شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
نشست علمی «ضرورت و اهمیت فقه رسانه» با سخنرانی آیت‌الله حائری شیرازی و حجت‌الاسلام عبدالله جلالی پژوهشگر ارشد حوزه رسانه در مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) قم برگزار شد.
به گزارش شبکه اجتهاد، پنجاه و دومین نشست علمی معاونت پژوهش و دومین نشست تخصصی گروه فقه مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) رسانه با موضوع «ضرورت و اهمیت فقه رسانه» با حضور اساتید، فضلاء و طلاب حوزه علمیه قم برگزار شد. آیت‌الله حائری شیرازی، عضو مجلس خبرگان رهبری که سخنران ویژه این نشست بود، یکی از نشانه‌های سعه وجودی و ظرفیت بالای انسان را رسانه دانست و تأکید کرد: در گذشته یک انسان می‌توانست با یک نفر صحبت کند و بعدها یک نفر با گروه کثیری می‌توانست صحبت کند و حال کار به جایی رسیده است که انسان گروه کثیری را می‌بیند و صدای آن‌ها را می‌شنود و آن گروه کثیر او را می‌بیند و صدای این فرد را می‌شنود.
کم شدن فاصله‌ها با وجود رسانه‌ها
امام جمعه سابق شیراز افزود: این فاصله‌ها در فضای مجازی کم تر هم شده است به گونه‌ای که امروز فاصله در دو قاره از دو صندلی کم تر شده است؛ این که در این رسانه مشکلاتی وجود دارد شکی نیست و این مشکلات همانند توده فشرده‌ای است که باید باز شده و از میان برداشته شود و همچنان که برای برداشتن مانع بزرگی با سلاح جنگی نیاز به خرج گود و خرج پرتاب است برای حل مشکلات هم باید تحقیق کرد و سخن گفت.
وی با بیان این که اگر انسان حرفی برای گفتن داشته باشد گوش برای شنیدن آن هست، ابراز تأسف کرد: چرا وقتی از ما در مورد بانکداری سؤال می‌کنند نباید جوابی داشته باشیم؛ نباید در کارهای فقهی انفعالی و تقلیدی عمل کرد و اصلاً در عقاید و علوم انسانی اسلامی جای انفعال نیست؛ مگر غرب چه کرده است و چه گلی به سر ما زده است که باید هادی ما باشد؛ مگر بشر غرب این همه سلاح را برای امنیت نساخت؟ حال امنیت عصر حجر بیش از امنیت امروز است چراکه ما هرچه توسعه پیدا کردیم از امنیت دور شدیم.
آیت‌الله حائری شیرازی ادامه داد: علم گاهی برای دانستن به کار می‌رود و گاهی برای روش و متد که علوم انسانی از این قبیل است و دلیل آن واضح است؛ در علوم تجربی هر مسأله ای بیان می‌شود نیازی به قائل ندارد چون علم تجربی بالغ شده است ولی در علوم انسانی هنوز علمی که به قائلی نرسد کشف نشده است و بنده بارها گفته‌ام به کسی که علمی از علوم انسانی بیاورد که قائل نداشته باشد بن خرید یک میلیون تومان کتاب می‌دهم که تا امروز کسی مراجعه نکرده است.
رسانه در حوزه علوم انسانی
امام جمعه سابق شیراز با بیان این که در علوم انسانی رابطه حکم و موضوع باید از حوزه انسان شناسی عبور کند، خاطرنشان کرد: وقتی رسانه پای به فقه و علوم انسانی می‌گذارد مسأله حقوق انسان‌ها مطرح می‌شود هرچند سخت افزاری به نام علوم تجربی دارد ولی نرم افزار آن علوم انسانی است که برای روش هدایت و مدیریت رسانه به آن نیاز داریم و این مدیریت همان مدیریت از درون است.
وی افزود: غرب در متد تعریف انسان مدیریت را از بیرون می‌داند و چاره‌ای هم ندارد همچنان که روش اداره دانشگاه‌های ما همین است و حوزه‌ها هم از وقتی که مقلد دانشگاه شد مدیریت از بیرون را آغاز کرد و به مشکل خورد؛ قدیم می‌گفتند آخوندها می‌گویند نظم در بی نظمی است و این قدر این بی نظمی را بر سر حوزه زدند تا این امتحان گرفتن‌ها و حضور و غیاب را القاء کردند و نتیجه آن این شد که طلبه در مدرسه احساس زندان دارد و عشق درس مرده است؛ در گذشته اگر استاد یک جلسه نمی‌آمد شاگردان عزا می‌گرفتند ولی امروز طلبه‌ها ذوق زده می‌شوند.
آیت‌الله حائری شیرازی ابراز داشت: آیا به واقع مدیریت امروز جامعه ما اسلامی است؟ آیا تربیت اسلامی است؟ خیر، همه مدل غرب است و به دلیل این که غربی‌ها کاربردی عمل می‌کنند، برای رسانه آیین نامه نوشته و عمل می‌کنند؛ اما ما برنامه‌ای نداریم، بنابراین تا پای انسان شناسی را وارد علوم نکنیم کارها ابتر می‌ماند و از همین رو در فقه رسانه نیز باید به انسان شناسی توجه ویژه‌ای بشود.
در رسانه دنبال چه چیزی هستیم؟
عضو مجلس خبرگان رهبری اضافه کرد: سرتاسر دین در رابطه با انسان است مگر نمی‌گوییم این قرآن هرچه است در رابطه اهل بیت(ع) است و یک مورد در قرآن نداریم که حرفی بزند و بار انسان شناسی نداشته باشد و اصلاً قرآن کتاب انسان است.
وی با بیان این که باید در فقه رسانه انسان تعریف شود، خاطرنشان ساخت: باید مدیریت انسان و نحوه مفاهمه او در رسانه را معلوم کرده و بعد از آن رسالت رسانه را مشخص کنیم؛ ما در رسانه دنبال چه چیزی هستیم؟ وقتی مردم به وسیله فضای مجازی منحرف می‌شوند به دلیل عدم آشنایی است بنابراین باید برای نجات مردم چاره‌ای اندیشید.
ضرورت جذابیت و هنر در رسانه‌ها
وی تأکید کرد: رسانه باید جذابیت داشته باشد؛ فرم و محتوای خوب در رسانه ضروری است، هنر در این جا جایگاه پیدا می‌کند؛ هنر یعنی محتوایی مناسب را در قالب و فرمی ماندگار و سریع‌الوصول بیاوریم که از خطر مصون باشد و ما منابع غنی برای این هنرمندی داریم؛ کسانی که می‌خواهند در حوزه رسانه‌ها کار کنند باید معانی و بیان را بلد باشند همچنان که کسی که بخواهد قرآن را بفهمد باید ادبیات و معانی بیان را به خوبی آموزش دیده باشد.
آیت‌الله حائری شیرازی در پایان تصریح کرد: کار فقه رسانه خوب و لازم است؛ شما ببینید رساله عملیه مسائل مورد ابتلا را بیان می‌کند و امروز رسانه از مسائل مورد ابتلا است، شهرداری‌ها و خیلی از موارد دیگر؛ مسائل شهرداری رساله می‌خواهد و وقتی ما نمی‌نویسیم غرب می‌نویسد و ما عمل می‌کنیم، منابع طبیعی و بانک‌ها به همین ترتیب باید برای آن‌ها از فقه برنامه ویژه‌ای داشته باشیم.
حجت‌الاسلام عبدالله جلالی، مدیر دفتر شبکه قرآن و معارف سیما در استان قم و دبیر علمی این نشست در ابتدای این نشست با اشاره به سخنی از رهبر معظم انقلاب، اظهار داشت: عمار همیشه کار سخت تر را انجام می‌داد و این یک ضابطه به ما می‌دهد که به سراغ کارهای سخت تر برویم؛ ولی ما معمولاً سراغ کارهای آسان می‌رویم و امروز این بحث در حوزه باید تقویت شود، ابزار دشمن برای تغییر باورهای مردم چیست؛ کتاب نوشتن در مورد ولایت فقیه آسان است اما میلیون‌ها جوان به دنبال تعریف جدیدی از دین می‌گردند.
وظیفه سنگین حوزویان در مسأله رسانه
وی ادامه داد: در جهان امروز تکلیف ما حوزویان سنگین است و باید در حوزه پا به کارهای سخت و مشکل بگذاریم که یکی از این میدان‌ها فقه رسانه است که دشمن از این ابزار برای پیشروی خودش استفاده می‌کند ولی اخلاق در آن بسیار مهم است همچنان که اصل ۱۵۷ قانون اساسی بر رعایت موازین شرعی رسانه‌ها تأکید می‌کند، فقه و امور شرعی نیز ما را ملزم به رعایت اخلاق در رسانه می‌کند.
دبیر علمی این نشست با بیان این که امروز اهالی رسانه با مشکلات اساسی روبه رو هستند، گفت: امروز در حوزه رسانه هزاران سؤال بدون جواب باقی مانده است و مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) با ورود به این عرصه میدان جدیدی از مسائل فقهی را فرا روی خود می‌بیند؛ همچنان که رهبر معظم انقلاب در جمع اعضای جامعه مدرسین فرمودند باید تعدادی از طلبه‌های آشنا با هنر و رسانه در این امر ورود و رسانه ملی را کمک کنند و به همین دلیل مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) گروه فقه رسانه را راه اندازی کرده است.
وی افزود: یکی دیگر از برنامه‌های این مرکز در زمینه فقه رسانه برگزاری کرسی درس خارج فقه رسانه با تدریس حجت‌الاسلام والمسلمین عباس رفعتی بوده است که روزها دوشنبه و پنجشنبه برگزار می‌شود و آن چه در کلاس درس خارج مطرح می‌شود نخست دلایل فقهی تأسیس رسانه دینی و دوم احکام محتوایی رسانه‌ها است که برخی از این محتواها خلاف بیّن شرعی است و سوم عوامل و کارکنان رسانه‌ها است چون عده‌ای از اهالی رسانه در شبکه‌های ضد انقلاب مشغول فعالیت می‌شوند.
استخراج ۱۳۰ موضوع در حوزه فقه رسانه
حجت‌الاسلام جلالی با اشاره به موضوعات فقهی استخراج شده در زمینه فقه رسانه یادآور شد: مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) تا امروز نزدیک به ۱۳۰ موضوع در حوزه فقه رسانه را احصاء کرده و در دستور کار پروژه‌های تحقیقاتی خود قرار داده است و کسانی که علاقه‌مند به دنبال کردن این مباحث هستند را با انعقاد قرار داد پذیرش می‌کنیم.
وی ابراز داشت: چهار شخصیت در کشور ورود به مباحث فقه رسانه داشته‌اند؛ آیت‌الله محسن اراکی، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد عابدی، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی و حجت‌الاسلام والمسلمین عباس رفعتی که همگی مباحث پراکنده‌ای به عنوان درآمدی بر فقه رسانه مطرح کرده‌اند و معمولاً از منظر اجتماعی وارد مباحث رسانه شده‌اند و هنوز محققی به صورت جدی با گفتمان فقهی وارد این موضوع نشده است.
پژوهشگر ارشد حوزه رسانه با بیان این که رسانه امروز جزئی از زندگی مردم شده است، تأکید کرد: باید حلال و حرام و مسائل مربوط به آن را بدانیم چرا که امروزه رسانه با موضوعات فقهی زیادی درگیر است؛ به عنوان نمونه کارکرد تفریحی و سرگرمی رسانه دروازه‌های جدیدی را به روی مردم باز می‌کند.
فقه موسیقی گفتمان فضاهای علمی شود
وی ابراز تأسف کرد: هنوز حوزه فقه موسیقی گفتمان فضاهای علمی نشده است ولی رسانه‌ها خود به صورت عملیاتی این مباحث را دنبال می‌کنند و این که رسانه می‌تواند وارد حیطه شخصی افراد بشود؟ برخی در این حوزه بدون فکر، رفتار می‌کنند و کم کم به صورت هنجار در می‌آید و در این صورت اگر ما در حوزه علمیه کاری نکنیم نمی‌توانیم در برابر خدا پاسخگو باشیم.
حجت‌الاسلام جلالی با اشاره به برخی از سؤالات حوزه فقه رسانه گفت: ما در فقه رسانه بحث می‌کنیم که استفاده از ماهواره چگونه و در چه اندازه‌ای است؟ فقه چه تقسیم بندی برای فیلم‌های سینمایی دارد؟ پخش کشتی یا پخش ورزش بانوان چه حکمی دارد؟ آیا همیشه می‌توان چهره فرد خاطی را در تلویزیون شطرنجی کرد؟ آیا کسی به بهانه خنداندن مخاطب می‌تواند هر کاری بکند؟ و حد خندوانه تا چه حد است؟ فقه طنز و سرگرمی و حدود و صغور آن چه قدر است؟ چرا شورای عالی فقه رسانه نداریم تا بتوانیم در آن مباحث مربوط به فقه رسانه را مطرح کرده و استفاده کنیم. / رسا
