شیخ طوسی‌ام آرزوست!/ محسن ابراهیمی

شبکه اجتهاد: حوزه علمیه از جهت علمی در حساس‌ترین دوران خود به سر می‌برد. این دوران، شرایطی را ایجاد کرده است که یا علوم اسلامی، می‌تواند سربلند بیرون بیاید و به دوران اوج خود بازگردد و یا تا مرز نابودی خواهد رفت. آنچه که دوران حاضر را با تمام ۱۰قرن گذشته متفاوت می‌کند، دو عنصر اساسی است: ۱- تمدن غرب ۲- حکومت جمهوری اسلامی

آنچه از دوران رنسانس به بعد در اروپا و پس از آن در آمریکا تا امروز در مغرب زمین محقق شده، یک دنیای جدید است. دنیایی است که از همه جهت با دنیایی که در دوران صدر اسلام و حتی دنیایی که امروز ما مسلمانان در آن زندگی می‌کنیم، متفاوت است. این دنیا، دنیایی است که هرچند با عقل بشری و جدای از دین و وحی شکل گرفت اما چند قرن است که توانسته نظام اجتماعی جدیدی را شکل دهد و این نظام را تقریبا به تمام جهان گسترش دهد.

فقه شیعه برخلاف فقه اهل سنت، تقریبا تا قبل از انقلاب ۵۷ هیچ وقت قصد نداشت فقه را برای اراده جامعه تدوین کند. از خصوصیات فقه اجتماعی این است که باید کارآمد و نتیجه بخش باشد و نمی‌توان به معذوریت اکتفا کرد. اما پس از انقلاب ۵۷ چون ادعا این بود که قصد داریم، حکومت اسلامی تشکیل دهیم، با مطالبه فقه حکومتی و اجتماعی مواجه شدیم.

مرحوم شهید مطهری در مقاله «الهامی از شیخ الطائفه» شرایط امروز فقه شیعه را با دوران شیخ طوسی مقایسه می‌کند و امروز را همانند آن زمان می‌داند. دوران قبل از شیخ، چیزی به نام اجتهاد وجود ندارد. بلکه متون فقهی ما شبیه ترجمه و تبویب روایات است. اما شیخ طوسی اجتهاد، تفریع و استنباط مسائل جدید را بنا نهاد و فقه استدلالی را با کتاب مبسوط آغاز کرد.

فقه امروز با دو عنصری مواجه است که در تاریخ فقه شیعه بی‌سابقه است (دنیای فراگیر غربی، جمهوری اسلامی) لذا شیخ طوسی امروز، همانند شیخ طوسی قرن۵ ، باید ابداع کند. او نه تنها باید اجتهادی بنا نهد که مسائل و فروعات جدید را پاسخ دهد، بلکه نیاز دارد او باید فقهی ارائه دهد که بتواند در دنیای امروز کارآمد بوده و با آن بتوان جامعه  را اداره کرد.

اهم ویژگیهای شیخ طوسی امروز:

۱- دنیای جدید را بشناسد که بخشی از آن، علوم جدید است.

۲- روش‌های جدید استنباطی برای مسائل جدید بنا نهد.

۳- شهامت ایستادگی در برابر مخالفت‌ها را داشته باشد.

۴- روحیه سلفی و اخباری نداشته باشد بلکه روشنفکر باشد.

۵- فلسفه و معارف دین را بداند.

۶- نگاه صحیح حکومتی و اجتماعی داشته باشد.

۷- از متن حوزه باشد نه در حاشیه.

۸- اندیشه امام خمینی، علامه طباطبایی و رهبر انقلاب را بشناسد و باور داشته باشد.

۹- تدبیر علمی و سیاسی داشته باشد.

این موارد اهم ویژگی‌های شیخ طوسی امروز است.

با توجه به این ویژگی‌ها، حوزه باید از جهات مختلف تغییر کند. خصوصا در نظام آموزشی و پژوهشی و تبلیغی.

هرچند طبیعت این مسیر، به گونه‌ای است که زمان‌بر است و نباید انتظار کار سریع داشت و هر چند برخی از فضلا و اندیشمندان حوزوی، مجاهدانه در این مسیر تلاش می‌کنند، اما به نظر می‌رسد که هنوز مسیر صحیح برای این امر پیدا نشده و کسانی هم که وارد این عرصه شده‌اند، عمدتا هنوز در مرحله شناسایی هستند و هر روز ابعاد جدیدی از این ماجرا کشف می‌شود. مضاف به اینکه برخی از متنفذین حوزوی که هنوز خارج از این مباحث‌اند، به نوعی مانع تحقق این امرند.

ماحصل کلام اینکه در دورانی هستیم که به نوعی می‌توان گفت، اندوخته گذشته ما به کار امروز نمی‌آید! و از طرفی با جهان ناشناخته‌ای مواجهیم که اقتضای استنباط و فهم جدید و نوآوری‌های اجتهادی دارد و از طرفی برخی از حوزویان هنوز یا فارغ از این ماجرا هستند و یا مخالف‌‌اند. لذا فقه شیعه سخت‌ترین و حساس‌ترین دوران خود را می‌گذراند. ان‌شاءالله هر چه زودتر شیخ طوسی عصر حاضر ظهور کند. اما چه کنیم که هنوز درگیر این هستیم که آیا رسائل را بخوانیم یا نه؟ آیا فلسفه حرام است یا نه؟ آیا لعن کنیم یا نه؟ آیا می‌توان برخی محدوده‌های مکاسب را حذف کرد یا نه؟ و قس علی هذا ….