شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
فقه معاصر، در برابر پیچیدگی‌های زمانه‌ای ایستاده که هم فرصت تمدن‌سازی دارد و هم خطر بی‌اثری. در چنین دوره‌ای، بازاندیشی در نسبت فقه با قرآن، جامعه، قانون و حتی تمدن، دیگر یک ضرورت نظری نیست؛ بلکه پیش‌شرط حیات واقعی فقه است. در این میان، «درگاه جامع فقه معاصر» نه صرفاً یک ابزار فناورانه، بلکه تجلی یک تفکر نو در حوزه‌های علمیه است؛ تفکری که می‌خواهد فقه را از حاشیه زندگی به متن تحولات اجتماعی بازگرداند. رونمایی از این درگاه در شهر قم، فرصتی شد تا صاحب‌نظران برجسته حوزه، از ضرورت بازگشت به ظرفیت‌های اجتماعی قرآن و بازتعریف جایگاه فقیه در عصر حاضر سخن بگویند.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، همزمان با دهه کرامت، مراسم رونمایی از «درگاه جامع فقه معاصر» با حضور با حضور حضرات آیات و اساتید برجسته حوزه، پژوهشگران و مسئولان مراکز آموزشی و پژوهشی برگزار شد. در این مراسم بر لزوم تحول در نگرش فقهی حوزه‌های علمیه و تربیت فقیهانی که بتوانند به مسائل پیچیده دنیای معاصر پاسخ دهند، تأکید شد.
مسیر پیشرفت فقه از دل قرآن می‌گذرد
استاد محمدجواد فاضل لنکرانی در مراسم رونمایی از درگاه جامع فقه معاصر در قم، با اشاره به نقش اساسی قرآن در شکل‌گیری فقه معاصر، بر لزوم توجه به ظرفیت‌های اجتماعی قرآن برای توسعه و پیشرفت فقه تأکید و بر ضرورت تدوین قوانین کشور مطابق با اصول فقهی و کاربردی اشاره نمود.
رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار (ع) به نقش بنیادین قرآن کریم در شکل‌گیری و تعالی فقه اشاره کرده و اظهار داشت: برای دستیابی به پیشرفت واقعی در فقه، لازم است از قرآن فاصله نگرفته و همواره به آن بازگردیم.
وی با اشاره به این نکته که آیات الاحکام تنها بخشی از ظرفیت‌های عظیم فقهی قرآن را تشکیل می‌دهند، افزود: متأسفانه در طول تاریخ، آیات اجتماعی قرآن کمتر مورد توجه فقها قرار گرفته است، در حالی‌که این آیات پر از اصول و جهت‌گیری‌های مهم در زمینه روابط اجتماعی، عدالت، امنیت، مسئولیت‌پذیری و حقوق مردم است که می‌تواند در بنیان‌گذاری تمدن اسلامی نقشی اساسی ایفا کند.
استاد خارج فقه حوزه علمیه قم در ادامه سخنان خود با تأکید بر اهمیت فقه اجتماعی گفت: توجه به این بخش از فقه، نه‌تنها درون جوامع اسلامی را از لحاظ فرهنگی و اجتماعی ارتقاء می‌دهد، بلکه در سطح بین‌المللی نیز می‌تواند به تقویت وحدت میان مسلمانان و انسجام بیشتر آن‌ها منجر شود.
قانون‌گذاری در پرتو فقه؛ مسئولیت حوزه در نظام اسلامی
فاضل لنکرانی از برخی تعارضات موجود میان فقه و قانون در جامعه امروز انتقاد کرد و تصریح نمود: قوانین کشور باید بر اساس اصول فقهی و تحت هدایت علمی حوزه‌های علمیه تدوین شوند. قوانینی نظیر امر به معروف و نهی از منکر نباید بدون پشتوانه‌ای مستند و متقن فقهی تصویب و اجرا گردند. از این رو، ورود جدی حوزه‌های علمیه به این عرصه امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است.
رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) سپس به تحولات فقهی در دهه‌های اخیر اشاره کرد و افزود: اگرچه فقه شیعه در طول تاریخ همواره با زمانه خود در ارتباط بوده است، اما در دوران پس از انقلاب اسلامی شاهد شکوفایی ابعاد نوینی از فقه، از جمله فقه اجتماعی، فقه سیاسی، فقه امنیتی و فقه هنر بوده‌ایم که خود دلیلی بر ظرفیت عظیم فقه در پاسخ‌گویی به مسائل نوپدید و پیچیده دنیای امروز است.
فاضل لنکرانی در پایان سخنان خود تأکید کرد: امروز فقه معاصر باید قادر باشد به‌طور جامع و همه‌جانبه به نیازهای متنوع بشر پاسخ دهد. فقه نه‌تنها در عرصه فردی، بلکه باید در تمامی ابعاد زندگی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی انسان‌ها حضور فعال و تأثیرگذار داشته باشد و بر اساس تعالیم نورانی قرآن، مدلی کارآمد برای اداره جامعه ارائه دهد.
فقه معاصر و لزوم پاسخ‌گوی چالش‌های نوپدید جهانی
آیت‌الله سید کاظم نورمفیدی، موسس پژوهشگاه فقه معاصر در این مراسم با تأکید بر لزوم تحول در نگرش فقهی حوزه‌های علمیه، گفت: فقیه امروزی باید توانایی ارتباط با جهان را داشته باشد و با زبان و علوم روز آشنا باشد تا بتواند پاسخ‌های متقن، دقیق و مؤثری به مسائل نوظهور دنیا ارائه دهد.
نماینده ولی‌فقیه در استان گلستان، با اشاره به جایگاه برجسته فقه در تمدن‌سازی اسلامی، خاطرنشان کرد: فقیهان امروز باید نگاه جامع‌نگر داشته باشند و تمامی ابعاد فردی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و بین‌المللی زندگی بشر را در کانون توجه خود قرار دهند.
وی با اشاره به تحولی که پس از انقلاب اسلامی در نگرش به فقه پدید آمده است، افزود: فقه معاصر با رهنمودهای حکیمانه امام راحل و حمایت‌های مستمر رهبر معظم انقلاب به‌طور جدی در حوزه‌های علمیه پیگیری شده و امروز شاهد شکل‌گیری جریان‌های پژوهشی، آموزشی و کاربردی در این عرصه هستیم.
امام جمعه گرگان با تأکید بر این نکته که هرچند حوزه‌های علمیه در تعمیق و گسترش فقه معاصر به جایگاه شایسته‌ای دست یافته‌اند، ابراز داشت: با این حال، هنوز در آغاز راه قرار داریم و نیازمند تلاشی مضاعف، نوآوری و نوسازی در عرصه‌های آموزش، پژوهش و تربیت نیروهای متخصص هستیم.
نماینده مجلس خبرگان رهبری در بخشی از سخنان خویش بر لزوم بازتعریف خروجی‌های حوزه در رشته‌های تخصصی فقهی تأکید کرد و افزود: محصول نهایی نظام آموزش تخصصی فقه در حوزه‌های علمیه باید شخصیتی باشد که از دانشگاه به مفهوم مرسوم آن متمایز باشد؛ یعنی دانش‌آموخته‌ای که همزمان ریشه در فقه سنتی دارد و هم قادر به تحلیل، پاسخ‌گویی و مواجهه با مسائل پیچیده دنیای معاصر است.
وی در خاتمه گفت: آینده تمدن اسلامی و جایگاه فقه در مدیریت جامعه به تربیت چنین شخصیت‌هایی وابسته است که ضمن بهره‌مندی از میراث فقهی غنی، با ادبیات جهانی، منطق استدلال علمی و درک نظام‌مند از مسائل بشری آشنایی داشته باشند.
پژوهشگاه فقه معاصر، پاسخ‌گوی مسائل و چالش‌های روز جامعه اسلامی
استاد سید مجتبی نورمفیدی، رئیس پژوهشگاه فقه معاصر نیز در این آیین با استناد به حدیثی گران‌قدر درباره جایگاه والای تفقه در دین، تصریح کرد: این پژوهشگاه با الهام از ضرورت‌ها و نیازهای روز امت اسلامی بنیان نهاده شده است تا با رویکردی ژرف‌نگر و روشمند، به کاوش در مسائل گوناگون فقهی بپردازد و پاسخ‌گوی پرسش‌های زمانه باشد.
این استاد عالی حوزه علمیه قم در ادامه با اشاره به رسالت‌های این نهاد علمی، بیان داشت: تمرکز اصلی پژوهشگاه بر دو محور اساسی استوار است؛ نخست، پژوهش‌های بنیادینی که به تبیین مبانی، اصول و چارچوب‌های نظری فقه می‌پردازند و دیگر، پژوهش‌های کاربردی که با هدف پاسخ‌گویی به مسائل و چالش‌های روزمره جامعه، طراحی و به اجرا درمی‌آیند تا فقه در متن زندگی معاصر حضور فعال و مؤثر داشته باشد.
رئیس پژوهشگاه فقه معاصر تصریح کرد: در گستره تاریخ اسلام، همواره جریان‌های علمی در دو قالب بنیادین و کاربردی حضوری پویا داشته‌اند، و برتری هر یک از این دو رویکرد، برخاسته از نیازها و اقتضائات خاص هر دوره بوده است؛ چنان‌که تحولات زمان، جهت‌گیری پژوهش‌ها را رقم زده و مسیر اندیشه‌ورزی دینی را شکل داده است.
نورمفیدی در اشاره به ساختار علمی پژوهشگاه مطالعات فقه معاص، تشریح کرد: هم‌اکنون ۱۱ گروه علمی متشکل از ۴۰ نفر از اساتید برجسته حوزه علمیه در این مرکز به فعالیت مشغول هستند و تاکنون بیش از ۳۰ قرارداد طرح پژوهشی با مراکز علمی و نهادهای مختلف منعقد شده است.
وی با تأکید بر لزوم ارتباط مؤثر و همکاری با نهادهای علمی و پرهیز از موازی‌کاری، افزود: در طی پنج سال گذشته، این مجموعه موفق به برگزاری بیش از ۲۰۰ نشست علمی شاخص شده و ۲۶ عنوان مجله علمی منتشر کرده است که خود گواهی بر پویایی و رویکرد مسئله‌محور آن در عرصه مطالعات فقهی است. همچنین، درگاه جامع فقه معاصر با هدف تولید محتوا، مدیریت دانش و ارائه خدمات تخصصی در حوزه فقه معاصر راه‌اندازی شده است که شامل بخش‌های متنوعی همچون دانشنامه فقه معاصر، کتابخانه دیجیتال فقه معاصر، دروس خارج فقه معاصر، مجلات الکترونیکی، نشست‌های علمی و پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشگاه می‌شود.
گفتنی است، در پایان این مراسم، از درگاه جامع فقه معاصر رونمایی شد. این درگاه علمی و پژوهشی با هدف تولید محتوا، مدیریت دانش و ارائه خدمات تخصصی در حوزه فقه معاصر ایجاد شده است و بخش‌های مختلفی مانند دانشنامه فقه معاصر، کتابخانه دیجیتال فقه معاصر، دروس خارج فقه معاصر، مجلات الکترونیکی، نشست‌های علمی و پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشگاه را شامل می‌شود.
