شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
رئیس بنیاد فقهی مدیریت اسلامی گفت: فردی که می‌خواهد فقه‌اش در خدمت نظام باشد باید بداند که تنها افتاء و استفتاء نیست. چون این فقه غیر نظام می‌شود بلکه فقیه موظف است نظام اقتصادی، اداری، تربیتی، هنری و… را ارائه دهد. فقه نظام با استنباط نظامات ایجاد می‌شود.
به گزارش شبکه اجتهاد، استاد سیدصمصام الدین قوامی، رئیس بنیاد فقهی مدیریت اسلامی، درباره فقه نظام بیان کرد: فقه نظام به معنای فقهی است که در خدمت نظام باشد. اکنون یک نظام جوان دینی و اسلامی مبتنی بر مبنای عصمت و طهارت (ع) و شرع مقدس به وجود آمده که در رأس آن فقیه به عنوان نیابت از شارع مقدس و امام عصر (عج) قرار دارد و نظام سیاسی کلان آن نیز رشد کرده است. نظام نیازمند این است که دائماً توسط حوزه علمیه رصد، توانمند، نظارت، حمایت و تأمین شود، چون حوزه علمیه والد و موجد آن است.
استاد قوامی با تأکید بر این‌که نظام را فقها به وجود آورده‌اند و باید دائماً آن را تقویت کنند، خاطرنشان کرد: این‌که نظامی را ساخته و در تهران مستقر کنیم، سپس بگوییم وظیفه ما تمام شده است، همان سخن معتزله است که ادعا می‌کنند خدا انسان را خلق، سپس رها کرد تا خودگردان باشد. در حالی که ما خالقیت و ربوبیت را با هم داریم.
وی ادامه داد: فقه نظام، نظام به وجود آمده را که مانند کودک همواره نیازمند تربیت، رشد و توانمندسازی است را حمایت می‌کند. حامیان و رصد کنندگان نظام چه کسانی هستند؟ فقها. فقها با چه دانشی باید حمایت کنند؟ آیا صرف بیان عبادت کافی است؟ ما اکنون در عصر حاکمیت نظام دین قرار داریم و فقه ما باید با این واقعیت متناسب باشد.
رئیس بنیاد فقهی مدیریت اسلامی خاطرنشان کرد: جمهوری اسلامی ایران حاصل هزار سال تلاش و جهاد علمی و فقهی است که هنوز کامل پا نگرفته است و همانگونه که فرد هیچ‌گاه نمی‌تواند فرزند خود را رها کند، حوزه نیز هیچ‌گاه نمی‌تواند نظام که فرزندش است را رها کند.
حوزه علمیه حوزه فقاهت است
وی اضافه کرد: حوزه علمیه حوزه فقاهت است و وظیفه اصلی آن این است که نظام را در تمامی عرصه‌های اقتصادی، سیاسی، تربیتی، فرهنگی و… از بُعد فقهی تأمین کند. این نیازها باید از تهران که برند نظام سیاسی است ارائه و توسط قم پاسخ داده شود.
استاد قوامی اذعان داشت: این نظام در حال رشد در هزاره سوم و همزمان با پیشرفت‌های شگفت‌آور تمدن بشری موازی شده و در این شرایط چگونه می‌تواند در این دنیای پر سرعت، پر قدرت و پر شتاب دوام بیاورد؟ اگر قرار باشد نظام عقب بماند که فایده‌ای ندارد. اگر می‌خواهد دنبال رو باشد پس چرا انقلاب کرد؟ نظامی که می‌گوید انقلاب من دینی، فکری، علمی و فرهنگی است. اگر بنا بود ادامه دهنده باشد که رژیم قبل بیشتر ادامه می‌داد.
وی گفت: ما معتقدیم نظام به وجود آمده، نظام جایگزین و به اصطلاح احسن در دنیاست. در جهان خوب پیش می‌رود و مدیریت می‌شود ولی عالی نیست. انقلاب ما صرفاً یک انقلاب سیاسی نیست که یک قدرتمندی برود و قدرتمند دیگری جای آن را بگیرد بلکه انقلاب بنیادین است که می‌تواند تمامی پایه‌ها، سبک زندگی و… را تغییر دهد.
رئیس بنیاد فقهی مدیریت اسلامی با تأکید بر این‌که داعیه و مقصد عالیه نظام اسلامی می‌طلبد که ایجاد کنندگان آن یعنی علت موجد، علت مبقیه نیز باشند، عنوان کرد: بقای نظام باید به دست ایجاد کنندگان نظام باشد. چگونه این امر محقق می‌شود؟ به وسیله فقه نظام. فقه نظام فقهی است که به صورت عمومی، چند بُعدی، چند ضلعی و منظومه‌‌ای انواع نظامات را استنباط کرده و به نظام دینی ارائه می‌دهد.
استاد قوامی درباره این‌که آیا فقه نظام همان فقه نظام‌ساز است؟ یادآور شد: به فقه نظام، فقه نظام‌ساز نمی‌توان گفت. فقه نظام‌ساز یعنی کاستن از فقه نظام؛ فقه نظام‌ساز در حقیقت استنباط یک نظام است. برای نمونه نظام اقتصادی اسلام توسط یک تیم قوی از فقها که هم علم اقتصاد را می‌دانند و هم مجتهد مسلم هستند استنباط و به نظام مستقر ارائه شود. فقه نظام ساز یک مأموریت از فقه نظام است، در حالی که این آغاز مأموریت به شمار می‌آید چون نظامی که ساخته شده باید پرداخته و تکمیل شود، فاکتور لازم دارد از این‌رو بنده عنوان فقه نظام را بیشتر از فقه نظام ساز می‌پسندم.
فقه نظام با استنباط نظامات ایجاد می‌شود
استاد حوزه درباره لوازم فقه نظام نیز خاطرنشان کرد: فردی که می‌خواهد فقه‌اش در خدمت نظام باشد باید بداند که تنها افتاء و استفتاء نیست. چون این فقه غیر نظام می‌شود بلکه فقیه موظف است نظام اقتصادی، اداری، تربیتی، هنری و… را ارائه دهد. فقه نظام با استنباط نظامات ایجاد می‌شود.
وی افزود: یک نظام برای این‌که زنده، مؤثر، سرپا و کارآمد باشد تا بتواند رقبای خود را کنار بزند دارای ده‌ها نظام است که هر نظام آن نیز دارای زیر نظام‌های مختلف است. برای نمونه نظام اقتصادی در ذیل خود؛ نظام توزیع، تولید و… را دارد. از این‌رو نظام یک لشگر (تعداد زیادی) متخصص می‌خواهد، در این صورت طبیعتاً کرسی‌ها تخصصی شده و مرجعیت نسل بعد مرجعیت تخصصی می‌شود.
استاد قوامی بیان کرد: همچنین در این زمان بحث یک شخص حقیقی نیست بلکه نهادهای حقوقی مطرح می‌شود. به همین دلیل افرادی که تخصصی می‌شوند باید مجتهد و اهل استنباط باشند، چون یک دانش بدون اجتهاد و بدون آن دانش نیز به جایی نمی‌رسد. فقهی که می‌خواهد نظام ارائه دهد باید دانش آن را بداند. حتی قوی‌تر از آن نظریه پردازی کند.
نظام آموزشی و پژوهشی حوزه باید به سمت نظام‌سازی پیش برود
وی اظهار کرد: حوزه باید به این سمت پیش برود، یعنی هم مجتهد تربیت کند و هم دانش لازم را به او منتقل کند تا فقیه قدرت استنباط در موضوع نظام را داشته باشد. به همین دلیل نظام آموزشی و پژوهشی حوزه باید به سمت نظام‌سازی پیش برود تا بتواند مجتهد تربیت کند. در این صورت مجتهدی نخواهیم داشت که رساله‌ای داشته باشد که ۱۰ نسل چاپ شده و تنها یک احوط و اقوی دارد، بلکه رساله او در خدمت نظام‌های سیاسی، اداری، تربیتی، اقتصادی و… قرار می‌گیرد.
رئیس بنیاد فقهی مدیریت اسلامی گفت: همانگونه که ما برای احکام فردی مرجع تقلید و مقلد داریم و معمولاً نیز اشخاصی حقیقی هستند، در فقه نظام اشخاص حقوقی نیز مقلد می‌شوند. برای نمونه فلان وزارتخانه مقلد می‌شود از این‌رو مرجع تقلید باید توانایی داشته باشد تا آن وزارتخانه و سیستم از او تقلید کند.
استاد قوامی اذعان داشت: کسی که در فقه نظام، قوی وارد می‌شود در حقیقت مرجع است، یعنی اگر نظامی را ارائه می‌دهد باید شرعاً به گفته‌های او عمل شود. این فقه کار بسیار سنگینی است و از این حوزه‌ای که اکنون مشاهده می‌کنیم بر نمی‌آید. باید تحول عظیمی در نظام آموزشی، گزینشی، پژوهشی و انگیزشی آن ایجاد شود؛ یعنی استعدادسنجی شود.
تنها دانش عمومی در حوزه باید مهارت اجتهاد باشد
وی ادامه داد: تنها دانش عمومی در حوزه باید مهارت اجتهاد باشد. اجتهاد کشف نظر شارع است ولی منظور از کشف آن در احکام تکه تکه نیست بلکه می‌توانیم نظر شارع را در نظام‌های مختلف کشف کنیم. وگرنه ما وظیفه فقاهتمان را انجام نداده‌ایم. این‌که بگوییم نمی‌شود، کاستی از ماست؛ مانند کسی است که حوصله کندن ندارد تا به معدن برسد سپس می‌گوید، نمی‌شود.
رئیس بنیاد فقهی مدیریت اسلامی تأکید کرد: باید آستین‌ها را بالا زد و مسائل را کنکاش کرد. استنباط در حقیقت کندن برای رسیدن به آب است تا آن را به سطح زمین آورد و افراد استفاده کنند. ما نیز باید نظام را مطرح کنیم تا استفاده کنند؛ یعنی بدانیم صادقین (ع) چه نظامی را می‌پسندند. مسلماً کار سنگینی بوده و بسیاری مرد این میدان نیستند. باید افراد جوان، قوی و معتقد به نظام همانند آیت‌الله اراکی، آیت‌الله اعرافی و… در این عرصه‌ها وارد شوند.
وی افزود: نظام را باید دائماً تقویت کنیم. اکنون بحران اقتصاد داریم چون هنوز نظام اقتصادی اسلام شناخته نشده است. آن چه شهید صدر گفت تنها نسیمی بود. باید یک تیم فقهی و استنباطی که اقتصاد را می‌داند وارد گود شده و نظام اقتصادی را تهیه کند، سپس به تهران بگوید اجرا کن. چون نظام، مقلد فقه است.
حوزه علیمه دانش دانشگاه را وارد قم کند
استاد قوامی تصریح کرد: صرف ساختن کافی نیست بلکه فقها باید دائماً رصد کنند. هر جا هم دیدند مسائلی قابل عمل نیست، بدانند که استنباطشان اشتباه بوده نه این‌که اسلام نظری ندارد. به قدری باید استنباط و اکتشاف توسط متخصصان یعنی مجتهدین و آگاهان به علوم روز صورت گیرد تا نظام‌های کشف شده به نظام مستقر عرضه و تثبیت شود. این کار توسط مجتهد آگاه به علم روز صورت می‌گیرد، از این‌رو حوزه باید دانش دانشگاه را وارد قم کرده و به افراد ارائه دهد تا مجتهدین به دانش روز مسلح شوند.
وی در پایان یادآور شد: البته ما باید راه نظام سازی را یاد دهیم. باید روش و منبع شناسی را بیان کنیم، چون موضوع مهمی است. فقه نظام این نیست که منبری بگذاریم و طلاب پای آن بنشینند، فقه نظام در حقیقت کارگاه و NGO بزرگی است که در رأس آن قوی‌ترین فرد و مجتهد آن دانش قرار می‌گیرد. این‌ها می‌توانند همپوشانی و هم‌افزایی داشته باشند و مجموعه این نظام‌ها، نظام اسلامی و دینی می‌شود. هر قدر هم طول بکشد ارزشش را دارد چون مجاهدت علمی استقامت و مدیریت می‌خواهد تا به نتیجه برسد. مفتاح
