شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
بدون تردید باید گفت این کتاب همچنان اثری ارجمند و محققانه درباره این مقطع از تاریخ شیعه بوده و پاسخگوی بیشتر پرسش‌هایی است که بسا در این زمینه در اذهان جوانان و دوستداران تاریخ اهل بیت(ع) پدید آید؛ اما به نظر می‌رسد این کتاب تاکنون آنچنان که باید و شاید به صورت مردمی توزیع نشده و در انحصار نویسندگان خاص باقی مانده است! این مظلومیتی مضاعف برای امام مجتبی(ع) است!
شبکه اجتهاد: باید توجه داشت که بخش مهمی از تاریخ شیعه که ارزش دینی و مذهبی و حتی فقهی بالایی دارد، تاریخ زندگی امامان(ع) است که همواره به دلایل مختلف با بی مهری خودی و بیگانه روبه رو بوده است. تحریف‌های مخالفان، فشارهای سیاسی و ایجاد محدودیت‌های فراوان برای جامعه شیعه، ضعف بنیه دانش تاریخ در حوزه‌های علمی شیعه و عوامل دیگر، سبب شده است تا نه تنها بخش عمده‌ای از متون اولیه از دسترس خارج شود و کمتر اثر جدی در این حوزه تألیف گردد؛ بلکه مشتی کتاب‌های داستانی و سُست پایه، ذهنیت تاریخی شیعیان را پر کند و جایی برای پژوهش جدّی باقی نگذارد.
این در حالی است که بازیابی تاریخ صحیح شیعه آنچنان که خالی از خرافه و افراط از یک طرف و متکی بر اسناد و مدارک درست تاریخی از طرف دیگر باشد، نهضتی علمی است که نویسندگان شیعه اعم از لبنانی و عراقی و ایرانی طی نیم قرن اخیر دنبال کرده‌اند. در واقع، در طول این نیم قرن، نویسندگان عرب شیعه در لبنان و عراق، گام‌های بزرگی برداشتند؛ گام‌هایی که به تدریج به صورت ترجمه در ایران انعکاس یافت و اندکی بعد، روش‌های نویی را برای پژوهش در این زمینه پدید آورد. در این دوره کم نبودند نویسندگان مسلمان از مصر و عراق و لبنان که آثارشان به فارسی ترجمه شد و بر دیدگاه‌های تاریخی ما در حوزه تاریخ اسلام تأثیر گذاشتند.
یکی از این برگ‌ها، ترجمه اثری است از یک عالم برجسته شیعه در حوزه تاریخ زندگی امام مجتبی(ع) که به قلم توانای یک روحانی برجسته ایرانی در سال ۱۳۴۸٫ش برای نخستین بار چاپ شد؛ مترجمی که در عین تسلط بر زبان عربی و فارسی، اهل تاریخ و فهم آن بود و این امتیاز مضاعف، توانست ترجمه این کتاب را در قالبی نیکو و پسندیده درآورد و برای یک بار، کاری که کمتر نیاز به تکرار و مشابه دارد، فراهم سازد!
داستان صلح امام حسن(ع) در مقایسه با قیام امام حسین(ع) همیشه نیازمند نوعی تحلیل منطقی و تاریخی برای ارائه یک درک درست از این دو حادثه در ظاهر متفاوت بوده است. به عبارت دیگر، در نگاه ابتدایی، این دو رخداد، متفاوت از یکدیگرند و این امر به ویژه با توجه به عقاید مذهبی شیعیان درباره امامان(ع)، نقطه ابهامی را پدید آورده است که نیازمند پاسخی روشن و تاریخی است. این که چرا امام حسن(ع) صلح کرد و چرا امام حسین(ع) قیام؟! افزون بر این، مورخان مسلمان همواره از یک نکته رنج می‌بردند؛ این که به رغم انباشتگی آثار پیرامون امام حسین(ع) به چه دلیل توجه چندانی به زندگی سیاسی امام مجتبی(ع) و آن رخداد مهم تاریخی صورت نگرفته است؟!
داستان صلح امام حسن(ع) یکی از ایستگاه‌های مهم تاریخ شیعه به شمار می‌آید. شیعیان در مقام مستندات سیاسی ـ شرعی خود، همان گونه که به قیام حسینی استناد می‌کنند، نیازمند بررسی صلح امام حسن(ع) نیز هستند، تا بتوانند در شرایط مشابه از آن استفاده و به آن استناد کنند. این دغدغه‌ها سرانجام در طول یک دهه، دست کم موجب نگارش سه کتاب توسط دو محقق عراقی و یک محقق لبنانی شد. نخست: کتاب «صلح الحسن(ع)» اثر شیخ راضی آل یاسین (م ۱۳۷۲ق)؛ دوم: کتاب «حیاه الإمام حسن بن علی(ع)» از باقر شریف قرشی(۱۹۷۳م). سوم: کتاب صلح الإمام الحسن(ع) از محمدجواد فضل الله.
تا آنجا که بنده آگاهم، اثر اول و دوم به فارسی ترجمه شد. مترجم اثر اول رهبر معظم انقلاب بودند که آن کتاب را در سال ۱۳۴۸٫ش به دست چاپ سپردند. مترجم اثر دوم مرحوم فخرالدین حجازی بود که آن کتاب را در دو مجلد در سال ۱۳۵۳٫ش ترجمه و منتشر کرد. هر دو اثر، در نوع خود از بهترین آثاری بود که درباره زندگی سیاسی اماممجتبی(ع)نوشته شد. البته پیش از آن، هم در عربی و هم فارسی آثاری منتشر شده بود؛ اما قابل مقایسه با این دو پژوهش نبود.
ترجمه اثر مرحوم آل یاسین، زمانی منتشر شد که جامعه ما سخت نیازمند این قبیل پژوهش‌ها بود و با جان گرفتن تدریجی نیروهای مذهبی در جامعه، از این قبیل آثار استقبال می‌شد.
برای متن عربی کتاب صلح الحسن در سال ۱۳۷۲ق/۱۹۵۳ توسط استاد بی مانند و انقلابی بزرگ مرحوم «سیدشرف الدین عاملی» مقدمه‌ای عالمانه نوشته شد؛ مقدمه‌ای که هم شامل اشاراتی در باره مؤلف و هم مروری بر دیدگاه‌های طرح شده در آن، درباره امام مجتبی(ع) بود. این مقدمه چندان فاضلانه بود که مترجم فارسی کتاب، با بودن آن دیگر نیازی به شرح و بسط مقدمه خود ندید و همان را با قلم شیوای خود ترجمه کرده و در آغاز کتاب نهاد.
مترجم در مقدمه کوتاه خود اشاره کرده است که پیش از ترجمه این اثر «در فکر تهیه نوشته‌ای در تحلیل موضوع صلح امام حسن(ع) بودم و حتی پاره‌ای یادداشت‌های لازم را نیز گرد آورده بودم؛ ولی امتیازات فراوان این کتاب مرا از فکر نخستین بازداشت و به ترجمه این اثر ارزشمند وادار کرد».
این ایده جالبی است که متأسفانه در بسیاری از اوقات در پژوهش‌های جاری، مورد بی توجهی قرار می‌گیرد. وقتی اثری محققانه هست که ترجمه شود و یا مهم تر در همین زبان فارسی، آثاری موجود است که خلاء پژوهشی در یک موضوع را پر کند، دیگر چه نیازی است تا کسانی باز هم وقت خود را صرف کرده و چه بسا آثار ضعیف تری عرضه کنند؟! صد البته، در جامعه‌ای که به پژوهش احترام می‌گذارد، کمتر این اتفاق روی می‌دهد.
متن عربی کتاب در ۴۰۰ صفحه ارائه شده و فارسی آن در ۵۴۶ صفحه. یکی از دلایل این امر ـ فارغ از آن که نثر فارسی به خصوص وقتی وظیفه ترجمه را بر عهده دارد، قدری طولانی تر از موارد مشابه عربی خواهد شد ـ چاپ زیبای آن و صفحه بندی و چینش سطور و عناوین و سرفصل‌هاست؛ که حاکی از دقتی است که در چاپ این اثر وجود داشته است. البته این شرح، مربوط به چاپ نخست کتاب در اسفند ۱۳۴۸ توسط انتشارات آسیا است. بعدها اثر یاد شده را دفتر نشر فرهنگ اسلامی با حذف مقدمه یک صفحه‌ای مترجم و با حروف چینی جدید منتشر کرد و حجم صفحات آن به ۴۷۲ صفحه تقلیل یافت. این چاپ هیچ مقدمه‌ای ندارد که نشان دهد آیا مترجم محترم، اصلاحیه‌ای هم در ترجمه داشته‌اند یا نه! به هر روی، چاپ اول بسیار شکیل تر و چشم نوازتر است.
متن ترجمه، نشان می‌دهد که مترجم از قلمی رسا و توانا برخوردار بوده و به خوبی از کلمات و تعابیر برای رساندن مقصود بهره برده است. در واقع، در این ترجمه، هم امانتداری شده و هم حرمت زبان پارسی پاس داشته و به هیچ روی، یکی فدای دیگری نشده است. نویسنده متن عربی، به تناسب زمان نگارش، متنی از یک سو محققانه و از سوی دیگر ادیبانه نوشته است. او خود شاعر بوده و دیوان داشته و این اثر نیز در زمره آخرین کارهای علمی اوست. طبیعی است که ترجمه هم نیازمند قلمی ادیبانه بوده و بدون تردید و با توجه به تسلط مترجم به ادبیات فارسی، این کار با روانی و زیبایی هرچه تمام تر به انجام رسیده است.
شاید انتخاب یک عنوان افزوده بر نام کتاب، گویای ذوق ادبی مترجم باشد. «صلح الحسن» به «صلح امام حسن(ع)» ترجمه شده و در عین حال عنوان ادیبانه دیگری ذیل آن آمده است: «پرشکوه ترین نرمش قهرمانانه تاریخ». روشن است که کاربرد قلم ادیبانه برای شرح حماسه‌های نظامی و نبردهای تند و تیز آسان است، اما در بیان حادثه‌ای که به صلح انجامیده، می‌بایست توانی دو چندان برای تبیین آن با استفاده از جملات و تعابیر به کار برد. این کاری است که هم در متن عربی و هم فارسی، به خوبی انجام شده است.
آنچه گفته شد نباید ما را از این نکته غافل کند که نویسنده، محققانه از متون تاریخی بهره‌گرفته و با رعایت اصول پژوهش، کار بررسی این مقطع از تاریخ شیعه را به انجام رسانده است. نقل یک بخش از این کتاب، می‌تواند دقت مورخانه مؤلف و هم زمان نثر زیبای مترجم را نشان دهد:
«بعدها که ساده دلی و سطحی نگری بلای جان مورخان شد و در هرآنچه از تاریخ اسلام فراهم آوردند اثر گذارد، این افسانه ساختگی نیز رنگ حقیقت و واقعیت گرفت. گروهی که در اقلیت بودند زبان از یاوه گویی نگاه داشتند، ولی بعضی پا را از حقیقت فراتر نهاده و دچار خبط و آشفته گویی شدند که گفتند حسن، خود نیز صریحاً به بیعت اعتراف کرده است!» (ص ۳۷۲).
بدون تردید باید گفت این کتاب همچنان اثری ارجمند و محققانه درباره این مقطع از تاریخ شیعه بوده و پاسخگوی بیشتر پرسش‌هایی است که بسا در این زمینه در اذهان جوانان و دوستداران تاریخ اهل بیت(ع) پدید آید؛ اما به نظر می‌رسد این کتاب تاکنون آنچنان که باید و شاید به صورت مردمی توزیع نشده و در انحصار نویسندگان خاص باقی مانده است! این مظلومیتی مضاعف برای امام مجتبی(ع) است!
نویسنده: رسول جعفریان استاد و پژوهشگر حوزه دین و تاریخ
کتابشناسی: صلح امام حسن علیه‌السلام، پرشکوه‌ترین نرمش قهرمانانه تاریخ
نویسنده: شیخ راضی آل‌یاسین
ترجمه: حضرت آیت‌الله سید علی خامنه‌ای
ناشر چاپ اول: آسیا ۱۳۴۸، تعداد صفحات: ۵۴۶
ناشر چاپ هشتم: دفتر نشر فرهنگ اسلامی ۱۳۸۸، تعداد صفحات ۴۸۰
دانلود کتاب صلح امام حسن علیه‌السلام، پرشکوه‌ترین نرمش قهرمانانه تاریخ
