شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم بر ضرورت ساماندهی دروس خارج تاکید کرده و می‌گوید: برخی دروس در حدّ دو تا سه شاگرد و برخی با حضور صدها شاگرد برگزار می‌شود که بعضا آسیب‌هایی از جمله نداشتن ارتباط کافی بین استاد و شاگرد و حضور برخی در جلسات درس خارج به عنوان مستمع آزاد و با سنین بالا درپی دارد.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین کاظم قاضی زاده با حساس و مهم توصیف کردن تحصیلات عالی در حوزه‌های علمیه، بیان داشت: «درس خارج» بدین معناست که بعد از گذراندن کتاب‌های مدرسی در یک علم مانند علم فقه، علم اصول، علم کلام و علم تفسیر، استاد، خارج از کتاب‌های معمول به ارائه دیدگاه‌ها و نظرات خود و چه بسا نقد دیدگاه‌های دیگر می‌پردازد، لذا در بطن درس خارج، مساله پویایی، نظریه پردازی و ارائه نظریات جدید نهفته است.
رئیس موسسه فهیم قم گفت: گرچه در دوره‌های گذشته برخی از نگاشته‌هایی که به عنوان درس خارج یک استاد مطرح بوده است امروز به عنوان متن درسی حوزه‌های علمیه شناخته می‌شود، اما در هرصورت، اقتضای ارائه و تحصیل درس خارج این است که در حوزه‌های مختلف علمی، دیدگاه‌های جدید ارائه شود که این مساله در حال حاضر حوزه‌های علمیه به صورت یکسانی وجود ندارد.
برخی دروس خارج بازگویی دیدگاه‌های اساتید نسل قبلی حوزه است
استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم ادامه داد: برخی دروس خارج در سطح بسیار خوب و اجتهادی و برخی در حدّ تقریر دیدگاه‌های اساتید گذشته درس خارج است و شاید بتوان گفت برخی دروس خارج، بازگوکردن دیدگاه‌های اساتید نسل قبل حوزه‌های علمیه همچون امام خمینی و آیت‌الله خویی است.
او با اشاره به وجود مسلک‌های مختلف فقهی که در حوزه‌های علمیه دیده می‌شود، گفت: با توجه به این مسلک‌های فقهی در اجتهاد، تنوع ماهیت استدلالی درس‌های خارج هم قابل مشاهده است.
مسیر فعلی کرسی‌های درس خارج قابل قبول است
قاضی زاده خاطرنشان کرد: مباحثی چون کیفیت دروس خارج و موضوع شناسی به صورت یک عرض عریضی در بین درس‌های خارج فعلی وجود دارد؛ برخی بدون هیچ نوآوری است و برخی با نوآوری‌های جدی همراه است و در هر صورت می‌توان مسیر فعلی کرسی‌های درس خارج را قابل قبول دانست.
او با اشاره به ظهور مسائل جدید در زمینه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، علمی، فرهنگی و اجتماعی در جامعه و جهان گفت: مسائل مستحدثه و نوپدید که بشر امروز به طرز بی سابقه‌ای با آن مواجه شده است باید به لحاظ حکمی مورد توجه فقیه قرار گیرد و بتواند احکام تکلیفی یا وضعی مرتبط با آنها را اعلام کند.
استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: با توجه به گستردگی مسائل، نیاز است که اساتید دروس خارج در یک یا چند حوزه به صورت تخصصی کار کنند؛ هم جهت آشنایی با موضوعات جدید و حدود آن موضوع و هم به منظور آشنایی با دیدگاه‌ها و نظراتی که در خارج از فقه در علوم دیگر نسبت به موضوع ارائه شده است و هم جهت رسیدن به مسائل جدی که در هریک از این فضاها وجود دارد.
ضرورت موضوع شناسی در مباحث جدید پیش روی جامعه
او گفت: دورانی که یک مجتهد می‌توانست در مجموعه حوزه‌های پیش روی فقه نظرات قوی و کارشناسی دهد، گذشته است. شناخت مباحث و معاملات جدید اقتصادی و پولهای جدید و شناخت روابط اقتصادی در دنیای امروز، امر پیچیده‌ای شده است و چه بسا برخی فقها با ساده سازی این مسائل، حکم به جواز یا حرمت یک معامله می‌دهند درحالیکه نیاز به موضوع شناسی در این موارد بسیار زیاد است.
قاضی زاده تصریح کرد: نمی‌توانیم به صورت جدی، همه مجتهدان را آشنا به این مسائل یا همه آنها را ناآشنا به این مسائل معرفی کنیم، اما اگر سیاستگذاری‌هایی به صورت متمرکز یا غیرمتمرکز صورت بگیرد و هریک از مجتهدانی که در درس خارج خود مشغول تدریس است، یکی از حوزه‌های مختلف را بیش از حوزه‌های دیگر مدنظر خود قرار دهد و به موضوع شناسی آن بپردازد و بتواند دیدگاه‌های متناسب با زمان را از آموزه‌های دینی و دیدگاه‌های متناسب با شرایط زمان و مکان حاضر را از منابع چهارگانه استنباط احکام به دست بیاورد خیلی مناسب است.
او در مورد اهتمام حوزه‌های علمیه به عنصر زمان و مکان در اجتهاد گفت: همانگونه که در سخنان امام خمینی و نیز تعبیرات فقیهان سابق بر ایشان هم دیده می‌شود، توجه به زمان و مکان در اجتهاد، مساله جدی است و فهم حدود موضوعات مسائل فقهی حتما می‌تواند در فهم دقیقتر در حوزه افتاء موثر باشد.
مصادیق مسائل متناسب با شرایط زمان و مکان
رئیس موسسه فرهنگی پژوهشی فهیم اظهار داشت: حدود اختیارات دولت در یک کشور یا مسئله نظام وظیفه اجباری، جلوگیری از ورود و خروج غیرمجاز ارز و قاچاق کالا، منع احتکار، گمرک، مالیات، قیمت گذاری کالا، فروش مواد مخدر، منع اعتیاد، منع حمل سلاح گرم، تولید نسل و تلاش در جهت توسعه یا تحدید نسل، ممانعت دولت از استفاده‌هایی که نسبت به انفال صورت می‌گیرد، قضاوت غیرمجتهدان آشنا به احکام، فروش اسلحه به دشمنان دین، مالکیت و استخراج نفت در زمین شخصی، تحدید مالکیت، کیفیت مصرف خمس، حکم ربای قرضی و معاملی با توجه به تورم شدید در جامعه امروز، استفاده از برخی فرآورده‌های خونی جدید… همگی می‌تواند مصادیقی از مسائل جدیدی باشد که باید روی آن کار شود.
او در عین حال به این نکته هم اشاره کرد: سیاستگذاری حاکمیت می‌تواند در زندگی مردم موثر باشد، زمانی حاکمیت تنها در مواقع جنگ و صلح، دخالت‌های جدی در زندگی مردم داشت؛ اما امروزه، تصمیم گیری‌هایی خرد و کلان که در سطح حاکمیت صورت می‌گیرد، در زندگی مردم بسیار موثر است و حاکمیت با یک تصمیم دارایی مردم را نصف می‌کند یا با تصمیم دیگری، یک فرد را ثروتمند می‌کند. امروزه نوع تصمیماتی که در سیاست خارجی گرفته شده است، سفره‌های مردم را به طور قابل توجهی کوچک کرده است. با توجه به این نکته مهم امروز مهمترین مسئله در فقه سیاسی این است که حدود مجاز دخالت حاکمیت در زندگی اقتصادی و اجتماعی مردم چه مقدار است؟
مبانی حاکمیت محور درس‌های خارج قرار گیرد
قاضی زاده گفت: مسیرهای مختلفی در سیاست خارجی می‌توانیم داشته باشیم که برخی اثرات تورمی جدی در زندگی مردم می‌تواند داشته باشد یا برخی مسیرها، اثرات تورمی را خنثی کند. اساسا این مسئله، حقی از حقوق مردم به حساب می‌آید یا خیر؟ بنظر می‌رسد باید در مبانی حاکمیت و حد و حدود اختیارات حاکم در عصر غیبت بیشتر کار کرد و آن را محور درس‌های خارج با تنوع سلایق قرار داد. چون اگر قرار شد حاکمیت در عصر غیبت براساس قرارداد با مردم و مشارکت جدی آنها در سرنوشت خودشان باشد، مجاز نیستیم هرتصمیمی که زندگی آنها را دستخوش تحولات قابل توجه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی قرار می‌دهد انجام دهیم.
تاثیرپذیری از حاکمیت ضعف بزرگ حوزه‌های علمیه است
او گفت: حوزه‌های علمیه در شرایط فعلی، گستره بیشتری از سال‌های قبل دارد؛ تنوع شخصیت‌های دینی و رشته‌های علمی در آنها بیشتر است و بسترهای مناسب پژوهش را بیش از پیش پیدا کرده است. البته در کنار این جنبه‌های مثبت ضعف روشنی نیز در حوزه‌ها پدید آمده و رو به گسترش است و آن اینکه حوزه‌های علمیه متاسفانه بعضا مستقیم یا غیرمستقیم متاثر از حاکمیت شدند و خصوصا وابستگی مالی که به طور غیرمستقیم به حاکمیت ایجاد شده است، زمینه آزادی ابراز نظر و نظریه پردازی را در برخی مسائل خدشه دار کرده است. در برخی موارد حوزه‌های علمیه دست به خودسانسوری می‌زنند و در برخی موارد، ابراز نظرات علمی شان با هزینه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی همراه است. اگر بخواهیم حوزه بالنده و موثری را در آینده داشته باشیم باید به جایگاه مستقل حوزه بیش از پیش توجه کنیم.
استاد حوزه علمیه قم یادآور شد: امام خمینی با اینکه مرجع تقلید بودند و قبل از انقلاب اسلامی از ارکان حوزه علمیه محسوب می‌شدند، ولی وقتی به رهبری رسیدند، سعی داشتند دخالتی در امور مدیریت حوزه علمیه قم نکنند و امور حوزه علمیه را به مراجع تقلید دیگر بسپارند؛ و سعی می‌کردند حوزه مستقل از حاکمیت باشد و تصمیم گیری‌های آن در درون خودش انجام بگیرد. استقلال واقعی حوزه در مدیریت آن این است که افراد شورای عالی و مدیر حوزه انتخاب قاطبه اساتید و مراجع تقلید باشند نه منتخب یک گروه سیاسی حوزوی.
او ادامه داد: امروزه افرادی نزدیک به نهاد حاکمیت در حوزه‌ها وجود دارند که اعضای شورای عالی حوزه را تعیین کرده و آنها را نزد مراجع عظام تقلید برای تائید می‌برند و آنها هم با رودروایسی و رعایت برخی ملاحظات و مصالح تائید می‌کنند. این استقلال حوزه نیست.
حوزه علمیه مستقل از حاکمیت دیده شود
قاضی زاده افزود: اگر قرار باشد حوزه‌های علمیه پویایی بیشتری داشته باشد باید مرزهای استقلال حوزه کاملا مشخص باشد و بتوانیم حوزه علمیه را در جهات مختلف، مستقل از حاکمیت ببینیم و هرچه در این مسیر پیش برویم زمینه بالندگی حوزه را بیش از پیش فراهم کردیم.
او درباره موانع و کاستی‌های نقطه مطلوب کرسی‌های درس خارج گفت: با همه جنبه‌های مثبتی که آزادبودن انتخاب استاد در حوزه‌ها دارد و همین نکته سبب می‌شود برخی دروس خارج با دو تا سه نفر و برخی دروس با ده‌ها و حتی صدها نفر تشکیل شود، اما در عین حال، این دروس خارج گسترده مانع ارتباط استاد با تک تک شاگردان می‌شود و بهره برخی شاگردان از درس خارج، منحصر به حضور در کلاس و شنیدن مطالب استاد می گردد درحالیکه اگر یک نوع ساماندهی حوزوی صورت بگیرد و کرسی‌های دروس خارج به درس‌های متعدد و با تعداد شاگردان محدود طراحی شود، هم به لحاظ طول زمان تدریس، هم به لحاظ ارتباط استاد و شاگرد و هم تاکید بر نگارش تقریرات و تحقیقات کنار درس به بالندگی بیشتر دروس خارج خواهد انجامید.
حضور برخی طلاب در دروس خارج، تشریفاتی است
استاد حوزه علمیه با بیان اینکه حضور برخی افراد در دروس خارج، حضور تشریفاتی است و برخی به عنوان مستمع آزاد و با سنین بالا در درس خارج شرکت می‌کنند، گفت: باید به لحاظ زمانی و دوره تحصیلی، تعریف مشخصی از دروس خارج در حوزه شود. به طوریکه دروس با حضور افرادی انجام شود که محصل واقعی درس هستند و جنبه‌های دیگر موجب شرکت آنان نشده باشد.
او در پایان گفت: آشناکردن و مهارت آموزی کارگاهی درس اجتهاد و ایجاد گرایش و تخصص در طلاب دروس خارج به برخی موضوعات مبتلابه می‌تواند در جهت تربیت مجتهدان متخصص در موضوعات مختلف موثر باشد.
منبع: شفقنا
