شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: یکی از مشهورترین، مقبول‌ترین و محکم‌ترین قواعد فقهی در فقه اسلامی و شیعی، قاعده «وجوب حفظ نظام» و «حرمت اختلال در نظام» است. در اینکه منظور از «نظام» چیست، تفاسیر مختلفی ارائه شده است: «کیان جامعه مسلمین»، «حدود و ثغور کشورهای اسلامی»، «نظام عام یا نظام کلان اجتماع و معیشت» و «حکومت یا نظام سیاسی اسلام».
بر اساس این قاعده که مستند به مبانی دین‌شناختی و منابع قرآنی و روایی است، رعایت و انجام هر کاری که موجب حفاظت از جامعه مسلمین، تأمین امنیت جامعه اسلامی، استحکام کیان اسلامی و یا موجب بقا و استمرار نظام سیاسی اسلامی باشد، شرعاً واجب است. و هر کاری که به هر گونه‌ای موجب پراکندگی یا از هم‌گسیختگی جامعه اسلامی، به خطر افتادن امنیت و استقلال جامعه اسلامی و تضعیف نظام سیاسی اسلامی شود، شرعاً حرام است.
بر همین اساس، فقهای بزرگی چون شیخ مفید، سیدمرتضی، ابوصلاح حلبی و شیخ طوسی در صورت وجود خطر برای اساس اسلام و مرزهای جامعه اسلامی «جهاد» و حتی «جنگیدن تحت فرمان حاکم جائر» را نیز واجب می‌دانستند. می‌دانیم که بسیاری از فقیهان شیعی، حضور امام معصوم علیه السلام یا نائب خاص وی را یکی از شرایط وجوب جهاد می‌دانستند. بنابراین چنین فتواهایی که ناظر به شرایط عصر غیبت است، نشان از اهمیت حفظ نظام اسلامی دارد.
تشخیص مصادیق حفظ نظام و همچنین مصادیق اختلال در نظام اسلامی، کار پیچیده‌ای نیست. این مصادیق متناسب با شرایط اعصار و امصار مختلف می‌تواند متفاوت باشد. مصداق بارز آن که با «بصر» هم قابل فهم است، حمله و هجوم نظامی دشمنان اسلام علیه کشورهای اسلامی است. اما روشن است که در دنیای معاصر حفظ نظام فقط به آمادگی برای نبردهای سخت نیست. بلکه مهمترین عوامل اختلال در نظامات سیاسی در عصر حاضر نبردهای نرم و نبردهای شناختی و ترکیبی و سیاسی و اقتصادی و امثال آن است. که فهم آن نیازمند قدری «بصیرت» است.
به عنوان مثال، شرکت در انتخابات از مصادیق بارز و آشکار حفظ نظام و عدم شرکت در آن از مصادیق تضعیف نظام سیاسی اسلام است.
امام خمینی(ره) به عنوان یکی از بزرگترین و نواندیش‌ترین فقیهان معاصر معتقد بود که حفظ جمهوری اسلامی از اتمّ مصادیق این قاعده است. به همین دلیل، حفظ جمهوری اسلامی را «یک واجب عینی» و بلکه «اهمّ مسائل واجبات» می‌دانست؛ واجبی که حتی از نماز هم اهمیتش بیشتر است. به همین دلیل، می‌فرمود: «حتی آن مسلمی که در آفریقاست حفظ جمهوری اسلامی برایش واجب است» (صحیفه امام، ج۱۹، ص۴۸۷) بلکه در یک جمله بسیار کلیدی و مهم فرمودند: «حفظ جمهوری اسلامی از حفظ یک نفر – و لو امام عصر باشد- اهمیتش بیشتر است» (صحیفه امام، ج۱۵، ص۳۶۳)
خلاصه آنکه از مسلمات فقه اسلامی و شیعی این است که:
۱. حفظ اسلام واجب و بلکه از حفظ امام معصوم علیه‌السلام هم واجب‌تر است؛
۲. نظام و حکومت اسلامی مهمترین وسیله برای حفظ اسلام و تحقق آرمان‌ها و اهداف و ارزش‌های اسلامی است؛ در نتیجه، حفظ نظام اسلامی مهمترین وسیله برای حفظ اسلام بوده و حفظ آن از حفظ امام معصوم علیه السلام هم مهم‌تر است.
۳. از مهمترین ابزارهای حفظ نظام اسلامی و مأیوس کردن دشمنان اسلام از اختلال در نظام اسلامی، شرکت گسترده در انتخابات و انتخاب اصلح است (هزینه‌های هنگفت دشمنان برای مأیوس کردن مردم از انتخابات نشان می‌دهد که حضور گسترده مردم در انتخابات می‌تواند نقشه‌های دشمنان برای ضربه زدن به جمهوری اسلامی و ایجاد ناامنی و انشقاق در جامعه اسلامی را نقش برآب کند.)
۴. شرکت در انتخابات و انتخاب اصلح نیز به عنوان مقدمه واجب، واجب است. و امام خمینی(ره) چقدر زیبا و فقیهانه این حقیقت را بیان می‌کردند: «حفظ اسلام یک تکلیف شرعی است برای همه ما. حفظ مملکت توحیدی یک تکلیفی است برای همه قشرهای ملت و چنانچه همه با هم نباشند و در صحنه حاضر نباشند و رأی به وکلا ندهند و رأی به مجلس خبرگان ندهند و وکلایی که باید تعیین بشود و کسری دارند، رأی کم بیاورند، اینها برخلاف تکلیف عمل کرده‌اند. باید همه در صحنه باشند و همه وارد باشند» (صحیفه امام، ج۱۷، ص۱۰۲)
