شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌الله حاج سید کاظم اخوان مرعشی، از تربیت‌یافتگان نامدار حوزه‌های علمیه قم و نجف و از پیشگامان انقلاب اسلامی در شهر مشهد به‌شمار می‌آمد. ایشان سال‌ها نزد اساتید برجسته به تحصیل پرداخت تا به درجه عالیه اجتهاد نائل آمد. او حدود نیم قرن به تدریس فقه و اصول اهتمام ورزید و در این مدت شاگردان و فضلای زیادی را تربیت و پرورش داد. او از دودمان اجتهاد و فقاهت بود. خودش فقیه و مرجع تقلید بود؛ برادرش آیت‌الله سید مهدی اخوان مرعشی، فقیه و مرجع تقلید مقیم قم بود. پدرش آیت‌الله سید محمدرضا مرعشی رفسنجانی، فقیه و مرجع تقلید در نجف اشرف بود. جدش آیت‌الله سید محمدباقر مرعشی فقیه بود. جد دومش آیت‌الله سید علی مرعشی نیز فقیه بود. همین‌طور در میان آبا و اجدادش همین‌طور فقها وجود داشته‌اند.
این فقیه بزرگوار سال‌ها در نجف به تدریس سطوح عالیه و خارج و تربیت طلاب و فضلا اشتغال داشت سپس در سال ۱۳۵۱ (ه ش) به قم آمد و دو سال اقامت نمود و آنگاه در سال ۱۳۵۳ ه ش به مشهد آمد و تا پایان عمر در این شهر مقیم شد و به تدریس، فعالیت‌های فرهنگی، انقلابی و اجتماعی پرداخت.
ایشان از فقها و علمای شاخص انقلاب اسلامی ایران بود که در مبارزات انقلاب، خصوص در تاریخ انقلاب اسلامی مشهد چون خورشید می‌درخشد. قبل از انقلاب در مشهد، منزل ایشان یکی از پایگاه‌های مهم مردم انقلابی بود. در صف اول مبارزه شرکت می‌کرد و از هیچ چیز هراسی نداشت تا آنجا که به آیت‌الله ضد توپ و تانگ و ژنرال انقلاب معروف شد. او مجاهد فی سبیل الله بود، از آنها که به هنگام جهاد “فضل‌الله المجاهدین علی القاعدین اجرا عظیما”. در دفاع از دین خدا و امر به معروف و نهی از منکر، غیرت داشت.
شجاع بود و بی‌باک و صریح‌اللهجه. مصداق اشدا علی الکفار و رحمائ بینهم بود. در میان مؤمنین؛ بسیار متواضع، خوش اخلاق و خوش طبع بود. اما با مخالفین دین، جدی و قاطع و سختگیر بود. دلی لطیف و مهربان داشت و به فقرا و مستمندان می‌رسید آن‌گونه که فقر را در چهره‌های آنها نمی‌توانست ببیند و روح لطیفش متأثر می‌شد؛ در حد توان و امکان به آنها کمک می‌کرد. در مجالس حوزوی و به هنگام بحث علمی، نطاق بود و بحاث و به میدان می‌آمد. به هنگام عبادت، در محراب چون عبد ذلیل به پیشگاه الهی خضوع و خشوع داشت و به مناجات الهی پرداخته و به ذکر و دعا می‌پرداخت. او مصداق یکی از کسانی بود که طبق فرمایش حضرت عیسی (علی نبینا وآله و علیه‌السلام) باید با آنها مجالست و هم‌نشینی کنیم: “من یذکرکم الله رویته و یزید فی علمکم منطقه و یرغکم فی الاخره عمله”با کسانی مجالست و هم‌نشینی کنید که دیدن او، شما را به یاد خدا بیاندازد و صحبت کردنش، بر علم شما بیافزاید و عملش شما را به آخرت، سوق دهد و علاقه‌مند کند”. و خوشحالم که چند سالی، با چنین بزرگی، مجالست و هم‌نشینی داشتم؛ او که “خدا” در نزدش، با عظمت جلوه می‌کرد و بسیار او را دوست داست و با بندگانش، نیز مهربان و صمیمی بود.
در این مقاله مختصر به گوشه‌‌ای از شخصیت علمی و معنوی، سوابق تحصیلی و تدریسی و… ایشان اشاره می‌نمایم، امید است با اهتمام فرزندشان حاج‌آقا رضا مرعشی که همیشه ملازم پدر بود و خاطرات بسیاری از نجف، قم و مشهد و شاگردان ایشان دارد، کتابی مفصل و مستند از ابعاد مختلف زندگی این فقیه بزرگوار نوشته شود تا از خدمات این بزرگوار تجلیل شایسته به عمل آید و عموم مؤمنین و بالأخص طلاب و فضلای حوزه نیز با اساتید و مفاخر حوزوی خویش، بیشتر آشنا شوند.
خاندان علمی: آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی از طرف پدر به امام سجاد (علیه‌السلام) و سپس امام حسین (علیه‌السلام) می‌رسد و سید حسینی به‌حساب می‌آید. پدر و آبا و اجداد ایشان نیز از فقها بودند که در اینجا به برخی از ایشان اشاره می‌شود:
پدر: فقیه بزرگوار و مرجع تقلید آیت‌الله حاج سید محمدرضا مرعشی رفسنجانی در سال ۱۲۸۶ هق در رفسنجان در بیت فقاهت متولد شد. پدرش آیت‌الله سید محمدباقر مرعشی از فقها بود و مقیم رفسنجان. آیت‌الله سید محمدرضا مرعشی رفسنجانی زیر نظر پدر، تحصیلات حوزوی را در رفسنجان آغاز کرد. سپس به یزد و آنگاه به کربلا رفت. سطوح عالیه را در کربلا آموخت و برای درس خارج به نجف رفته و نزد آیات عظام آخوند خراسانی، علامه سید کاظم یزدی صاحب عروه، شریعت اصفهانی و… به تحصیل پرداخت تا به درجه اجتهاد نائل آمد. ایشان در نجف به تدریس سطوح عالیه و سپس خارج اشتغال ورزید و آثار و تألیفاتی فقهی از ایشان به یادگار ماند که عبارتند از: ۱. الکریه فی تحقیق الکر ۲. جوابات مسائل الاسلامبولیه که به امر استادش علامه یزدی صاحب عروه نوشت و علامه شیخ آقابزرگ طهرانی در الذریعه در جلد ۵ صفحه ۲۱۴ ذکر کرده است. ۳. جوابات المسائل الامتحانیه ۴. جوابات المسائل الکرمانیه ۵. جواب المسائل الیزدیه. در سال ۱۳۳۷ هق آیت‌الله میرزا محمدتقی شیرازی، فوت کرد و عده‌‌ای از مردم برای تقلید به آیت‌الله سید محمدرضا مرعشی رفسنجانی مراجعه کردند. ایشان متصدی مقام افتاء گردید ولی مرجعیت ایشان طولی نکشید و در سن ۵۶ سالگی در سال ۱۳۴۲ هق در نجف در گذشت و در صحن مطهر امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) به خاک سپرده شد. آیت‌الله سید محمدرضا مرعشی با سیده مریم شیرازی برادرزاده آیت‌الله میرزای شیرازی بزرگ -صاحب فتوای تنباکو – ازدواج کرد و خداوند دو فرزند دوقلوی پسر به آنها کرامت فرمود. چون نیمه شعبان بود نام پسر بزرگ‌تر را “مهدی” گذاشت و پسر دوم را به احترام استادش علامه سید کاظم یزدی “کاظم” گذاشت. علامه سید کاظم یزدی صاحب عروه در همین سال تولد آیت‌الله سید کاظم مرعشی و یک ماه قبل از تولد ایشان درگذشت. جالب آنجا است که فقیهی سید به نام سید کاظم وفات می‌کند و فقیهی دیگر به نام سید کاظم همنام او در همین سال متولد می‌شود به نام آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی
برادر: آیت‌الله سید مهدی اخوان مرعشی: ایشان از فقها و مراجع تقلید معاصر بود که در قم اقامت داشت و در سال ۱۳۳۷ هق همراه با برادرش آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی از مادر متولد شد. ایشان حدود یک ربع زودتر از برادرش آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی از مادر متولد شد. از نظر تحصیلات حوزوی و اساتید مانند برادر خودش آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی بود و با ایشان هم مباحثه بود و پس از سال‌ها تحصیل، به درجه اجتهاد و فقاهت نائل آمد. ایشان پس از سال‌ها تحصیل و تدریس در نجف، به قم بازگشت و تا پایان عمر در این شهر اقامت نمود و به تدریس خارج و تربیت شاگردان اشتغال ورزید و جمعی از فضلا را پرورش داد. آیت‌الله سید مهدی اخوان مرعشی نیز مانند برادر، رساله عملیه خویش را منتشر کرد و عده‌‌ای از مؤمنین از ایشان تقلید می‌کردند. مکرر ایشان را در مشهد و در بیت اخوی ایشان آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی ملاقات کرده و با ایشان گفتگو کرده بودم. نظرات علمی و خلق ایشان شباهت بسیاری به اخوی محترمش داشت.
جد: آیت‌الله سید محمدباقر مرعشی، از شاگردان شیخ انصاری بود که پس از اخذ اجازه اجتهاد از ایشان برای تبلیغ دینی به رفسنجان آمد و در منطقه رفسنجان، یزد، کرمان و …نفوذ و موقعیت و محبوبیت خاصی پیدا نمود و به مرجعیت رسید.
جد دوم: آیت‌الله سید علی مرعشی نیز از فقها بود و پدر ایشان نیز از فقها بوده است.
خاندان علمی مادر: مادر آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی، بانوی فاضله سیده مریم شیرازی بود. ایشان فرزند میرزا اسدالله شیرازی بود. میرزا اسدالله شیرازی، برادر مرجع بزرگ شیعه، آیت‌الله میرزا محمدحسن شیرازی متوفی ۱۳۱۲ هش بود – معروف به میرزای شیرازی بزرگ و صاحب فتوای تنباکو معروف بود-سیده مریم شیرازی، ظاهراً در دوران کودکی و نوجوانی بود که پدرش را از دست داد و در نزد عمویش میرزای شیرازی به مدت ۹ سال زندگی کرد و پرورش یافت. سپس با آیت‌الله سید محمدرضا مرعشی رفسنجانی ازدواج کرد. آیت‌الله میرزاعلی آقا شیرازی فرزند میرزای شیرازی بزرگ که از اساتید برجسته سامرا بود، پسرعموی سیده مریم شیرازی است. فقیه بزرگ شیعه آیت‌الله سید عبدالهادی شیرازی از مراجع بزرگ نجف بود که در سال ۱۳۰۵ هق در سامرا متولد شد. ایشان فرزند سید اسماعیل شیرازی بود. سید اسماعیل شیرازی پسرعموی میرزای شیرازی بزرگ می‌شد. وقتی آیت‌الله سید عبدالهادی شیرازی در سال ۱۳۰۵ هق در سامرا متولد می‌شود، در همان سال پدرش فوت می‌کند و سرپرستی ایشان را میرزای شیرازی بزرگ بر عهده می‌گیرد. پدر سیده مریم شیرازی با پدر آیت‌الله سید عبدالهادی شیرازی، پسرعمو می‌شوند و به این ترتیب با یکدیگر فامیل می‌شوند. آیت‌الله سید عبدالهادی شیرازی و سیده مریم شیرازی، سرنوشت مشابهی با یکدیگر داشتند و هر دو پدر را از دست داده و زیر نظر میرزای شیرازی تربیت و پرورش یافته‌اند. بعدها سیده مریم شیرازی یعنی مادر آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی برای فرزندانش به خواستگاری دختران آیت‌الله سید عبدالهادی شیرازی می‌رود و فرزندانش داماد آیت‌الله سید عبدالهادی شیرازی می‌شوند. آیت‌الله سید محمدرضا یثربی کاشانی از فقهای بزرگ شیعه و از شاگردان میرزای شیرازی بزرگ، شوهرخاله سیده مریم شیرازی بود که با یکی از دخترعموهای آیت‌الله شیخ حسنعلی طهرانی متوفی ۱۳۲۵ هق (از شاگردان برجسته میرزای شیرازی و جد مادری آیت‌الله میرزا حسنعلی مروارید مشهد) ازدواج کرد و فرزندش آیت‌الله سید علی یثربی کاشانی متولد شد، به این ترتیب آیت‌الله سید علی یثربی کاشانی، پسرخاله سیده مریم شیرازی می‌شد یعنی پسرخاله مادر آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی که بعدها آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی درس خارج فقه ایشان شرکت کرده و با ایشان مأنوس می‌شود و گه گاهی ذکر خیر آیت‌الله سید یثربی کاشانی را از زبان آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی می‌شنیدم. آیت‌الله سید علی یثربی کاشانی از شاگردان آقا ضیا عراقی و استاد امام خمینی (ره) بوده است. و بالاخره آیت‌الله سید محمدحسین طباطبایی شیرازی از شاگردان آیت‌الله میرزا مهدی اصفهانی و از مجتهدین مقیم مشهد نیز برادر سیده مریم شیرازی و به عبارتی دایی آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی بود و فرزندان ایشان حجج‌اسلام آقایان طباطبایی مشهد که از خطبای معروف مشهد هستند؛ مانند مرحوم حاج‌آقا سید مهدی طباطبایی (نماینده مجلس شورای اسلامی و خطیب معروف تهران)، حاج‌آقا سید جعفر طباطبایی و… پسردایی‌های ایشان به شمار می‌روند. از طریق آقایان طباطبایی، شهید آیت‌الله سید محمدرضا سعیدی خراسانی از شهدای معروف پیش از انقلاب نیز از فامیل‌های آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی به شمار می‌رود.
تولد: آیت‌الله حاج سید کاظم اخوان مرعشی در روز جمعه نیمه شعبان سال ۱۳۳۷ هق از مادری فاضله و عفیفه از دودمان میرزای شیرازی بزرگ، همراه برادر دوقلویش در شهر نجف و در مجاورت حرم امیرالمؤمنین علیه‌السلام، باب طوسی متولد شد. پدرش آیت‌الله سید محمدرضا مرعشی رفسنجانی که از فقها و از شاگردان آیت‌الله علامه سید کاظم یزدی صاحب عروه بود و به او علاقه داشت، نام فرزند دومش را “کاظم “گذاشت. در سال ۱۳۳۷ هق فقیهی بزرگ به نام”سید کاظم یزدی”درگذشت و فقیه بزرگ دیگری به نام “سید کاظم اخوان مرعشی” متولد شد.
دوران کودکی و نوجوانی: آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی، ۵ ساله بود که در سال ۱۳۴۲ ه ق پدر بزرگوارش را از دست داد و یتیم شد. او و برادرش زیر نظر مادر چند سالی در نجف، شهر امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) زندگی کرد و سپس ۱۰ ساله بود که به خاطر احتیاجات مالی، در سال ۱۳۴۷ هق به رفسنجان رفتند و در بلوک کشکوئیه رفسنجان سکونت یافتند. شهر رفسنجان جایی بود که پدر و پدربزرگش قبلاً در آنجا زندگی می‌کردند و باغات پسته داشتند. دوران کودکی را در آنجا گذراند و به همراه برادر، به مادر خود کمک می‌نمودند و در ضمن دبستان نیز می‌رفت و دروس جدید را می‌خواند.
اقامت در قم و آغاز طلبگی: در سال ۱۳۵۳ هق، معادل ۱۳۱۳ هش، ۱۶ ساله بود که مادرش، او و برادرش را با خود به قم برد تا به تحصیلات حوزوی بپردازند و راه پدر را ادامه دهند. مادر به خدمت آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی که از شاگردان میرزای شیرازی بزرگ و در آن موقع، زعیم حوزه علمیه قم و از مراجع تقلید شیعه بود، مراجعه کرد و ضمن معرفی خود گفت که می‌خواهد با فرزندانش در قم زندگی کند و فرزندانش را طلبه کند و شما به من کمک نمایید. آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی نیز قبول نمود و به ایشان کمک نموده و این دو برادر تحصیلات حوزوی خود را در سال ۱۳۵۳ هق و معادل ۱۳۵۳ هش در قم آغاز نمودند.
جالب آنکه این دو برادر خوش استعداد، ابتدا قصد داشتند پزشک شوند و آماده رفتن به آلمان بودند و چون گذرنامه آنها تا ۱۵ روز طول می‌کشید، چند روزی گفتند، درس حوزه بخوانیم، در این چند روز درس‌های طلبگی را با هم مباحثه می‌کردند که آیت‌الله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی آنها را در حال مباحثه می‌بیند. از نام آنها سؤال می‌کند، می‌گویند: فرزندان آقا سید محمدرضا مرعشی رفسنجانی هستیم و ایشان نیز که شاگرد پدرشان بوده، آنها را احترام کرده و تشویق می‌نماید به طلبگی و عبا و عمامه برای آنها تهیه نموده آنها را رسماً معمم می‌نماید و به این ترتیب، طلبه می‌شوند.
تحصیلات حوزوی در قم: آیت‌الله حاج سید کاظم اخوان مرعشی به همراه برادر خود آیت‌الله حاج سید مهدی مرعشی تحصیلات حوزوی خود را در قم با جدیت آغاز کرد و درس‌ها را با اخوی خود مباحثه می‌کرد. این دو برادر خوش استعداد، درس اساتید بزرگ شرکت می‌کردند، درس‌ها را مطالعه و تحقیق نموده و با یکدیگر مباحثه نموده و اشکالات خود را درس اساتید مطرح نموده و راه ترقی علم را به‌سرعت پشت سر گذاشتند تا به درجه اجتهاد نائل آمدند.
آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی، ادبیات عرب و دروس مقدماتی را نزد آیت‌الله شیخ جعفر صبوری و شرح لمعه را نزد مرجع عالی‌قدر آیت‌الله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی که شاگرد پدرشان بود، آموخت. عمده مکاسب، رسائل و کفایه را نزد فقیه بزرگوار آیت‌الله شیخ محمدعلی حائری کرمانی آموخت. آیت‌الله شیخ محمدعلی حائری کرمانی از شاگردان برجسته و شاخص آقا ضیا عراقی در نجف بود که بسیار مورد توجه آن بزرگوار بود. آقا ضیا عراقی، ایشان را مجتهد مسلم دانسته و برای او نوشته بود:”می‌تواند منصب فتوا و قضا را بر عهده بگیرد”.
پس از اقامت آیت‌الله بروجردی در قم و زعامت و مرجعیت ایشان، آیت‌الله حائری کرمانی در دستگاه مرجعیت ایشان وارد شد و مورد عنایت و اعتماد خاص آیت‌الله بروجردی قرار گرفت. ایشان مسئول استفتائات بیت آیت‌الله بروجردی و مسئول احیای کتابخانه مسجد اعظم و امام جماعت مسجد اعظم از سوی ایشان بود و پس از فوتش، آیت‌الله بروجردی تا یک هفته برایش مجلس تعزیه می‌گرفت. آیت‌الله سید محمدمهدی خلخالی نیز مدتی در قم بخشی از متون درسی سطوح عالیه را نزد آیت‌الله شیخ محمدعلی حائری کرمانی فرا گرفت و شاید همین منشأ رفاقت‌های بعدی با ایشان در مشهد شد که آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی برای ایشان در مشهد (در خیابان آخوند خراسانی ۷) خانه‌‌ای مناسب، انتخاب و معرفی کرد و با یکدیگر همسایه شدند.
آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی، بخشی از مکاسب را نزد فقیه بزرگوار آیت‌الله سید محمد محقق داماد و مقداری از کفایه را نیز نزد مرجع عالی‌قدر آیت‌الله سید محمدرضا گلپایگانی آموخت. به همراه اخوی خود درس تفسیر آیت‌الله سید محمدباقر قزوینی نیز شرکت نمود. فلسفه را نزد آیت‌الله شیخ مهدی امیر کلاهی امامی مازندرانی آموخت.
درست به یاد دارم در مشهد و در منزل ایشان، برخی فضلا برای نوشتن شرح حال زندگینامه آیت‌الله شیخ مهدی امیر کلاهی مازندرانی خدمت ایشان آمده و شرح حال ایشان را از آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی می‌پرسیدند و ایشان نیز خود را از شاگردان آن فقیه بزرگوار معرفی می‌کرد و تا آنجا به‌خاطر دارم در عظمت علمی ایشان فرمود: “برخی ایشان را از نظر علمی اعلم بر حاج شیخ عبدالکریم حائری می‌دانستند”.
آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی، در بدو ورود آیت‌الله میرزا مهدی آشتیانی به قم نیز در حدود ۴ ماه از درس ایشان استفاده نمود که ظاهراً این درس”فصوص الحکم”بوده و فضلای زیادی در این درس شرکت می‌نمودند.
آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی به همراه اخوی خود درس خصوصی امام خمینی (ره) نیز شرکت کرد. این درس به درخواست ایشان و اخوی از امام خمینی (ره) به‌طور خصوصی برای آنها تدریس شد که ظاهراً درس فلسفه بوده است.
آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی، با تکمیل سطوح عالیه درس خارج اساتید قم حاضر شد. مدتی از درس خارج فقه آیت‌الله سید علی یثربی کاشانی بهره گرفت. چه هنگامی که ایشان در قم بود و چه هنگامی که به کاشان می‌رفتند و در آنجا اقامت می‌نمودند. آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی و اخوی محترمشان، تابستان‌ها مکرر برای استفاده از محضر علمی ایشان به کاشان رفته و از درس ایشان استفاده می‌کردند. آیت‌الله سید یثریی کاشانی، پسرخاله مادر ایشان بوده است و از شاگردان برجسته آقا ضیا عراقی و نوابغ عصر خود به شمار می‌رفته است. آیت‌الله حاج سید کاظم اخوان مرعشی، هرچند درس خارج حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی را درک نکرد اما محضر آیات ثلاثه قم که از بهترین شاگردان شیخ عبدالکریم حائری بودند شرکت کرد. ایشان خارج فقه بحث مکاسب (بیع و خیارات) را در محضر آیت‌الله سید محمد حجت کوه کمره‌‌ای آموخت. از درس خارج فقه آیت‌الله سید محمدتقی خوانساری نیز بهره گرفت. همچنین از درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سید صدرالدین صدر نیز استفاده علمی کرد و توشه علمی خود را تقویت نمود. بنا به فرموده آیت‌الله حاج شیخ محمدعلی گرامی، “آیت‌الله حاج سید کاظم اخوان مرعشی و برادر ایشان، قصد رفتن به نجف داشتند که همزمان شد با ورود آیت‌الله بروجردی به قم در سال ۱۳۶۴ هق و تدریس ایشان، لذا از رفتن به نجف صرف نظر نمودند “و به مدت ۶ سال درس خارج ایشان حاضر شد.
تأثیرگذارترین استاد خارج ایشان در قم آیت‌الله بروجردی بوده است. یک بار به یاد دارم آیت‌الله مرعشی، درس خارج خود با عظمت بسیار از ایشان تجلیل می‌نمودند و ایشان را در ۲۰۰ سال اخیر به‌جز بر شیخ انصاری، بر همه فقها مقدم دانسته و بی‌نظیر می‌شمردند. آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی و اخوی ایشان از مستشکلین معروف و شاخص درس آیت‌الله بروجردی و مشار بالبنان بوده‌اند.
آیت‌الله حاج شیخ محمدعلی گرامی که از مراجع تقلید قم و از شاگردان آیت‌الله بروجردی هستند، به این مطلب تصریح نموده‌اند. به یاد دارم آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی، خود را از مستشکلین درس آقای بروجردی معرفی می‌نمودند و خاطراتی در این مورد نقل می‌فرمودند؛ از جمله از ابتدای ورودشان به درس خارج آقای بروجردی و اشکالی که همان روزهای اول درس از ایشان گرفتند. آیت‌الله مرعشی فرمودند: “من به احترام شاگردان قدیمی‌تر و پیرمردان درس، گفتم ابتدا آنها اشکال کنند درس. درس استاد که شروع شد اشکال‌هایی به ذهنم رسید، هر چه منتظر شدم که آقایان اشکال کنند، دیدم خبری نیست و متوجه اشکال نشدند لذا خودم بنا کردم بر اشکال کردن درس آقای بروجردی که خیلی صدا کرد در قم که آقای اخوان درس آقای بروجردی اشکال کرده و درس آقا را نگه داشته است”. اشکالات ایشان درس خارج آیت‌الله بروجردی طی سال‌ها ادامه داشته است و شاخص بودند. آیت‌الله مرعشی از آیت‌الله سید علی سیستانی نیز یاد می‌کردند که ایشان حدود یک سالی شرکت کرد و یکی دوبار هم اشکال گرفت درس، بعد به نجف رفته و در آنجا اقامت نمود.
اجازه اجتهاد: آیت‌الله حاج سید کاظم اخوان مرعشی و اخوی ایشان پس از چند سال تحصیل جدی در فقه و اصول به درجه اجتهاد رسیدند. یک روز با آیت‌الله سید محمدتقی خوانساری بحث علمی کردند و فردای آن روز، پاکتی برای ایشان از طرف آیت‌الله خوانساری فرستاده شد. ابتدا گمان کردند پاکت شهریه است ولی وقتی داخل آن را باز کردند،دیدند دو اجازه اجتهاد کتبی است که استادشان آیت‌الله خوانساری برای هر یک از آنها فرستاده است.
تحصیل، ازدواج و اقامت در نجف: آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی با اخوی خود آیت‌الله سید مهدی اخوان مرعشی در سال ۱۳۷۰هق، با اینکه مجتهد بودند، به نجف رفتند و درس خارج اساتید نجف شرکت نمودند و چون بحاث بودند و مستشکل درس، درس اساتید نجف نیز اشکال می‌گرفتند تا آنجا که در نجف آوازه علمی ایشان به‌زودی مطرح شد.
آیت‌الله مرعشی می‌فرمود: من و اخوی درس‌های اساتید نجف شرکت کرده و اشکال می‌گرفتیم تا آنجا که معروف شد که اخوان مرعشی به ارکان نجف، زلزله انداختند (یا لرزاندند). ایشان در آنجا درس خارج فقه آیت‌الله سید عبدالهادی شیرازی به مدت ۴ سال شرکت نمودند و به‌افتخار دامادی ایشان نیز درآمدند. همچنان که قبلاً نیز ذکر شد، ایشان با آیت‌الله سید عبدالهادی شیرازی نسبت فامیلی داشتند و در نجف، دو برادر به خواستگاری دختران آیت‌الله سید عبدالهادی شیرازی رفتند که پاسخ مثبت بود و هر دو، به‌افتخار دامادی ایشان درآمدند و با یکدیگر باجناق شدند.
آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی می‌فرمود: آقا سید عبدالهادی شیرازی، اول عالم نجف بود و به خاطر آنکه مدیر دفتر خوبی نداشتند، آن‌چنان که باید مطرح نمی‌شدند و تردد فضلا و علما در بیت ایشان کم بود. من به ایشان گفتم: “من حاضرم مدیریت بیت را بر عهده بگیرم و ایشان نیز قبول کرد و با مدیریت من پس از مدتی، نام و آوازه ایشان در نجف طنین‌انداز شد.”
در زمان مرجعیت آیت‌الله سید عبدالهادی شیرازی در نجف، آیت‌الله مرعشی، عضو هیات استفتای ایشان بود. نوه‌های روحانی آیت‌الله سید عبدالهادی شیرازی به منزل آیت‌الله مرعشی در مشهد تردد داشتند.
در سال‌های گذشته، در سفر زیارتی به نجف، به منزل آیت‌الله سید عبدالهادی شیرازی رفتم و آنها را در آنجا ملاقات کردم. متأسفانه در سال‌های اخیر، هردو بزرگوار به رحمت خدا رفتند. آیت‌الله مرعشی، مدتی درس خارج فقه آیت‌الله شیخ حسین حلی نیز حاضر شد. در دو ماه مبارک رمضان متوالی سال ۱۳۷۱ هق و ۱۳۷۲ هق درس خارج آیت‌الله سید جمال‌الدین گلپایگانی نیز حاضر شد. حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمد مجتهدی کاشانی که چهار سال درس خارج آیت‌الله سید مهدی اخوان مرعشی در قم حاضر شده است، از ایشان نقل کرد که فرمودند: من و اخوی ۴ سال درس خارج آقای خویی حاضر شدیم.
به هنگام اقامت امام خمینی (ره) در نجف، در سال ۱۳۴۴ هش نیز هرچند به‌حسب ظاهر، نیازی به شرکت درس خارج فقه امام خمینی (ره) نداشتند، اما برای تقویت درس ایشان، به‌حسب ظاهر، مدتی درس ایشان شرکت نمود که در آن ایام از اکابر علما و مجتهدین نجف به شمار می‌رفتند.
تدریس در نجف: آیت‌الله مرعشی، ۲۲ سال قمری در نجف اقامت نمود و در این مدت علاوه بر تحصیل، سال‌ها به تدریس سطوح عالیه و سپس خارج اشتغال ورزیدند.
اقامت در قم: در سال ۱۳۹۲ هق معادل ۱۳۵۱ هش آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی به قم بازگشت و مدت دو سال اقامت نمودند سپس در سال ۱۳۹۴ هق معادل ۱۳۵۳ هش به دعوت علمای مشهد به مشهد رفتند و در این شهر اقامت نمود.
اقامت در مشهد: در سال ۱۳۵۳ هش به مشهد آمدند و در این شهر اقامت نمودند. اقامت ایشان تا پایان عمرشان ادامه یافت.
تدریس خارج: آیت‌الله مرعشی، در حوزه علمیه مشهد سال‌ها به تدریس خارج فقه و اصول اشتغال ورزید و از مدرسان خارج مطرح حوزه علمیه مشهد بود. درس ایشان علاوه بر طلاب درس خارج، فضلا و اساتیدی که خود مدرس سطوح عالیه و بعضاً مجتهد نیز بودند، شرکت می‌کردند. آیت‌الله سید ابراهیم حجازی طبسی از جمله این مجتهدین بود. آیت‌الله مرعشی، درس خارج خود همچنان که به اصول فقه، اهتمام داشتند، به فقه نیز اهتمام خاص داشتند. این‌گونه نبود که غرق در اصول شده و از فقه غفلت نمایند یا فقط به فقه توجه کنند و به اصول، بی‌اعتنایی کنند.
آیت‌الله مرعشی با اینکه اصول را قبول داشت اما به فقه اهمیت بیشتری می‌داد و در فقاهت، اولویت را بر فقه می‌گذاشت و معتقد بود: فقیه باید به روایات فقهی اهل‌بیت (علیهم‌السلام) توجه خاص کند و خود ایشان نیز این‌چنین بود.
حجت‌الاسلام والمسلمین حاج سید حسین حامد سجادی از اساتید سطوح عالیه حوزه علمیه مشهد، از فضلایی است که حدود ۴ سال درس خارج ایشان شرکت نموده است. ایشان می‌فرمود:
“آیت‌الله مرعشی، در فقه تبحر و استحضار داشت. درس خارج فقه، گاهی از حفظ مطالب فقهی را بیان می‌نمود. متن درسی خاصی نداشت. گاهی از روی کتاب مبسوط شیخ طوسی روایات فقهی را می‌خواند و بحث می‌کردند. گاهی متن کتاب جواهر را محور بحث قرار می‌دادند و از روی آن، روایات فقهی مورد بحث را مطرح می‌کرد. ایشان بر کتاب فقهی جواهر احاطه داشت و می‌فرمود: در قم با اخوی، کتاب جواهر را مباحثه می‌کردیم. آیت‌الله مرعشی با اینکه فقیه بود ولی بیان درسی خوبی نداشت، لذا آن‌چنان درسشان جلوه ننمود. ایشان در فقاهت، اصل را به فقه می‌داد و روی روایات فقهی تمرکز می‌نمود و بحث می‌کرد. می‌فرمود: “فقه آقای خویی، فقه صناعتی است”. یعنی بر اساس اصول و قواعد و چارچوب خاص جلو می‌رود.
آیت‌الله مرعشی درس خارج خود فرمود: “آقای میلانی می‌فرمودند: “من لا اصول له لا فقه. کسی که اصول ندارد و نمی‌داند، فقه هم ندارد”. حرف درستی است. اما گاهی برخی افراد، آن‌قدر اصول افراط می‌کنند و غوطه‌ور می‌شوند که از فقه فراموش می‌کنند و در فقه کار نمی‌کنند. ایشان از این جهت، گلایه داشت. می‌فرمود: در فقه، باید به روایات اعتنا کرد؛ و لو روایت ضعیفی داشته باشیم. با برخی از آقایان بحث علمی داشتم در مورد برخی مسائل مستحدثه، گفت: اینجا اصل جاری می‌کنیم و …گفتم: در جایی اصل جاری می‌کنند که روایت از اهل‌بیت (علیهم‌السلام) نداشته باشیم. اینجا چند روایت است. گفت: در کجا؟ برایش خواندم و آدرس دادم تعجب کرد. متأسفانه آقایان برخی در فقه کار نکردند.”
شاگردان: برخی از فضلا و اساتیدی که درس خارج ایشان شرکت می‌کردند عبارتند از: حجج‌اسلام آقایان: مرحوم حاج شیخ علی فصیحی، مرحوم حاج شیخ علی ازغدی، مرحوم حاج شیخ جامی، مرحوم حاج شیخ محمد سلطانیان، مرحوم حاج شیخ غلامحسین شیخ‌الاسلامی، مرحوم حاجی‌آقای مشرف که از مستشکلین درس ایشان و سال‌ها نیز ریاست دفتر ایشان را بر عهده داشت، حاج شیخ علی مهدوی دامغانی از اساتید خارج حوزه علمیه قم،حاج سید حسین حامد سجادی از اساتید سطوح عالیه حوزه علمیه مشهد،حاج شیخ حسن تهرانی که سال‌های آخر عمر ایشان، ریاست دفتر را بر عهده داشت و پاسخگوی استخاره دفتر ایشان بود و اکنون در قید حیات است، حاج شیخ احمد روحانی و مرحوم حاج‌آقای سنگانی و …
مرجعیت: پس از فوت آیت‌الله میلانی در سال ۱۳۵۴ هش، آیت‌الله مرعشی که از فقهای مقیم مشهد بود، رساله عملیه خویش را منتشر نمود.
ایشان خود را مجتهد اعلم عصر می‌دانست و با بزرگانی زیادی مباحثه کرده بود. از جمله با آیت‌الله خویی. می‌فرمود: “با ایشان بسیار بحث علمی کردم. ایشان در اصول، استاد دیده بود ولی در فقه کاش بیشتر کار می‌کرد و استاد می‌دید.
در سال‌های آخر عمر خود که به کهولت سن و بیماری مبتلا شده بود، می‌فرمود:”زمانی که من و اخوی سر حال بودیم و مشغول درس و بحث، بر همه آقایان مقدم بودیم”. ایشان تا همین اواخر نیز خود را اعلم می‌دانست. بعد از فوت آیت‌الله اراکی که جامعه مدرسین، هفت نفر از فقهای بزرگ را به‌عنوان فقهای جامع‌الشرایط معرفی کرده بودند، برخی افراد خدمت ایشان رسیده و برای تقلید از مجتهد اعلم تحقیق می‌کردند و نظر ایشان را جویا شده بودند، ایشان فرموده بود: اعلم خودم هستم.
چه چیزهایی در مرجعیت دخیل است؟ آیت‌الله مرعشی می‌فرمود: چند چیز در اینکه آدم به مرجعیت برسد، دخیل است (مضمون فرمایش ایشان است)، یکی اینکه استاد دیده باشد، یکی اینکه وقت مرجعیتش رسیده باشد، اگر نه مرجعیتش نمی‌گیرد. آقای خویی، یکی دوبار زد به مرجعیت ولی نگرفت، چون هنوز وقتش نرسیده بود، دفعه آخر زد و مرجعیتش گرفت و از همه مهم‌تر اینکه باید خدا بخواهد کسی مرجع بشود. و الا هر چه تلاش کند، مرجعیتش به‌جایی نمی‌رسد.
آیت‌الله مرعشی از نظر بزرگان و اساتید: آیت‌الله محمدعلی گرامی، از فقهای مقیم قم: آیت‌الله مرعشی در بعد علمی و عملی الگو بود. هر روز مقید به خواندن زیارت عاشورا بود و زیارت عاشورایش ترک نمی‌شد. ایشان از شاگردان برجسته و مستشکلین درس آیت‌الله بروجردی بود. از نظر علمی، ایشان بر آقای میرزاعلی آقا فلسفی فقها و اصولاً مقدم بود. ایشان مرد ملایی بود ولی بیان درسی نداشت و لذا آن‌چنان که باید و شاید، علمیت ایشان بروز و ظهور پیدا نکرد. آیت‌الله گرامی هر وقت به مشهد می‌آمد، به دیدن آیت‌الله مرعشی می‌آمدند و مورد لطف و عنایت ایشان قرار داشت.
آیت‌الله شیخ کاظم مهدوی دامغانی، از فقهای و اساتید برجسته خارج حوزه علمیه مشهد بود که پس از فوت مرجع عالی‌قدر آیت‌الله میلانی در مشهد در سال ۱۳۵۴ هش، اساتید برجسته حوزه علمیه مشهد از ایشان درخواست نمودند که مرجعیت را قبول نموده و رساله عملیه خویش را منتشر نماید ولی ایشان نپذیرفت یعنی از نظر موقعیت علمی در این حد بوده است. بنا به فرمایش حجت‌الاسلام والمسلمین حاج شیخ محمد فاضل کدکنی، ایشان که کمتر کسی را به ملایی و فقاهت قبول داشت، از علمیت و فقاهت آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی، تجلیل نموده و از احاطه ایشان بر آرای فقهی فقهای قدیم و جدید شگفت زده شده و در این جهت، ایشان را کم‌نظیر می‌دانستند.
ویژگی‌های معنوی و اخلاقی: سال‌ها به بیت آیت‌الله مرعشی می‌رفتم و با ایشان کم‌وبیش آشنا بودم. ایشان عالمی ربانی بود. خدا ترس بود و خدا دوست. عاشق عبادت بود. به نماز اول وقت اهمیت می‌داد. سال‌ها در منزل خود نماز اول وقت و به جماعت می‌خواند. مکرر توفیق شرکت در نماز جماعت ایشان را داشته‌ام.قبل از اذان مغرب، در محراب عبادت می‌نشست و تلاوت قرآن می‌نمود و خود را مهیای نماز می‌کرد. در مقابل محرابش نام الله، محمد، علی، فاطمه، حسن، حسین و بقیه‌الله نقش بسته بود. در هنگام نماز، حالت خضوع و خشوع در برابر خدا را انسان مشاهده می‌کرد. نمازش که تمام می‌شد، تعقیبات نماز را شروع می‌کرد و تسبیحات حضرت زهرا سلام‌الله علیها، به خواندن نوافل نماز‌های یومیه ملتزم بود و در حالت معنوی خودش غوطه‌ور می‌شد. قبل از ظهر و بعد از نماز مغرب و عشا جلوس می‌کرد و با آقایان بحث علمی می‌کرد. بعد از نماز مغرب، تدریس خارج می‌نمود و طلاب و فضلا درس ایشان شرکت می‌کردند و اشکال و پاسخ اشکال و… فضای علمی و معنوی با نشاطی بود.
آیت‌الله مرعشی، فقیهی بزرگوار،خوش اخلاق، متواضع، ساده‌زیست، گرم و گیرا و اجتماعی بود. خوش طبع بود و خوش گعده. از نشست و برخواست با ایشان انسان سیر نمی‌شد. از نظر اخلاقی، خشک نبود که انسان نتواند با ایشان انس بگیرد. می‌گفت و می‌خندید و شاد بود. مصداق المومن بشره فی وجهه و حزنه فی قلبه. واقعاً مؤمن بود. به‌جای خودش بحث علمی و تدریس و مباحثه. به‌وقت خودش جهاد فی سبیل الله و غرش بر دشمن و فریاد و خشم و شرکت در میدان جنگ. در میان مؤمنین خصوص اهل علم نیز مانند یکی از آنان؛ گرم و صمیمی. مصداق: اشد علی الکفار و رحما بینهم بود و تأسی به امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) کرده بود. آنها که ایشان را می‌شناختند و با ایشان مأنوس بودند، واقعاً دوستش داشتند. و او محبوب مردم و دوست داشتنی بود. در ایام جشن و سرور اهل‌بیت (علیهم‌السلام)، شاد بود و با ذکر لطیفه‌ها و داستان‌های شیرین و بامزه، اطرافیان و دوستان جمع خصوصی‌اش را می‌خنداند. مصداق یحزنون لحزننا و یفرحون لفرحنا بود. در مقام بندگی خدا بین خوف و رجا بود.
طبق گفتگویی که با حجت‌الاسلام والمسلمین سید حسین حامد سجادی از شاگردان و مانوسین ایشان داشتم، در رابطه با ویژگی‌های اخلاقی و معنوی آیت‌الله مرعشی فرمود: ایشان، اخلاق نجفی داشت، مردمی بود و ساده‌زیست، خانه ساده، درب منزلش به روی همه باز بود. طلاب و علما به خانه ایشان رفت‌وآمد می‌کردند. اخلاق اجتماعی داشت. گرم و گیرا بود. خوش طبع و خوش گعده، قبل از انقلاب، منزلش، محل مراجعه مردم انقلابی بود و ایشان شجاع بود و نترس. اخلاقیات ایشان جوری بود که به اخلاق مرجعیت می‌خورد. روی باز داشت و سعه صدر. حجت‌الاسلام والمسلمین فاضلی از فضلای شمالی مقیم مشهد فرمودند: آقای مرعشی، به طلاب،اهتمام داشت. می‌فرمود: هر وقت دستم، پولی برسد؛ همان‌جا میان طلاب، توزیع می‌کنم و دست خودم نگه نمی‌دارم.
حجت‌الاسلام والمسلمین شیخ روح‌الله عربشاهی نیز که با آیت‌الله مرعشی مأنوس بود، از اهتمام ایشان به فقرا تعریف می‌نماید.”اگر فقیری به ایشان مراجعه می‌کرد و گرسنه بود، ایشان را اطعام می‌کرد “.
ارادت به اهل‌بیت (علیهم‌السلام): آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی، ارادت شدیدی به اهل‌بیت (علیهم‌السلام) داشت. در عتبات عالیات عراق در نجف و کربلا و …، با عشق و ارادت خاصی به زیارت قبر مطهر امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام، امام حسین (علیه‌السلام) و …می‌رفت و پس از اقامت در مشهد نیز عاشق زیارت امام رضا (علیه‌السلام) بود و هر روز مقید بود به زیارت حرم مطهر امام رضا علیه‌السلام. ایشان می‌فرمود: سفر امام رضا (علیه‌السلام) به ایران بسیار پربرکت بود و باعث تقویت توحید و دین اسلام و مذهب تشیع گردید. آیت‌الله مرعشی، سیدی حسینی نسب بود و عشق و علاقه خاصی به امام حسین (علیه‌السلام) داشت و هر روز مقید بود به خواندن زیارت عاشورا با صد سلام و صد لعن آن. برخی اوقات شاهد خواندن زیارت عاشورای ایشان در منزل بودم. آیت‌الله حاج شیخ محمدعلی گرامی در مجلس بزرگداشت آیت‌الله مرعشی در مشهد، فرمودند: آیت‌الله مرعشی، مقید بود به زیارت عاشورا و هیچ روز آن را ترک نمی‌کرد. حتی موقع فوت ایشان نیز در مراسم خاک‌سپاری، زیارت عاشورا خوانده شد و ظاهراً وصیت ایشان این بوده است.
اقامه مجلس عزای محرم: ایشان سال‌ها، شب‌ها دهه اول محرم، در منزل خود روضه می‌گرفت و طلاب و فضلا و اساتید حوزه شرکت می‌کردند. عموم مؤمنین نیز می‌توانستند شرکت کنند و جمعیت زیادی می‌آمد و ایشان اطعام نیز می‌داد.
جلسه روضه هفتگی: ایشان صبح‌های ۵ شنبه، جلسه روضه هفتگی داشت که آقایان فضلا و علما شرکت می‌کردند. جلسات متعددی در این جلسات شرکت می‌کردم و اجمالاً خاطرات زیبا و شیرینی نیز دارم.
فلسفه و عرفان: آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی با آنکه فلسفه را نزد اساتیدی مانند امام خمینی (ره) و آیت‌الله شیخ مهدی امیر کلاهی امامی مازندرانی خوانده بود، اما گرایش عقاید فلسفی و عرفانی نداشت و با آن مخالف بود، خصوصاً با تصوف و فرقه‌های صوفیه به‌شدت مخالف بود. گاهی داستان‌هایی از صحبت‌ها و گفتگوهای خود با برخی صوفیه بیان می‌نمود. ایشان همچنین با توجه به ارتباط ایشان با شاگردان آیت‌الله میرزا مهدی اصفهانی در مشهد مانند حضرات آیات میرزا جواد آقا تهرانی و مروارید و… گه گاهی فرمایشاتی در مورد مرحوم میرزا مهدی اصفهانی بیان می‌نمود.
راجع به مثنوی مولوی و علامه محمدتقی جعفری: موقعی که علامه محمدتقی جعفری فوت نمود، ایشان به مناسبت ذکر خیر ایشان فرمود: به ایشان گفتم: آبرو و شخصیت حوزوی به این سادگی به دست نمی‌آید. آدم، باید خیلی مواظبت و مراقبت کند تا در حوزه، به‌تدریج و ذره‌ذره بعد از پنجاه، شصت سال وجهه و آبرویی کسب کند، مواظب باش که با نوشتن شرح مثنوی مولوی، وجهه حوزوی خود را از بین نبری. به‌جای نوشتن شرح مثنوی مولوی، شرح نهج‌البلاغه بنویس که ایشان بعد از شرح مثنوی شروع کرد.
نظر ایشان راجع به دکتر شریعتی: آیت‌الله مرعشی، در نوشته‌های دکتر شریعتی، اشتباهات و انحرافاتی را تشخیص داده و خواندن کتاب‌ها و آثار و تألیفات وی را برای کسانی که قدرت تشخیص درست از نادرست آن را ندارند، جایز نمی‌دانست. یک روز در خدمت ایشان بودم که همین مطلب از ایشان سؤال شد و آیت‌الله مرعشی، همین مطلب را بیان فرمود. از آیت‌الله مرعشی، استفتائات کتبی نیز در همین مورد شده است که ایشان همین مضمون را بیان فرموده و منتشر شده است. حجت‌الاسلام والمسلمین حاج سید حسین سجادی از شاگردان آیت‌الله مرعشی فرمود: قبل از انقلاب که صحبت دکتر شریعتی و اشتباهات وی مطرح می‌شد، آیت‌الله مرعشی به من فرمودند: از کتاب‌های آقای شریعتی برایم بیاور تا آنها را مطالعه کنم تا موقعی که در مورد کتاب‌های شریعتی می‌پرسند، بتوانم پاسخ دهم، من نیز حدود ۲۰ کتاب شریعتی را برای مطالعه، خدمت ایشان برده تقدیم کردم.
راجع به آقا نجفی قوچانی: آیت‌الله سید حسن نجفی قوچانی معروف به آقا نجفی صاحب کتاب معروف سیاحت غرب و سیاحت شرق است. آیت‌الله مرعشی می‌فرمود: من آقا نجفی قوچانی را در قم دیده بودم. (اگر اشتباه نکنم فرمود: در مدرسه فیضیه یا شفا). ایشان از نظر علمی، فقها و اصولاً مقدم بود بر آقا سید ابوالحسن اصفهانی و اهل ریاضت و مکاشفات بود.
منزل ایشان در مشهد: ایشان ابتدا در اطراف حرم مطهر و انتهای کوچه میرعلم خان بود. با توجه به آنکه منزل پدربزرگم مرحوم حاج حسن آقا محمدزاده عطار در همان کوچه میرعلم خان بود و به آنجا تردد می‌کردم، به یاد می‌آورم که در سال‌های اول انقلاب، بارها ایشان را می‌دیدم که درون ماشین همراه با پاسداران در حال عبور از آن کوچه به سمت منزل خویش بود. همین منزل، پایگاه مردم انقلابی قبل از انقلاب بود و داستان‌ها و خاطرات زیادی دارد. در حدود ۱۰ الی ۱۵ سال آخر عمر ایشان، آنجا را فروختند و آیت‌الله شیخ محمدحسین سیبویه آن منزل را از ایشان خرید و مدرسه علمیه امام حسین (علیه‌السلام) را در آنجا بنا کرد که سال‌های زیادی است که محل تحصیل طلاب و فضلای حوزه علمیه مشهد است.
گه گاهی آیت‌الله سید مهدی اخوان مرعشی برادر آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی نیز به مشهد آمده و در منزل اخوی‌شان وارد می‌شدند و آنجا خدمت ایشان نیز می‌رسیدم. حجت‌الاسلام والمسلمین حاج شیخ محمد سلطانیان می‌فرمود: من احادیثی زیادی از رسول خدا و اهل‌بیت (علیهم‌السلام) حفظ هستم و خدمت آقایان اخوان مرعشی که می‌رسم برایشان از این احادیث می‌خوانم و آنها نیز با شوق، گوش می‌دهند؛ خصوصاً آیت‌الله آقا سید مهدی اخوان مرعشی وقتی به مشهد می‌آیند و خدمتشان می‌رسم، می‌فرمایند، حدیث برایم بخوانید. در حدود سال ۱۳۷۷ هش مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین حاج شیخ محمد سلطانیان در مشهد فوت نمود و در صحن جمهوری اسلامی حرم مطهر رضوی دفن شد. آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی برای ایشان مجلس تعزیه گفت و طلاب و فضلا و علما نیز شرکت کردند. آیت‌الله حاج سید کاظم اخوان مرعشی، صبح‌های ۵ شنبه جلسه هفتگی روضه داشتند که در جلسات ایشان شرکت می‌کردم و شب‌ها برای اقامه نماز جماعت و استفاده از محضر علمی ایشان و گعده خدمت می‌رسیدم.
مبارزات انقلابی: آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی قبل از انقلاب، در قم از شاگردان امام خمینی (ره) بود. امام خمینی (ره) پس از هفت سال مستأجری، در منطقه قاضی یخچال همسایه آیت‌الله مرعشی شدند. همین منزل فعلی امام که در قم معروف است و روبروی آن منزل آیت‌الله مرعشی بود که الآن نیز وجود دارد. آیت‌الله حاج سید کاظم اخوان مرعشی با ایشان مأنوس و رفاقت داشت و منزل آقای مرعشی یکی از محل گعده علمای قم بود که امام خمینی (ره) نیز در آن شرکت می‌کردند. آیت‌الله سید کاظم مرعشی در سال ۱۳۳۰ هش به همراه اخوی خود به نجف رفتند و در آنجا سال‌ها اقامت نمودند. پس از آنکه امام خمینی (ره) به خاطر مبارزات سیاسی بر علیه شاه، به ترکیه تبعید شد، آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی از ایشان دعوت کرد به نجف بیاید و امام خمینی (ره) نیز قبول نمود و به نجف رفت. در کربلا آیت‌الله مرعشی، استقبال خوبی از ایشان به عمل آورد و همچنین در نجف و برای ایشان، درس فراهم کرد و برای تقویت درس ایشان نیز خود شرکت نمود. با آنکه ایشان در آن موقع از اساتید و مجتهدین نجف به شمار می‌رفت و به‌حسب ظاهر، نیازی به شرکت درس ایشان نداشت. در امام جماعت نمودن ایشان در مسجد شیخ انصاری نجف نیز آقایان اخوان مرعشی دخیل بوده‌اند. ایشان در نماز جماعت امام خمینی (ره) نیز شرکت می‌نمود.
امام خمینی (ره) به خاطر سوابقی که با آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی و برادر ایشان داشت و لطفی که ایشان به امام داشتند، هر کسی را که ایشان معرفی می‌کردند برای تصدی امور حسبیه، امام خمینی (ره) قبول می‌کرد. ۲۴ نفر از آقایان علما، از طریق ایشان معرفی شده‌اند.
آیت‌الله مرعشی، در مبارزات انقلابی، همراه با امام خمینی (ره) بود و پشتیبان انقلاب اسلامی تا اینکه در سال ۱۳۹۲ هق معادل ۱۳۵۱ هش از نجف به قم رفت و مدت دو سال اقامت نمود و سپس در سال ۱۳۵۳ هش به مشهد آمد و تا پایان عمر در این شهر اقامت نمود.
ایشان مبارزات انقلابی خود را در مشهد، ادامه داد و بسیار فعال بود و شجاع و نترس. مخالفتش را صریح و روشن بیان می‌کرد. از تهدید حکومت شاه نمی‌هراسید و در برابر توپ و تانک و تفنگ، می‌ایستاد و کوچک‌ترین تزلزلی به خود راه نمی‌داد لذا از ایشان به آیت‌الله ضد توپ و تانک تعبیر می‌نمود. بارها تهدید جانی شد از طرف حکومت ولی اعتنایی نکرد و پاسخ می‌داد: من از مرگ نمی‌ترسم و شهادت افتخار من است. یکی دو بار نیز ترور شد ولی مردم علاقه‌مند، جان خود را فدای ایشان می‌کردند که یک بار آن شهید حنایی، جان خود را سپر بلای ایشان نمود.
آیت‌الله مرعشی، پس از اقامت در مشهد روح تازه‌‌ای به علما و فقها و اساتید انقلابی مشهد داد و پشت و پشتیبان آنها بود. مراجع تقلید مشهد آیات عظام آقایان حاج سید هادی میلانی، حاج سید عبدالله شیرازی، حاج‌آقا حسن طباطبایی قمی و حاج سید کاظم اخوان مرعشی و… بزرگان آن روز حوزه مشهد بودند که بیوتشان، مرکز و پایگاه انقلاب بود.
البته آیت‌الله میلانی در سال ۱۳۵۴ هش فوت نمود. آیت‌الله حاج‌آقا حسن قمی نیز به خاطر مخالفت‌های شدید با رژیم شاه، پس از چند سال در حدود ۱۳۴۳ هش به کرج تبعید شد که تا انقلاب سال ۱۳۵۷ هش ادامه داشت. در چند سال آخر مانده به انقلاب مشهد، یعنی حدود ۱۳۵۳ هش به بعد تا انقلاب ۱۳۵۷، نقش انقلابی و فعالیت آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی و آیت‌الله سید عبدالله شیرازی پررنگ‌تر بود و بیشتر به چشم می‌آمد.
آیت‌الله مرعشی در صف اول مبارزه شرکت می‌کرد. در بیمارستان امام رضا (علیه‌السلام) مشهد نقش فعالی داشت. عکس‌هایی از آن دوران نیز به یادگار مانده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، برای تقویت رزمندگان ایران در جهت دفاع از مردم مظلوم، بارها به میدان جنگ رفت.
به یاد می‌آورم پیرمردی را که در منزل آیت‌الله مرعشی، از خاطرات حضورش در جنگ به همراه ایشان خبر می‌داد که با چند اتوبوس کفن‌پوش عازم جبهه شدند. حجت‌الاسلام والمسلمین حاج شیخ محمد فاضل کدکنی نیز خاطره‌‌ای از رفتن خود در ملازمت آیت‌الله مرعشی در جنگ، برایم تعریف نمود. آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی، فقیه مجاهد و شجاع و نترسی بود که قبل از انقلاب، در صف مبارزان چون شیر می‌غرید و حکومت شاه را مورد حمله قرار می‌داد. زحمت‌های زیادی برای انقلاب کشید. پس از انقلاب، نیز برای پیشرفت انقلاب اسلامی، پیشنهادها، نقدها و گلایه‌های خود را با مسئُولان در میان می‌گذاشت تا هر چه‌بهتر روند اصلاح امور، فراهم شود. پس از انقلاب، با برخی تندروی‌ها مخالف بود.
ایشان معتقد بود پس از انقلاب اسلامی، باید نسبت به مخالفین انقلاب و کسانی که با انقلاب همراهی نکردند، عفو عمومی اعلام می‌شد مانند رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) که پس از رسیدن به قدرت و حکومت، عفو عمومی اعلام کردند.
متأسفانه شخصیت علمی و معنوی و خدمات خالصانه ایشان در انقلاب، آنچنانکه باید و شاید معرفی نشده است و جا دارد، صداوسیمای جمهوری اسلامی در خصوص معرفی مفاخر و علمای بزرگ معاصر ایران بالأخص فقهایی چون آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی تلاش بیشتری بنماید. عکس‌های متعددی از حضور آیت‌الله مرعشی، در مبارزات انقلاب مردم مشهد، در صف اول علمای انقلابی به یادگار مانده است.
آثار و تألیفات: «تقریرات درس خارج آیت‌الله حجت»، «تقریرات درس خارج آیت‌الله بروجردی»، «تقریرات درس خارج آیت‌الله سید عبدالهادی شیرازی»، «حاشیه بر عروه»، «شرح بر عروه»، «حاشیه بر وسیله النجاه»، «مناسک حج»، «توضیح المسائل» و … .
وفات: ایشان ۲۷ ربیع‌الثانی ۱۴۲۳ هق معادل ۱۵ تیر و به نقلی ۱۸ تیر ۱۳۸۱ هش در مشهد در گذشت. مراسم تشییع جنازه ایشان از بیت معظم له، از خیابان آخوند خراسانی به‌طرف چهارراه شهدا انجام گرفت و از آنجا به‌طرف حرم مطهر رضوی ادامه یافت و در رواق دار الزهد پس از خواندن زیارت عاشورا به خاک سپرده شد. نماز میت ایشان را برادر بزرگوارش آیت‌الله سید مهدی اخوان مرعشی اقامه فرمود که فقدان برادری که مانند یک روح بودند در دو بدن و بیش از ۷۰ سال با یکدیگر رفیق و مأنوس بودند، بسیار سخت گذشت. همان‌جا می‌شنیدم که مانوسین با این دو برادر می‌گفتند: این دو برادر خیلی به یکدیگر علاقه داشتند و وابسته بودند و طاقت فراق یکدیگر را نخواهند داشت و چیزی نگذشت که ایشان نیز به برادر ملحق شد و بعد از حدود یکی دو سال فوت کرد.
پیام تسلیت آیت‌الله خامنهای به مناسبت در گذشت آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی:
بسمه‌تعالی
جناب حجهالاسلام والمسلمین آقای واعظ طبسی (دامت برکاته)
رحلت مرحوم مبرور آیت‌الله آقای حاج سیدکاظم مرعشی (رحمه الله علیه) را که از فقهای عالی‌قدر مشهد مقدس بودند به جنابعالی و آن حوزه مقدس و نیز به خاندان مکرم آن مرحوم و بالخصوص به اخوی معظمشان تسلیت عرض می‌کنم و از خداوند متعال علو درجات آن مرحوم و صبر و اجر برای بازماندگانشان مسئلت می‌نمایم.
والسلام علیکم و رحمه الله
سید علی خامنهای
۱۸/۴/۸۱
—————————————————————————-
منابع:
۱. خاطرات و گفتگوهای نویسنده با آیت‌الله حاج سید کاظم اخوان مرعشی
۲. گفتگو با آیت‌الله حاج شیخ محمدعلی گرامی
۳. گفتگو با شاگردان آیت‌الله مرعشی حجج‌اسلام آقایان: حاج شیخ علی مهدوی دامغانی، حاج سید حسین حامد سجادی و …
۴. گفتگو با مانوسین با آیت‌الله مرعشی حجج‌اسلام آقایان: حاج شیخ محمد فاضل کدکنی، آقا شیخ روح‌الله عربشاهی
۵. گنجینه دانشمندان تألیف: شیخ محمدشریف رازی جلد ۵ صفحه ۲۰۳ و ۲۰۴ و جلد دوم صفحه ۵۹ و ۶۰
۶. علمای بزرگ شیعه از کلینی تا خمینی (ره) تألیف: میم. جرفادقانی. زندگینامه آیت‌الله سید محمدرضا مرعشی
۷. مجله حریم امام، شماره ۱۰۶، آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی
۸. روزنامه شهرآرا، آیت‌الله ضد تانک، ویژنامه آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی به تاریخ ۲۶ آبان ۱۳۷۵ هش. در اینترنت نیز به همین عنوان قابل دسترسی است.
۹. پایگاه اینترنتی اطلاع‌رسانی ستاد مرکز تنظیم و نشر آثار آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی
۱۰. مشاهیر مدفون در حرم رضوی، جلد ۱، زندگینامه آیت‌الله سید کاظم اخوان مرعشی
