شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اختصاصی شبکه اجتهاد: آقا سید روح‌الله خمینی در روز ۲۰ جمادی‌الثانی سال ۱۳۲۰ هق در شهر خمین در خانواده‌ای علمی و مذهبی متولد شد. پدر ایشان مرحوم آیت‌الله سید مصطفی خمینی از مجتهدین مقیم خمین بود. مرحوم امام خمینی چند ماهه بود که پدر ایشان وفات نمود. برادر بزرگ‌تر امام خمینی آیت‌الله سید مرتضی پسندیده بود و دوران کودکی را زیر نظر مادر سپری نمود.
تحصیلات حوزوی: در ابتدای نوجوانی دروس حوزوی خویش را در خمین و سپس اراک آغاز نمود. پس از تکمیل ادبیات عرب و دروس مقدماتی دیگر، سطح اولیه فقه و اصول را از آیت‌الله سید محمدتقی خوانساری و سطوح عالیه را نزد آیت‌الله سید علی یثربی کاشانی آموخت. آنگاه سال‌ها در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی شرکت نمود. بعد از وفات ایشان در درس خارج آیت‌الله حاج‌آقا حسین بروجردی حاضر شد. فلسفه را نزد آیت‌الله سید ابوالحسن رفیعی قزوینی و ریاضیات را نزد میرزاعلی‌اکبر حکمی یزدی و عرفان نظری اصطلاحی را نزد آیت‌الله حاج شیخ محمدعلی شاه‌آبادی و اخلاق را آیت‌الله میرزا جوادآقا ملکی تبریزی فرا گرفت. اسفار را با آیت‌الله حاج میرزا خلیل کوه کمره‌ای مباحثه نمود. به‌حسب ظاهر از کسی از اساتید اجازه اجتهاد و حتی امور حسبیه درخواست ننمود. ولیکن خود را مجتهد مسلم دانسته و بعد از رحلت آیت‌الله بروجردی مانند سایر فقها و مجتهدین با درخواست برخی از مؤمنین و شاگردان رساله عملیه منتشر نمود.
تدریس در قم: تدریس خارج فقه و اصول را در اوایل زعامت آیت‌الله بروجردی در سال ۱۳۲۵ هش آغاز نمود؛ و همزمان در درس آیت‌الله بروجردی نیز شرکت و استفاده می‌نمود. تدریس فلسفه و عرفان را نیز همزمان با درس فقه و اصول آغاز کرد. از جمله متون عقلی مورد تدریس ایشان: شرح منظومه و اسفار بود. شاگردان فاضلی در درس معقول ایشان شرکت می‌نمودند مانند حضرات آیات: سید رضا صدر، سید عزالدین زنجانی، سیدعبدالغنی اردبیلی، شیخ علی تهرانی، سید جلال‌الدین آشتیانی، شیخ مهدی حایری یزدی و شهید مرتضی مطهری و شیخ حسینعلی منتظری و… . ایشان پس از مدتی درس معقول را رها نموده و فقط به تدریس خارج فقه و اصول اشتغال ورزید.
از شاگردان اولیه و قدیمی ایشان در درس خارج قم، فضلایی از حوزه علمیه مشهد شرکت کردند از جمله می‌توان به حضرات آیات آقایان: شهید مرتضی مطهری، سید علی سیستانی، سید محمود مجتهدی سیستانی، شیخ محمد واعظ زاده خراسانی، شیخ ابوالقاسم خزعلی، شیخ اسماعیل غروی اصفهانی و شیخ علیرضا غروی اصفهانی فرزندان آیت‌الله میرزا مهدی اصفهانی، سید علی خامنه‌ای، شهید سید محمدرضا سعیدی خراسانی، شهید سید عبدالکریم هاشمی نژاد، شیخ محمدرضا محامی بادکوبه‌ای و شیخ مرتضی محامی بادکوبه‌ای فرزند آیت‌الله شیخ غلامحسین محامی بادکوبه‌ای، شیخ محمد نصراللهی، حاج سید جواد بختیاری و… اشاره نمود. اکثر این بزرگان ابتدای شرکتشان در درس امام خمینی در حدود سال ۱۳۲۸ هش تا ۱۳۳۰ هش بوده است. مرحوم آیت‌الله شیخ محمد نصرالهی در حدود سال ۱۳۲۸ هش به قم رفته و ۱۳ سال درس خارج امام خمینی شرکت نمود. استاد محمد واعظ زاده خراسانی در سال ۱۳۲۸ هش به قم رفته و سال‌ها در درس ایشان شرکت نمود. ایشان فرمودند: «آیت‌الله سیستانی همزمان با من به قم آمده و در درس خارج امام خمینی نیز شرکت می‌کردند.» آیت‌الله سید محمود مجتهدی نیز تقریباً در سال ۱۳۳۰ هش به قم رفته و حدود ۳ سال اقامت و از جمله در درس خارج امام خمینی شرکت نمود. آیت‌الله حاج شیخ محمدرضا محامی بادکوبه‌ای در حدود سال ۱۳۲۸ ش در قم حاضر و در درس خارج ایشان شرکت می‌نمود تا سال ۱۳۳۳ هش. آیت‌الله خامنه‌ای در سال ۱۳۳۷ هش به قم رفته و تا سال ۱۳۴۳ هش در درس خارج امام خمینی شرکت نمودند. شهید مطهری از شاگردان اولیه و قدیمی و برجسته امام خمینی بود که در مجموع ۱۲ سال درس فلسفه و خارج ایشان شرکت نمود. امام خمینی ایشان را فقیه و فیلسوف و پاره تن خود و حاصل عمر نامیدند.
معرفی برخی از شاگردان قم: آیت‌الله شهید شیخ مرتضی مطهری از فضلای برجسته شاگردان امام خمینی در قم بود. در قم از درس فلسفه و خارج فقه و اصول ایشان به مدت ۱۲ سال شرکت نمود. به هنگام اقامت امام خمینی در پاریس به ایشان ملحق شد و به همراه ایشان در اول انقلاب اسلامی از پاریس به تهران آمد و عضو شورای عالی انقلاب شد. ایشان آیت‌الله خامنه‌ای را به شورای انقلاب دعوت و عضو نمود.
آیت‌الله سید عزالدین زنجانی (ه) از شاگردان برجسته امام خمینی در قم بود. ایشان سال‌ها در درس اسفار ایشان شرکت نمود. بعد از فوت آیت‌الله بروجردی. مرجعیت امام خمینی را ترویج می‌کرد. در مبارزات انقلابی زمان شاه فعال بود و دستگیر و زندانی و سپس به مشهد تبعید گردید. بعد از انقلاب به حکم امام خمینی، امام جمعه زنجان شد. به‌خاطر اختلافاتی که بروز کرد به مشهد آمد و تا پایان عمر در این شهر اقامت نمود.
استاد سید جلال‌الدین آشتیانی، از مدرسین برجسته فلسفه و عرفان مقیم مشهد. ایشان در قم از درس اسفار امام خمینی بهره‌مند بود.
آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب سال‌ها در قم از درس خارج امام خمینی بهره‌مند بود و جزو مبارزان فعال انقلابی بود. بعد از انقلاب عضو شورای عالی انقلاب درآمد و نماینده مجلس شورای اسلامی شد. خطیب نماز جمعه تهران شد و دو دوره به‌عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شد. در سال ۱۳۶۸ هش با رحلت امام خمینی به‌عنوان جانشین ایشان از سوی مجلس خبرگان رهبری انتخاب شد. از آن زمان تاکنون رهبر انقلاب جمهوری اسلامی ایران است.
استاد محمد واعظ زاده خراسانی، از شاگردان برجسته امام خمینی بود، در قم سال‌ها در درس خارج اصول ایشان شرکت کرد. در مبارزات انقلابی زمان شاه فعال بود.
اقامت در نجف و تدریس خارج فقه: امام خمینی (ره) به‌خاطر مبارزات انقلابی با حکومت شاه در آبان ۱۳۴۳ هش به ترکیه تبعید شد و در آنجا ۱۱ ماه اقامت نمود. سپس در سال ۱۳۴۴ هش به عراق تبعید و در نجف اشرف اقامت نمود. ایشان تا سال ۱۳۵۶ هش در نجف اقامت داشت و سپس به فرانسه رفت. آنگاه در بهمن ۱۳۵۷ هش به ایران بازگشت. پس از اقامت در نجف در سال ۱۳۴۴ هش تدریس خارج فقه خویش را آغاز نمود. متن خارج فقه ایشان بر اساس کتاب مکاسب شیخ انصاری بود. درس خارج فقه ایشان تا سال ۱۳۵۶ ه ش به مدت ۱۲ سال ادامه داشت. از شاگردان خراسانی ایشان در این درس می‌توان به حضرات آیات آقایان: حاج شیخ مصطفی اشرفی شاهرودی، حاج سید حسن مرتضوی شاهرودی، حاج سید محمود مجتهدی سیستانی، حاج شیخ مهدی مروارید، استاد قاضی‌زاده و حجج‌اسلام آقایان حاج شیخ اسماعیل فردوسی پور، حاج شیخ محمد فاضل فردوسی، حاج شیخ محمد حکیمی و … اشاره نمود.
معرفی برخی از شاگردان نجف: آیت‌الله حاج شیخ مصطفی اشرفی شاهرودی از ابتدای سال ورود امام خمینی در نجف سال ۱۳۴۴ هش تا سال ۱۳۵۳ هش در درس خارج فقه ایشان شرکت و جزو شاگردان برجسته و متشکل مهم درس ایشان بوده است. آیت‌الله اشرفی شاهرودی از فقهای برجسته و مدرسین ممتاز خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد است. آیت‌الله حاج سید حسن مرتضوی شاهرودی سال‌ها در درس خارج امام خمینی (ره) شرکت نموده‌اند و همزمان در نجف از مدرسین بزرگ سطوح فقه و اصول نجف به شمار می‌رفتند. ایشان از مدرسین ممتاز خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد است. در چند سال اخیر فقط درس خارج فقه می‌فرمایند. موضوع درس خارج فقه ایشان بحث حج و مناسک حج است که بر اساس متن تحریرالوسیله مرحوم امام خمینی است. استاد مرتضوی شاهرودی از مرحوم امام خمینی تعبیر به «سیدنا الاستاد» می‌فرماید. از شاگردان فاضل دیگر امام خمینی آیت‌الله قاضی‌زاده است که در مشهد از مدرسین خارج فقه و اصول می‌باشد اشاره داشت. ایشان حدود ۵ سال در نجف از درس خارج فقه مرحوم امام خمینی بهره برده است. آیت‌الله سید عباس سیدان از مدرسین خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد بود که حدود ۵ سال در نجف اقامت داشت. در این مدت از درس خارج اساتید بزرگ نجف بهره‌مند بود. از جمله حدود ۵ سال درس خارج فقه امام خمینی. ایشان در حدود سال ۱۳۴۳ هش در نجف اقامت نمود و تا حدود سال ۱۳۵۵ هش در نجف اقامت داشت، آنگاه به مشهد آمد و تا پایان عمر مقیم شد. آیت‌الله حاج شیخ رجبعلی رضازاده از مدرسین ممتاز خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد است. ایشان یک سالی در نجف اقامت و در درس خارج اساتید بزرگ نجف شرکت کردند. از جمله درس خارج مرحوم امام خمینی. ایشان می‌فرمودند: از مستشکلین بزرگ و مهم درس امام خمینی آیت‌الله اشرفی بودند که اشکالات خوبی در درس ایشان می‌گرفتند. آیت‌الله شیخ مهدی مروارید از مدرسین خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد است که سال‌ها در نجف به تحصیل درس خارج اشتغال داشته و خصوصاً ۱۱ سال درس آیت‌الله سیستانی حاضر شد. ایشان در سال‌های اقامت در نجف از درس خارج فقه امام خمینی نیز چند ماه بهره بردند. حجت‌الاسلام والمسلمین حاج شیخ اسماعیل فردوسی پور در سال ۱۳۴۶ هش در نجف اقامت و تا هنگام اقامت مرحوم امام خمینی در نجف در درس ایشان شرکت نمود. همچنین عضو فعال در دفتر امام خمینی بود. ایشان راجع به امام خمینی و خاطرات خود کتابی نوشت به نام «همگام با خورشید» که چاپ شده است. حجت‌الاسلام والمسلمین فاضل فردوسی نیز سال‌ها در نجف اقامت و در درس خارج فقه امام خمینی شرکت نموده است.
مبارزات انقلابی امام خمینی و حوزه علمیه مشهد و شاگردان خاص: امام خمینی مبارزات انقلابی خود را بر علیه حکومت شاه آغاز نمود و تا سال ۱۳۵۷ هش ادامه یافت. مراجع عظام تقلید، اساتید حوزه‌های علمیه، وعاظ و خطبای عالیقدر و عموم مردم مسلمان و انقلابی ایران در این کار مشارکت نمودند تا انقلاب به پیروزی رسید.
در حوزه علمیه مشهد، از مراجع عظام تقلید آیات عظام: حاج سید هادی میلانی، حاج‌آقا حسن طباطبایی قمی، حاج سید عبدالله شیرازی، حاج سید کاظم اخوان مرعشی خراسانی و از علما و اساتید ممتاز حضرات آیات حاج شیخ مجتبی قزوینی، حاج شیخ کاظم دامغانی، میرزاعلی فلسفی، میرزاحسنعلی مروارید، میرزا جوادآقا تهرانی، شیخ ابوالحسن شیرازی، حاج سید عزالدین زنجانی، حاج سید باقر شیرازی و… بسیار فعال بودند.
در این میان شاگردان مشهدی امام خمینی نیز نقش پررنگ و فعالی داشتند که از جمله آنان مقام معظم رهبری بود که بعد از رحلت امام خمینی به رهبری انقلاب جمهوری اسلامی توسط مجلس خبرگان رهبری منصوب شدند. فعالیت انقلابی مراجع تقلید و اساتید و علمای مشهد نه‌تنها در خراسان بلکه در سراسر ایران تأثیرگذار بود.
