شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: منظر تمدنی برای سیره‌پژوهی و تاریخ‌پژوهی اهل بیت علیهم‌السلام به مفهوم قرار دادن تاریخ و سیره در تراز گسترده‌ترین و پیچیده‌ترین و بالاترین سطح مناسبات انسانی و فهم و استخراج دلالت‌های آن برای پاسخ به پرسش‌های بشر امروز در چنین افقی است. نگاه تمدنی به تاریخ و سیره حضرت زهرا سلام الله علیها می‌تواند به بازخوانی متون و منابع فاطمی با نگاهی نو و نیازهای نوشونده انسان امروز با تأکید ویژه بر زن و خانواده بیانجامد.
بر پایه مقالات ارائه شده در همایش «خوانش تمدنی تاریخ و سیره حضرت زهرا سلام الله علیها»(۱) که در حقیقت تنها به ارائه دیدگاه‌ها اختصاص داشت، برخی قلمروها و محورهای مطالعات و پژوهش‌های فاطمی در نگاهی تمدنی که شایسته اهتمام بیشتر از سوی پژوهشگران است، چنین است:
* اندیشه‌های تمدنی حضرت زهرا سلام الله علیها ـ خوانش تمدنی احادیث باقیمانده از حضرت زهرا سلام الله علیها و حتی سیره آن حضرت، ما را با برداشت‌هایی نو از مفهوم، ابعاد، لایه‌ها، ویژگی‌ها، پشتوانه‌ها و آسیب‌های یک تمدن معیار آشنا می‌سازد. مقاله‌های “وجوه تمدنی قرآن از دیدگاه حضرت زهرا سلام الله علیها” و ” نقشه راه تمدن اسلامی در سخنان وسیره فاطمی(س)” گامی به سوی چنینی خوانشی بود و ما را به خوبی با ظرفیت‌های تمدنی این آموزه‌ها آشنا ساخت و امکان تعمیم و تداوم این خوانش را در دیگر روایات باقی مانده از آن حضرت به خوبی نشان داد.
* امتداد اجتماعی اندیشه و فرهنگ فاطمی ـ واکاوی امتداد اجتماعی اندیشه و فرهنگ فاطمی در عرصه‌های مختلف تمدن اسلامی یک عرصه بسیار مهم و شایسته اهتمام و دارای ظرفیت علمی بسیار زیاد برای پژوهش‌های بعدی است. مقاله‌های ” بازخوانی جایگاه و نقش مادری در تمدن اسلامی با تکیه بر واژه « قرآنی نسائنا” و “کنش ارتباطی فاطمه سلام الله علیها در خانواده بر اساس شان نزول آیه پنجم سوره مبارکه ضحی” این امتداد را به عنوان نمونه در عرصه خانواده نشان داد و مقاله “بازتاب فرهنگ فاطمی در نام گذاری مساجد در گستره تمدن اسلامی” و “نقش حضرت زهرا (س) در انسجام بخشی به جامعه اسلامی با تاکید بر محبت در منابع روایی و تاریخی اهل سنت” نمونه‌های خوبی برای این امتداد در عرصه عمومی به شمار می‌رود.
* فاطمه سلام الله علیها در نگاه دیگران ـ عرصه دیگری که این همایش ضرورت پرداختن به آن را از منظر تمدنی نشان داد این است که نخبگان دیگر تمدن‌ها و یا حتی نخبگان مسلمان در قلمروهایی با پیشینه تمدنی متفاوت چگونه به حضرت زهرا سلام الله علیها و زندگی ایشان نگریسته‌اند و این نگاه آنها چه ظرفیت‌ها و چالش‌ها و از منظری دیگر چه پیام‌ها و دلالت‌هایی با خود همراه دارد. مقاله‌های “شهادت نگاری فاطمی(س) در آثار مورخان اندلسی” و “شناسایی الگوی انگاره‌ای مستشرقان نسبت به حضرت فاطمه (س)؛ رهیافت فرا ترکیب” نمونه‌های بسیار خوبی در این زمینه هستند که ما را به سوی دیگر پژوهش‌های مشابه فرامی‌خواند.
* بایستگی‌های معرفتی و فرهنگی توجه به الگو بودن فاطمه سلام الله علیها ـ برداشت‌های کنونی در باره مفهوم و قلمروی الگو بودن حضرت زهرا سلام الله علیها و رویه‌های کنونی برای الگو قرار دادن آن حضرت یکی از مهمترین عرصه‌های شایسته پایش و پژوهش است، زیرا در حقیقت دستاورد نهایی همه آن چه در باره حضرت زهرا سلام الله علیها گفته می‌شود باید در رفتار طرفداران و پیروان ایشان بازتاب پیدا کند و درک‌های نادرست و ناقص از اندیشه و سیره آن حضرت پیامدهای منفی زیادی دارد که یکی از آنها رفتارهایی است که با نام و زیر لوای آن حضرت صورت می‌گیرد ولی عملا ناسازگار و گاه در ستیز با آرمان‌های آن بانوی دو عالم است. مقاله “هویت یابی زن به مثابه کلمه «عصمت» در جهان اجتماعی فاطمی” نگاهی به وضعیت مطلوب با نگاهی عرفانی و مقاله “فاطمه (س) از اسوه تا اسطوره” نگاهی آسیب‌شناختی و ژرف به وضعیت کنونی داشت و ما را به خوبی به اهمیت پژوهش‌های تکمیلی در این عرصه آشنا ساخت.
(همایش «خوانش تمدنی تاریخ و سیره حضرت زهرا سلام الله علیها» از سوی سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی ـ دفتر قم با همکاری گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام در ۲۳ آذر ۱۴۰۲ برگزار شد.)
