شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
فرایند تشخیص موضوعات احکام فقهی به شش مرحله نوع‌شناسی، موقعیت‌شناسی، عنوان‌شناسی، مفهوم‌شناسی، ملاک‌شناسی و مصداق‌یابی قابل توسعه است. هر کدام از این مراحل بر یکدیگر ترتّب دارند.
به گزارش شبکه اجتهاد، دومین نشست از سلسله نشست‌های گروه فقه هنر مؤسسه فتوح اندیشه با موضوع «روش‌شناسی شناخت قیودات هنر و مصادیق آن در بستر حکومت و سیاست» با ارائه حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حجت‌الله بیات و به دبیری دکتر مهدی امینی در قالب «وبینار» برگزار گردید.
در ابتدا دبیر علمی نشست ضمن معرفی استاد مدعو و تبیین ضرورت موضوع‌شناسی به طور کلّی، التفات و توجه به روش‌شناسی قیودات موضوع و حکم در عرصه خرد و به ویژه در ساحت اجتماع و حکومت را بسیار تعیین کننده دانست و گفت: غفلت از تفکیک این قیودات که واسطه در عروض حکم هستند، مسبّب استنباط حکم ناکارآمد خواهد شد.
در ادامه استاد بیات عضو هیات علمی و مدیر گروه ارتباطات و تبلیغ دانشگاه قرآن و حدیث، با تبیین مقدماتی به تشریح اصول کلّی بحث پرداخت و اظهار داشت: در فرایند موضوع‌شناسی توجه به دو مرحله مفهوم‌شناسی و مصداق‌یابی بسیار مهم است. اما در عین حال مراحل مقدماتی وجود دارد که بدون طی کردن آنها به نتایج پژوهش‌های موضوع‌شناسانه، نمی‌توان امیدوار بود.
وی در تعریف «روش شناخت موضوعات فقهی» گفت: مجموعه تدابیری که متصدی شناخت با رویکرد فقهی بهترین راه‌ها را در بهره‌گیری از منابع معتبر به وسیله ابزارهای مناسب به تناسب مراحل شناخت و انواع موضوعات احکام فقهی به صورتی که اطمینان‌آور باشد، گزینش می‌کند و به کار می‌گیرد.
حجت‌الاسلام بیات با تأکید بر اموری که در ارکان و فرایند شناخت مؤثّرند به کاربرد این تقسیم‌بندی‌ها در تشخیص مراحل مختلف شناخت موضوعات اشاره نمود. متعلّق شناخت، منبع شناخت، متصدّیان شناخت موضوعات ـ اعم از؛ فقیه یا مکلّف یا متخصص که بر حسب نوع موضوع بایستگی می‌یابد ـ راه شناخت، ابزار شناخت و نتایج شناخت همان ارکانی است که باید در شناخت موضوعات به ویژه «هنر» مدنظر قرار بگیرد.
تلقی از شناخت هنر و قیودات آن یکی از محورهای اصلی ارائه دهنده در این نشست بود که در این بخش به مفهوم هنر و نسبت آن با گونه‌های هنر و جایگاه شناخت قیودات در مصداق‌یابی را مورد تحلیل و بررسی قرار داد.
این استاد حوزه و دانشگاه با تأکید بر ویژگی‌های اختصاصی ارکانِ شناخت موضوعات عرفی، به تشریح فرایند تشخیص موضوعات پرداخته و گفت: فرایند تشخیص موضوعات احکام فقهی به شش مرحله نوع‌شناسی، موقعیت‌شناسی، عنوان‌شناسی، مفهوم‌شناسی، ملاک‌شناسی و مصداق‌یابی قابل توسعه است. هر کدام از این مراحل بر یکدیگر ترتّب دارند.
وی در اولین مرحله شناخت یعنی تعیین نوع موضوع، به گونه‌شناسی موضوعات به لحاظ‌های مختلف اشاره نمود از قبیل؛ ارتباط آنها با شارع، نسبت‌شان با مکلّفان، ارتباط انها با سایر علوم، نوع ماهیت‌شان، ثبات و تحول‌پذیری آنها، عوامل تغییرشان، متصدی تشخیص آنها، آسانی و دشواری‌شان، تاریخ و سابقه آنها و ادبیات و ساختار موضوعات.
بیات در تبیین جهات کلان موضوع‌شناسی در ساحت حکومت و اجتماع بیان کرد: دستگاه فقاهت به ویژه با نگاه حکومتی باید همواره ساز و کارهای دقیق و به‌هنگامی را برای شناخت موضوعات مستحدثه به متصدیان مربوط، ارائه کند.
وی یکی از این سازوکارهای مرسوم در فرایند فقهی متداول را ارجاع موضوعات و عناوین غیرمنصوص به موضوعات منصوص دانست و مقدمه ارجاع صحیح شناخت دقیق موضوعات مستحدثه است.
مدیر گروه ارتباطات و تبلیغ دانشگاه قرآن و حدیث در انتها به جایگاه حکومت در موضوع‌شناسی، پرداخت و نهادهای حکومتی، تخصص‌ها و تشخیص آنها را در این مورد راه‌گشا دانست.
