتقدیم. موضع شناس خیلی کار مشکلی هم نیست. علما باید به اهل‌فن مراجعه کنند که آیا فلان آبزی فلس دارد یا ندارد.
حجت‌الاسلام والمسلمین محسن ملکی، استاد دروس خارج حوزه علمیه مشهد: اگر وحدت حوزه و دانشگاه بخواهد عملیاتی شود نخبگان حوزوی و دانشگاهی باید باهم ارتباط داشته باشند، خصوصاً در مسائل فقهی. موضوعات احکام به‌منزله علتند برای احکام، یعنی شناخت درست موضوع مؤثر است در حکم دادن. در موضوع شناسی علوم تجربی بسیار می‌توانند کمک کنند. بحث پویایی فقه با توجه به این موضوع شناسی حل می‌شود. فقه ما جواهری است یعنی هم سنتی است و هم پویاست.
حجت‌الاسلام دکتر سید محمود طباطبایی مسئول نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه علوم پزشکی مشهد: جامعه حوزوی به جهت فقه پویای جواهری بیشتر به موضوعات جدید اقبال پیدا کرده است بدون اینکه دانشگاه زده شده باشد. گاه به‌عنوان یک آسیب مطرح می‌شود که طلاب با پرداختن با تحقیقات دانشگاهی از حوزه جدا می‌شوند؛ اما برآیند کار‌‌‌‌های حوزوی در مسائل میان‌رشته‌ای پا به‌پای دانشگاهیان است. حمایت‌های آیات عظام مانند آیت‌الله مروارید ترویج دهنده این نگاه و کمک کننده به این پژوهشگران است. دانشگاه علوم پزشکی مشهد بسیار مستعد کمک به این فضای علمی است و نگاه به مسائل مذهبی را به‌خوبی درک می‌کند.
نیاز است که در فضای دانشجویی این مساله مطرح و پیگیری شود. پیشنهاد می‌کنم که برخی موضوعات را به دانشجویان بسپاریم و همان‌طور که طلاب درگیر هستند، دانشجویان نیز مشغول باشند و ارتباطی بین طلاب دروس خارج با دانشجویان رشته پزشکی باشد.
دکتر محسن نعمتی، متخصص تغذیه: مساله پزشکی راحت‌ترین زمینه برای کار بین‌رشته‌ای است؛ خوشبختانه به تدبیر علما و اهل دانشگاه در حوزه فقه و پزشکی کار‌‌‌‌های خوبی انجام شده است و البته همچنان نیاز است به فعالیت‌های بیشتر.
اروپا از فقه مسیحی ناامید است و برخی فرق مسیحی همچنان انتقال خون را حرام می‌دانند و برای همین قواعد فقهی را کنار گذاشتند. می‌دانیم که عمل جراحی بدون انتقال خون ناممکن است. لذا در کشور‌‌‌‌های اروپایی قواعد فقه مسیحی را کنار گذاشته‌اند ولی الحمدلله ما در حوزه پزشکی هیچ محذور فقهی‌‌ای نداریم بجز بخشی مانند معاینات که مانع زاست.
دکتر زیارت‌نیا، عضو هیئت علمی موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی: این موسسه بیش از ۳۰ سال در صنعت غذایی کشور قدمت دارد. در حوزه‌های غذایی تن‌‌‌‌ها موسسه پژوهشی خارج از تهران و زیرمجموعه وزارت علوم تحقیقات و فناوری است. درحال حاضر ۳۰ عضو هیئت علمی دارد در ۶ گروه پژوهشی و در زمینه‌های مختلف مربوط به صنایع غذایی فعالیت می‌کند.
بحث برند حلال فقط برای مسلمانان نیست. در بین مسیحیان نیز مطرح هست چرا که حداقل می‌دانند غذای سالمی است و فرآوردههای حلال گردش مالی بسیار بالایی دارد که بیش از مصرف مسلمانان است. سهم ما در محصولات حلال در دنیا چیزی کمتر از یک درصد است و این یک ضعف است. برند حلال بر اساس مبانی فقهی اهل سنت است و شیعه وارد نشده است. اگر بخواهیم در آزمایشگاه این ملاکات را پیاده کنیم شاخص‌های حلال خیلی تبیین نشده‌اند.
یکی از مسائل الکل است. میزان الکلی که ما داریم چه میزان باید باشد که ملاک حلال و حرام روشن باشد. از مباحث دیگر مساله ژلاتین است که هم منشأ طبیعی دارد و هم صنعتی. ژلاتین به‌دست‌آمده از خوک بسیار ارزان و فراوان است. در خیلی از فرآوردههای دارویی استفاده می‌شود لذا نیاز است که هم‌اندیشی شود و در نهایت در پروتکل‌های آزمایشگاهی نیز وارد شود. مساله رنگ که منشأ آن حشرات هستند هم از جمله مساله مبهم است. امید است که این همکاری‌ها ثمربخش باشد و راه‌حل‌های مناسب به‌زودی در دسترس اهل‌فن قرار گیرد.
دکتر امامی، عضو هیئت علمی دانشکده داروسازی: به گمان برخی مسائل برای حوزه تبیین نشده است مانند غنا الکل و… شاید اگر تبیین شود فتاوی تغییر کنند. مثال الکل که ذکر شد یا ژلاتین مهم هستند و اینکه خوک با آدم بسیار شبیه است از طرفی مساله هورمون‌ها را داریم که باز منشأ حیوانی دارند. ما همه در واقع غرب نشین هستیم چرا که محصولات غربی ما را احاطه کرده‌اند و نیاز به فتاوی جدید داریم و فقه باید ورود کند و راه‌حل پیدا کند.
در خمیرمایه از میته استفاده شده و در روایات تأییدی بر پاکی آن آمده حال اکنون در فرآوردههای دارویی جدید که از همین طریق بدست می‌آید آیا حکم قبلی قابل تسری هم هست یا نه؟
