شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
به مناسبت روز جهانی حقوق بشراسلامی و کرامت انسانی شبکه اجتهاد، فهرستی از مهمترین مقالات نگاشته شده در ۵ سال اخیر پیرامون حقوق بشر را تهیه کرده که تقدیم خوانندگان محترم می‌گردد .
چکیده: سال‌هاست که حقوق بشر به مسئله حساس انسان معاصر تبدیل شده است. اگرچه در آثار پیشینیان نیز برخی زمینه‌ها و شباهت‌ها را می‌توان یافت، اما حقوق بشر از دستاوردهای روشن اندی‌شان دوران جدید است. سال‌هاست که مسلمانان می‌کوشند تا حقوق بشر اسلامی را در برابر حقوق بشر به رسمیت شناخته شده دنیای غرب مطرح کنند. در کشورهای اسلامی کارهایی صورت گرفته است، برای نمونه استاد محمدتقی جعفری مطالبی را در این زمینه در ۱۳۷۰ چاپ کردند. دیگران نیز در این باب کارهایی انجام داده‌اند که آیت‌الله جوادی آملی در زمره این افراد است. من در مقاله خود نوشته استاد جعفری را بررسی خواهم کرد. در این مقاله به نکات زیر خواهیم پرداخت: ۱٫ قدردانی از دقت و توجه استاد جعفری به این مسئله؛ ۲٫ بررسی و ارزیابی کار ایشان از نظر تنظیم مواد حقوق بشر اسلامی و مقایسه آن‌ها با حقوق بشر غربی؛۳٫ ارائه پیشنهادهایی در ارتباط با برخورد ما با مسئله حقوق بشر از جهتِ: الف) مبنا قراردادن حقوق بشر و سنجیدن حقانیت ادیان بر اساس توجه به این حقوق؛ ب) توجه به اجرای این حقوق و راه کارهای لازم برای اجرای آن‌ها، به جای پرداختن به نکته گیری‌های حاشیه ای و شرط‌های تزئینی و تکمیلی آرمانی که تحقق بخشیدن به آن‌ها به این سادگی و به این زودی امکان ندارد.
نویسنده: سیدیحیی یثربی؛ نشریه: فصلنامه حکمت معاصر؛ سال دوم، شماره ۴، ۱۳۹۰٫
۲٫ «کرامت اکتسابی انسان از دیدگاه علامه طباطبائی»
چکیده: کرامت انسان، به مثابه اساس حقوق بشر و معیار تعامل اجتماعی و بین المللی، در حوزه‌های مختلف علوم انسانی، از اهمیت ویژه برخوردار است. علامه طباطبائی که از چهره‌های کم نظیر علمی جهان اسلام به شمار می‌رود، کرامت انسان را به صورت عمده به تکوینی و اکتسابی تقسیم می‌کند. در این نوشتار می‌کوشیم با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، کرامت اکتسابی، معیار کرامت و مهمترین ویژگی‌های آن را از منظر علامه بیان کنیم. کرامت اکتسابی، در حقیقت دستیابی انسان به کمالات وجودی و مقام قرب الهی و تنها راه وصول به آن خدامحوری است. لذا هر اندازه عبودیت انسان در پیشگاه حق تعالی، آگاهانه تر و مخلصانه تر باشد، به همان اندازه به ارزش و کرامت بیشتر نائل می‌آید. ازآنجا که کرامت اکتسابی بر اثر تلاش‌های اختیاری انسان به دست می‌آید، یک امر ارزشی است و می‌توان به آن افتخار نمود. چون حرکت تکاملی انسان، به تدریج حاصل می‌شود، تدریجی و تشکیکی بودن دو ویژگی دیگر کرامت اکتسابی است. به دلیل اینکه همه انسان‌ها قابلیت کسب کرامت را دارند، نوعی بودن چهارمین ویژگی آن به شمار می‌رود.
۳٫ «مفهوم حقوق بشر در تعالیم اسلامی»
چکیده: حقوق بشر از جمله مقوله‌هایی است، که با تصویب اعلامیه جهای حقوق بشر مورد توجه و اسقبال ملت‌های گوناگون قرار گرفته است. اما از آن جایی که پذیرفتن هر امری در بین الملل و جوامع اسلامی منوط به دریافت نظر اسلام در مورد آن می‌باشد، لذا لازم است، مفهوم حقوق بشر از منظر اسلام مورد بررسی قرار گیرد. برای نیل به این مهم ما در این نوشته ابتدا به بررسی مفهوم حق و ملازمت آن با حق و تکلیف پرداخته و سپس به مباحث انسان شناسی که برای دریافت حقوق بشر بسیار حائز اهمیت است، از جمله خالق انسان و رب او، ماهیت انسان، فطرت و طبیعت، جایگاه انسان در هستی، ارتباط انسان با جهان هستی، غایت انسان پرداخته و با روشن شدن این دو مهم تعریف حقوق بشر از منظر اسلام چنین ارائه شده است: «حقوق بشر آن امور ثابت و پایدار و مشترک در همه انسان‌ها است، که هر انسانی به جهت انسان بودن باید آن را داشته باشد و آن را دارد و این حق را خالق انسان در آغاز تولد برای او قرار داده است.
نویسنده: محسن داوری؛ نشریه: پژوهشنامه حقوق اسلامی؛ سال یازدهم، شماره ۳۱، بهار و تابستان ۱۳۸۹٫
۵٫ اصول نظری حقوق بشر در اسلام»
چکیده: حقوق بشر، رابطه مستقیم با انسان شناسی و جهان بینی نظام‌های حقوقی دارد. نظام‌های حقوقی، که رویکرد مادی دارند، با نظام حقوقی اسلام، که دارای بینش توحیدی است، از نظر تشریع حقوق بشر تفاوت اساسی دارد. اصل «حقیقت محوری»، که اساس عقلانیت دینی است، با تاکید بر وجود حقایق عینی و امکان دست یابی به آن، بر اندیشه‌های نسبی گرایانه حقوق بشر غربی، خط بطلان می‌کشد. نتیجه اصل «توحید»، حاکمیت حق خدا، به عنوان منشأ حقوق بشر است. اصل «معاد» با طرح جاودانگی روح انسان، انسانی زیستن، روحیه مراقبت در رفتار و تاکید بر پاسخگو بودن انسان در پیشگاه الهی، در تدوین حقوق بشر تاثیرگذار است. اشتراکات و تفاوت‌های حقوق و تکالیف بشر نتیجه منطقی اصل «حکمت» است. اصل «عدالت» زمینه ساز تحقق جامعه آرمانی و تکامل اجتماعی انسان است. اصل «تلازم حق و تکلیف»، بیانگر رسالت انسان در زندگی اجتماعی است. اصل «کرامت ذاتی» و تشریعی انسان نیز به مثابه موهبت الهی، زمینه اعتلای حقوق بشر را فراهم می‌سازد.
نویسنده: عبدالحکیم سلیمی؛ نشریه: اندیشه‌های حقوق عمومی، زمستان ۱۳۹۰ – شماره ۲٫
۶٫ «اوصاف حقوق بشر در نظام حقوقی اسلام»
چکیده: اصول اساسی حقوق بشر هم چون کرامت انسانی، برابری انسان‌ها، حیات انسانی و آزادی انسانی از دغدغه‌های اساسی در نظام حقوقی اسلام است. در همین راستا اسلام، حقوق بشر جهانشمولی را ارائه می‌کند که از راه پیشنهاد گفتمان مشترک برای همه بشریت و نفی سلطه، همزیستی مسالمت آمیز را تأمین می‌نماید. حقوق بشر در منطق اسلامی با اوصافی همراه است؛ از جمله این که برهان پذیر، وحیانی و الهی، بر اساس انسان شناسی حقیقی، هدفمند، حق گرا و تکلیف مدار، مبتنی بر فطرت و خلقت انسانی، واقع نگر و جامع، منسجم و هماهنگ، برخوردار از ضمانت اجرای بیرونی و درونی، اخلاق مدار، جهان شمول، کمال گرا به جای فردگرا و جامعه گرا، تناسب مدار در حقوق جنسیتی و در بردارنده حقوق بشر در موقعیت‌های اضطراری است.
نویسنده: محمدرضا باقرزاده؛ نشریه: فصلنامه حکومت اسلامی، سال نوزدهم، شماره ۱ (پیاپی ۷۱)
۷٫ «بررسی تاریخی حقوق بشر دوستانه در جنگ‌های پیامبر (ص)»
چکیده: رعایت حقوق زنان، کودکان، سال خوردگان و افراد ناتوان یکی از نکات مهم در جنگ است که از آن با عنوان حقوق بشر دوستانه «Humanitarian law» یاد می‌شود. در عصر حاضر سازمان‌ها، گروه‌ها و برخی از افراد در نقاط مختلف جهان تحت این عنوان فعالیت می‌کنند. شناخت جایگاه این قانون در اسلام و تبیین مفاد آن در سیره نبوی از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ زیرا رعایت اصول جوان مردانه، خودداری از روش‌های غیر متعارف در جنگ، حمایت از زنان و کودکان، حفاظت از افراد ناتوان و سال خورده و منع به کارگیری سلاح‌های مخرب از نکات مهمی هستند که در قوانین امروزی بر آن‌ها تصریح می‌شود و این موارد در سیره نبوی نیز مورد تاکید قرار گرفته و اجرایی شده‌اند. این نوشتار بر آن است تا با نگاهی به جنگ‌های عصر نبوی و بررسی توصیه‌های آن حضرت ۶ درباره گروه‌های ناتوان یا خارج از جنگ، راهکارهای پیامبر ۶ برای حفاظت از آنان را تبیین کند و به این پرسش پاسخ دهد که سیره رسول خدا ۶ درباره زنان، کودکان و افراد ناتوان دشمن در جنگ‌ها چگونه بود؟
نویسنده: حمیدرضا مطهری؛ نشریه: فصلنامه تاریخ اسلام، سال سیزدهم، شماره ۴۹٫
۸٫ «بررسی تطبیقی اصل ضرورت نظامی در حقوق بین الملل بشردوستانه و فقه امامیه»
چکیده: مقدمه: «ضرورت نظامی» از جمله مفاهیم به کار رفته در اسناد حقوق بشردوستانه بین المللی است. مفهومی پرکاربرد و در عین حال مبهم و غیر شفاف که عدم وضوح معنایی و تبیین نشدن حدود و ثغور آن، موجب بروز و ظهور چالش‌ها و آسیب‌های فراوان در عرصه مخاصمات بین المللی و نیز مخاصمات داخلی شده است. این مسئله که «کدام ضرورت» و «با چه کم و کیف» و «با تشخیص کدام متولی»، از جمله مهمترین مسائل چالش برانگیز و مشکل سازی است که شفاف نبودن آن‌ها باعث ورود خسارت‌های جبران ناپذیر مادی و معنوی بر بشر گردیده و می‌گردد. یافته‌ها نشانگر ضعف و نارسایی این مفهوم و حاکی از این امر است که «ضرورت نظامی» تاکنون دستاویزی برای اعمال سلایق مغرضانه و غیر انسانی برخی فرماندهان نظامی یا مسئولان سیاسی دول متخاصم بوده است. نتیجه بررسی تطبیقی مفهوم «ضرورت نظامی» در فقه امامیه و اسناد بین المللی حقوق بشردوستانه، از وجود تفاوت‌های فراوان بین این دو نظام حقوقی حکایت دارد. روش‌ها: روش تحقیق، روشی توصیفی و تحلیلی است و در آن از منابع معتبر فقهی و اسناد بین المللی حقوق بشردوستانه بهره برداری شده است. یافته‌ها: یافته‌ها حاکی از آن است که «ضرورت نظامی» در اسناد بین المللی حقوق بشردوستانه چارچوب مشخص و مدونی ندارد و بیشتر متکی به فهم و برداشت شخصی متولیان مخاصمات بین المللی و غیر بین المللی است. تحقیقات نشان داده است که فقه امامیه ضرورت نظامی را در قالب و چارچوب نظام مند تبیین و تشریح کرده است.
نویسنده: زین‌العابدین زینالپور فتاحی؛ نشریه: فصلنامه امداد و نجات، سال چهارم، شماره ۱ (پیاپی ۱۳) .
۹٫ «بررسی تطبیقی آزادی به عنوان یکی از مبانی فلسفه حقوق بشر از دیدگاه علامه جعفری و جان لاک»
نویسندگان: محمدرضا اسدی، مریم ملک محمدی؛ نشریه: فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، سال پنجم، شماره ۱۷
۱۰٫ «بررسی تطبیقی حفظ کرامت انسانی در مخاصمات مسلحانه از منظر حقوق بشردوستانه اسلامی و اسناد بین المللی»
چکیده: با بروز و گسترش روزافزون مخاصمات مسلحانه در دنیای امروزی، دولت‌ها و مراجع بین المللی در تلاشی فراگیر سعی در پیشگیری و یا محدود کردن ابعاد یا قاعده مند ساختن نبردها، با تنظیم اصولی در خصوص نحوه برخورد با اقشار آسیب پذیر غیرنظامی از قبیل کودکان، زنان، اسرا و مجروحان و … و نیز شیوه‌های مخاصمه و هدایت عملیات جنگی سعی در کاهش آثار مخاصمات دارند و در راه رسیدن به هدف مطلوب، محدودیت‌هایی نظیر عدم استفاده از سلاح‌های سمی و آتش زا و کشتار جمعی را به جهت دارا ابعاد مخرب فراوان و غیرقابل کنترل آن‌ها، قائل شده‌اند. در مجموع هر چند که در متون اسلامی از قبیل کتاب، سنت، و آراء فقها، نتوان به صورت جزئی و همانند اسناد و اقدامات معاصر به حقوق بشردوستانه پرداخته نشده است ولی اصول و راهبردهای کلی را می‌توان از منابع یادشده استخراج و با اجتهاد پویا بروز کارآمد نمود.
نویسندگان: ابوالفتح خالقی، حجت‌الله رشنوادی؛ نشریه: فصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، سال دوم، شماره ۳٫
۱۱٫ «بررسی تطبیقی حق و تکلیف از منظر حقوق اسلامی و حقوق بشر موضوعه»
چکیده: حق و تکلیف از جمله مقوله‌هایی هستند که بیشترین و اختلافی‌ترین دیدگاه‌ها را به خود اختصاص داده‌اند. هر مکتب فکری با توجه به جهان بینی و ارزش‌های خاص خود به این دو مقوله نگاه کرده است. اسلام، نه تنها به عنوان یک دین، بلکه به عنوان مکتبی فکری به این دو مقوله توجه کرده است. به عبارت دیگر، بخش عمده دین مبین اسلام، زنجیره ای از حقوق و تکالیف است که خود بخش مهمی از حقوق اسلامی را تشکیل می‌دهد. بررسی ما در مورد مفهوم حق، حاکی از آن است که وجه مشترک در تعریف حق در نظام حقوقی اسلام و حقوق بشر «امتیاز بودن» آن است. در دین اسلام هر چه هست، «حقوق انسان» است و از تکالیف هم که صحبت می‌شود، اگر به خوبی دقت شود، این تکالیف در نهایت در خدمت حقوق بشر قرار می‌گیرند. مساله دیگر که در این نوشته مورد بحث قرار می‌گیرد، اصیل بودن حق است. به عبارت دیگر، به موجب هر دو نظام، اصالت با حق است و تکلیف تبعی و فرعی است. هنوز جنبه‌های بسیار مهمی وجود دارند که باید در باره آن‌ها تحقیق شود. یک مساله مهم تحقیق در این خصوص است که مهمترین کانون‌های تعارض در دو قلمرو نظام حقوقی اسلام و حقوق بشر کدامند؟ از همین رو، نگارنده کوشیده است تا دو مقوله «حق» و «تکلیف» را از منظر حقوق اسلامی و حقوق بشر موضوعه بررسی کند. افزون بر آن، تلاش شده است تا تجلی عملی حقوق و تکالیف در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران- که در واقع تلفیقی از دیدگاه اسلامی و حقوق بشری است- (البته با برتری دیدگاه اسلامی) بررسی شود.
نویسنده: عباس باقری؛ نشریه: فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، سال دوازدهم، شماره ۲۸٫
۱۲٫ «بررسی تطبیقی نظریه‌های موجه ساز حقوق بشر در غرب و اسلام»
نویسندگان: محمدحسین طالبی، علی طالبی؛ نشریه: فصلنامه حقوق اسلامی، سال نهم، شماره ۳۲٫
۱۳٫ «بررسی حقوق انسان از دو دیدگاه غرب و اسلام (رابطه حق و تکلیف در اندیشه حقوقی اسلام) »
چکیده: مصادیق، خصوصیات، آثار و غایات حقوق انسان، جزء لاینفک اندیشه‌های فلسفی ـ اعتقادی و مفروضات نظری بوده و مبنای حقوق انسان نیز بر آن برداشت‌ها و نگرش‌های نظری استوار می‌باشد. نگرش شریعت اسلامی به حقوق انسان، ضمن اعتنا به عقل برهانی و ابزارهای حسی و تجربی معرفت شناسی، به منبع لایزال وحیانی نیز اهتمام می‌ورزد و به لحاظ اینکه هدف دین و شریعت اسلامی، برآوردن منافع بزرگ بشریت و تأمین مصالح اوست، لذا مابین «تکلیف مداری» و «حق مداری» در اسلام، وفاق کامل وجود داشته و همه دستورات آن جنبه «حق» و «آزادی» به خود می‌گیرد؛ در حالی که اتکای دیدگاه غرب گرا به تفکر اومانیستی، در تعیین نظام حقوق بشر و حقوق انسان، هیچ معنای حقیقی برای عنوان «حق» در ادعای «حق محوری» بر جای نگذاشته است و حقوق و آزادی‌های موجود در غرب، صوری یا سلبی هستند. این حقوق، در عین حال که امکاناتی نظری به انسان ارائه می‌دهند، اما وسایل و ابزارهای رسیدن به این حقوق و آزادی‌ها را در اختیار وی نمی‌گذارند.
نویسنده: ابراهیم موسی‌زاده؛ نشریه: فصلنامه حکومت اسلامی، سال شانزدهم، شماره ۴ (پیاپی ۶۲) .
۱۴٫ «بررسی مقایسه‌ای نسل اول حقوق بشر جامعه مدنی غرب با مبانی اسلامی»
چکیده: یکی از انواع نگرش و تقسیم بندی حقوق بشر، نگرش نسلی به حقوق بشر است. در این رویکرد سه نسل از حقوق بشر مورد شناسایی قرار می‌گیرد: ۱٫ نسل اول که ریشه و مبانی آن مقوله «آزادی» است. ۲٫ نسل دوم که این نسل بندی و مفاهیم آن با مفهوم «برابری» است. ۳٫ نسل سوم که ریشه و اساس آن بر مقوله برادری مبتنی بوده؛ بر مقایسه اومانیستی استوار است و با رویکرد و نگرش اسلامی کمتر سازگاری دارد. هدف این تحقیق نقد و بررسی مواد یک تا ۱۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر، در ترازوی آیات قرآن است. روش تحقیق در این نوشته روش تحلیلی – اسنادی است. نتایج مطالعه نشان داد که محورهای نسل اولی حقوق بشر در مواد ابتدایی تا میانه اعلامیه جهانی حقوق بشر، لزوماً با مفاهیم اسلامی سازگاری کاملی ندارد بلکه در برخی موارد سازگار و در برخی موارد ناسازگار است. به زعم نویسنده، ریشه این ناسازگاری در نگرش اومانیستی حاکم بر مفاد حقوق بشری نسل اول است و اگرچه این نگرش در نسل‌های بعد نیز وجود دارد اما در نسل‌های بعدی که عمدتاً رویکردی کل گرایانه و جمع گرایانه تر پیدا می‌شود و از محوریت انسان فاصله گرفته می‌شود؛ سازگاری‌ها هم افزون تر می‌شود.
نویسنده: عباس مقتدایی؛ نشریه: جامعه شناسی کاربردی، پاییز ۱۳۹۰ – شماره ۴۳٫
۱۵٫ «پاسداشت حقوق انسانی در اسلام»
چکیده: انسان چه جایگاهی در اندیشه اسلامی دارد و برای پاسداشت حقوق انسانی چه شواهدی می‌توان ارائه کرد؟ این تحقیق، با توجه به آیات و روایات و سیره رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله به تبیین این مسئله می‌پردازد. تشریح جایگاه والای انسان در اندیشه و حقوق اسلامی، پاسخ به شبهات همراه با بیان جلوه‌هایی از اهتمام اسلام به حقوق بشر و حقوق بشردوستانه، و پاسداشت حقوق انسانی حتی در زمان جنگ و جهاد از دیگر مباحث این نوشتار به شمار می‌روند. آنچه که شایان توجه است ارتباط تنگاتنگ بین اصولِ امنیت، عدالت، صلح و اخلاق فطری و جهاد دفاعی و جهاد دعوت است و همه این‌ها ریشه در آموزه‌های انبیای بزرگ الهی به ویژه شریعت جامع و خاتم اسلامی دارد و همین امر مهمترین عامل ضمانت اجرایی آن است. روش پژوهش، توصیفی ـ تحلیلی با استفاده از اصیل‌ترین و اصلی‌ترین منابع استنباط معارف و حقوق اسلامی (قرآن و سنت معصومان علیهم‌السلام) است.
نویسنده: سیدابراهیم حسینی؛ نشریه: ماهنامه معرفت، سال بیستم، شماره ۶ (پیاپی ۱۶۵) .
۱۶٫ «پژوهشی پیرامون مبانی حق کرامت انسان در منابع احکام»
چکیده: کرامت انسان حداقل در سه حوزه قابل بررسی است: کرامت انسانی، کرامت الهی و کرامت عرفی – اجتماعی. در این مقاله به سبب محدودیت مجال، تنها به بخشی از آنچه می‌توان دربارهٔ کرامت ارائه نمود پرداخته‌ایم و آن اثبات استدلالی کرامت انسانی است. بطور کلی برای تصدیق گزاره‌ها و فرضیه‌هایی که در بستر دانش فقه و حقوق اسلامی طرح می-شوند دو روش عمدهٔ مرتب وجود دارد. روش نخست استفاده از ادله اجتهادی و روش دوم تعیین اصل عملی است. از دیدگاه نگارنده همین دو روش برای اثبات حق کرامت انسانی قابل طرح است. یکی پیگیری ادلهٔ اجتهادی کرامت انسانی و دیگری بسنده نمودن به عدم دلیل معتبر در موارد مشکوک برای هتک حرمت انسان و در نتیجه نفی حق اهانت به انسان در پرتو ادله فقاهتی است. روش اول حداکثری و روش دوم حداقلی است. در اثر حاضر با استفاده از دو روش مذکور، برای اثبات حق کرامت انسانی تلاش نموده‌ایم. در این بستر نیز مجال ما بسیار محدود است و به همین دلیل تنها به برخی از ادله می‌پردازیم و خواننده محترم را به بحث مفصل در مجال‌های گسترده تر وعده می‌دهیم.
نویسنده: حسین حقیقت‌پور؛ نشریه: فصلنامه فقه و اصول، شماره ۹۲٫
۱۷٫ «تأملی نظری بر ضمانت اجرای حقوق بشر در اسلام»
چکیده: اهمیت قواعد حقوقی بسته به عاملی است که با عنوان ضمانت اجرا شناخته می‌شود. به عبارتی دیگر قوانین و مقررات بشری در مقایسه با حوزه‌های دیگری همچون اخلاق، از عنصری به نام پشتوانه و قابلیت اجبار قانونی در خصوص تضمین اجرایی شدن و تحققشان برخوردار هستند. ضمانت اجرا در قوانین عمدتاً با اصول و موازین موضوعه و تدوین یافته ای که طبق قانون مشخص و معین گردیده است، معنا می‌یابد. با این حال در عین وجود چنین پشتوانه ای از قوانین مدون و موضوعه، که در جای خود لازم است، بایسته است که فرهنگ التزام به مقررات و قوانین موضوعه به شکلی درونی و مبتنی بر باورها و اعتقادات افراد نیز تقویت گردد تا افراد فراتر از اجبارهای بیرونی و ترس از مواخذه توسط مراجع ذی صلاح، واقعاً با طیب خاطر و باانگیزه‌هایی بر آمده از وجدان درونی خویش به رعایت قوانین و گردن نهادن به الزامات مربوطه مبادرت ورزند. حقوق بشر در جوامع اسلامی علاوه بر آنکه در قالب قوانین و مقررات مدونی سرلوحه اعمال و رفتارها و تعاملات افراد قرار می‌گیرد، از این قابلیت و ظرفیت هم برخوردار است که با تکیه بر آموزه‌ها و باورهای اعتقادی و دینی افراد، از ضمانت اجرایی بیش از آن چیزی برخوردار باشد که در جوامع غیردینی و مشخصاً غیراسلامی دیده می‌شود.
نویسندگان: رضا نصیری حامد، سوده مکارم،؛ نشریه: مطالعات حقوق بشر اسلامی، تابستان ۱۳۹۲، سال دوم- شماره ۴٫
۱۸٫ «تحلیل مفهوم کرامت انسانی در اندیشه سیاسی شیعه: مطالعه موردی اندیشهٔ امام خمینی (ره)»
چکیده: در این نوشته، نویسنده سعی دارد تا دیدگاه و موضع گفتمان جمهوری اسلامی ایران را در قالب مبحث حقوق بشر بررسی کند. این مهم، با توجه به روش تحلیل گفتمانی لاکلاو موف در قالب استنباط و تدوین دو زنجیره نفی‌ها و زنجیره اثباتهاصورت می‌پذیرد. در بررسی گفتمان حقوق بشری جمهوری اسلامی ایران، سعی کرده‌ایم نظرات سازندگان این گفتمان را و همچنین متن قانون اساسی را به عنوان متن گفتمان در نظر بگیریم واین مسئله را در چهار مفهوم کلیدی حقوق بشر -به دلیل محدودیت کار-یعنی آزادی، برابری، حق حیات و کرامت انسانی بررسی کنیم. این چهار مفهوم را ابتدا در قالب زنجیره نفی‌ها بررسی کردیم یعنی معنایی از این چهار مفهوم که جمهوری اسلامی نمی‌پذیرد و به واسطه همین همواره به نقض حقوق بشر از سوی گفتمان حقوق بشری غرب مواجه می‌شود را بر می‌شماریم، سپس در قالب زنجیره اثبات‌ها گفتمان حقوق بشری جمهوری اسلامی ایران را تنظیم می‌کنیم. هدفی که این تحقیق دنبال می‌کند آشکار کردن گفتمان جمهوری اسلامی در زمینه حقوق بشر به منظور پاسخ به شبهات مبنی بر نقض حقوق بشر توسط ایران می‌باشد.
نویسندگان: منصور میراحمدی چناروئیه، محمد کمالی گوکی؛ نشریه: پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال سوم، شماره ۱۰٫
۱۹٫ «تدابیر اسلام برای پیشگیری از نقض حقوق بشر در محیط بین الملل»
چکیده: امروزه یکی از مهمترین اهداف حقوق بین الملل در تنظیم روابط بین المللی تأمین و تضمین رعایت حقوق انسان‌ها است. سؤال این است که چگونه می‌توان از رعایت حقوق بشر در جوامع انسانی و نیز محیط بین الملل اطمینان یافت. شاید مدبرانه‌ترین مکانیزم برای این هدف، روش‌های پیشگیرانه است که زمینه‌های عینی حمایت از حقوق بشر را فراهم می‌سازد. اسلام در نظام ضمانت اجرایی اسلام برای مقابله با نقض حقوق بشر در محیط بین الملل تدابیر پیشگیرانه ای ارائه کرده است. برخی از این تدابیر عبارت‌اند از: حمایت از صلح پایدار، توجه به امنیت فراگیر، نهادینه سازی گفتمان عدالت خواهی، دانایی محوری و علم گستری، مبارزه با فرهنگ سلطه گری و استکباری، مقابله با تفکر سرمایه داری، ارائه الگوی حیات طیبه، به عنوان مدل تنظیم روابط اجتماعی؛ توصیه به گسترش معنویت به مثابه عالی‌ترین پشتوانه حقوق بشر، التزام به وفای به عهد، مقابله با مکاتب و اندیشه‌های ضد بشری همچون ملی گرایی و نژاد پرستی و اخلاص و معنویت و شرک ستیزی.
۲۰٫ «جایگاه کرامت انسان در حقوق بشر اسلامی»
چکیده: بسیاری از فلاسفه حقوق بر این باورند که ریشه تاریخی حقوق بشر به دو قرن اخیر بازمی گردد و آثار دانشمندانی چون لاک، نقش انکارناپذیری در به وجود آمدن و پیشرفت حقوق بشر داشته است. لذا حقوق بشر هیچ جایگاهی در تعالیم دینی ندارد. به نظر نگارندگان اگر با دیدی کلی به اهداف حقوق بشر و تعلیمات دینی بنگریم، پی می‌بریم که ادیان الهی نقش بسیار مهمی در ارتقاء حقوق بشر داشته‌اند. بنابراین تردیدی نیست که مفاهیم عالیه انسانی مانند کرامت انسانی، آزادی، برابری و … ریشه در تعالیم الهی دارد و دین کمک بسیاری بر پیشرفت حقوق بشر داشته است. این مقاله بر آن است تا یکی از مفاهیم اولیه و بنیادین حقوق بشر یعنی کرامت انسانی را در تعالیم اسلامی مورد بررسی قرار داده و جایگاه آن را در اسلام تحلیل نماید.
نویسنده: شکوفه پورحسن، فاطمه فلاحی؛ نشریه: فصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، سال دوم، شماره ۳٫
۲۱٫ «جایگاه کرامت انسان در فرایند استنباط احکام»
چکیده: با تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر در سال ۱۹۴۸، کرامت انسان به عنوان مبنای مهمی برای تبیین و تدوین حقوق انسان به طور جدی پا به عرصه متون حقوقی و قانونی گذاشت به طوری که امروزه بسیاری از کشورها از جمله جمهوری اسلامی ایران، قوانین اساسی خود را بر مبنای کرامت انسان تدوین می‌کنند. مقاله حاضر در پی بررسی جایگاه کرامت انسان در فرایند استنباط احکام و حقوق اسلامی است. نگارنده بر آن است که «صیانت کرامت انسان» به خوبی می‌تواند به عنوان یکی از مقاصد عام شریعت، در کانون یک قاعده فقهی قرار بگیرد و مستند و محصِل برخی از فتاوای فقهی خصوصاً در صحنه روابط بین الملل باشد.
نویسندگان: حسین حقیقت پور، حسین ناصری مقدم؛ نشریه: فصلنامه فقه و اصول، شماره ۹۴٫
۲۲٫ «جوهر حقوق بشر در نظریه‌های حقوق طبیعی و حقوق اسلامی»
چکیده: جهانشمولی حقوق بشر را نمی‌توان صرفاً توسعه کمی و عرضی آن دانست، بلکه بیشتر مراد از حقوق بشر جهانشمول حقوقی کیفی و است. در حقیقت، مفروض چنین حقوقی این است که ریشه آن در هر انسانی یافت شود و در هر زمان و مکانی قابل احقاق و اعمال است؛ بنابراین حقوق بشر جهانشمول، حداقلی از حقوق طبیعی و فطری است که هر انسان از آن جهت که انسان است از آن بهره مند است. لذا این کشف و فهم حقوق بشر جهانشمول امر جدیدی نیست، بلکه در تبار شناسی از حقوق بشر چنین دغدغه ای همواره مدنظر بوده است، به ویژه آن گاه که از «حقوق طبیعی» سخن گفته می‌شود. مطالعه ای مقایسه ای بین بنیان «حقوق طبیعی» در مکتب حقوق طبیعی یعنی «طبیعت» و جوهره حقوق انسانی در مکتب اسلام اسلام یعنی «فطرت» برای دستیابی به حقوقی جهانشمول برای بشر، مبنای تحقیق حاضر است. فرضیه نوشتار، وجود پایه مشترک الهی-انسانی در هر دو مکتب حقوقی است.
نویسنده: محمد جواد جاوید، مصطفی شفیع زاده خولنجانی، مجتبی شفیع‌زاده خولنجانی؛ نشریه: پژوهش نامه اندیشه‌های حقوقی، پاییز ۱۳۹۱ – شماره ۳٫
۲۳٫ «حقوق بشر اسلامی و کرامت ذاتی انسان در اسلام»
چکیده: حقوق بشر، مجموعه حقوق موضوعه که آغاز آن را بتوان با اعلامیه جهانی حقوق بشر یا انقلاب کبیر فرانسه دانست، نمی‌باشد؛ بلکه صحیح تر آن است که قدمت آن را به درازای حیات بشر بدانیم. حقوق بشر دستاورد دین و تصمیم جمعی و انقلاب خاصی نیست؛ بلکه مطالع? نقش آن‌ها در زمینه حقوق بشر، به منظور مطالعه ابزاری است که در جهت حمایت و به رسمیت شناختن و شناساندن آن ارائه می‌کنند. در این میان دین اسلام به دلیل برخورداری از یک نظام شاخص حقوقی، در حیطه بحث‌های مربوط به حقوق بشر، جایگاهی خاص، پیچیده و دقیق پیدا کرده است. به نظر می‌رسد که در دین اسلام دو نوع کرامت برای انسان بتوان یافت. یکی کرامتی جهان شمول که صفتی غیر مقید به دین است و دیگری کرامتی اکتسابی که مقید به عقیده انسان است. در این مقاله سعی بر بررسی جایگاه حقوق بشر و ابزار به رسمیت شناختن کرامت ذاتی انسان در دین اسلام و بررسی جایگاه کرامت اکتسابی و تمایزات آن با کرامت ذاتی هستیم.
نویسندگان: آیت‌الله عمید زنجانی، محمدمهدی توکلی؛ نشریه: فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، سال سی و هفتم، شماره ۴٫
۲۴٫ «حقوق بشر اسلامی، امتناع یا ضرورت»
چکیده: این مقاله به نقد و بررسی مهمترین دلایل ادعای چالش‌های مبنایی و منطقی، امتناع حقوق بشر اسلامی می‌پردازد؛ ادعای پارادوکسیکال بودن حقوق بشر دینی و اسلامی مورد نقد و بررسی و پارادوکس مورد ادعای سایر اعلامیه‌های حقوق بشر صادق دانسته شده است. این ادعا در خصوص اسلام، پنداری و غیرواقعی به نظر می‌رسد. از سوی دیگر، ادعای ضرورت نگرش برون دینی به حقوق بشر و امتناع نگرش درون دینی به آن مورد بررسی قرار گرفته و نشان داده شده است که نه نگرش برون دینی «ضرورت» و نه نگرش درون دینی «امتناع» دارد، بلکه هر دو نگرش فی الجمله ممکن‌اند. گرچه برای دستیابی به حقوق بشر واقعی و صحیح، مراجعه به دین، ضرورت دارد.
نویسنده: مصطفی دانش‌پژوه؛ نشریه: اندیشه‌های حقوق عمومی، زمستان ۱۳۹۰ – شماره ۲٫
۲۵٫ «حقوق بشر در اسلام (قسمت اول)»
نویسنده: ابوالاعلی مودودی؛ نشریه: فصلنامه مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی (فروغ وحدت)، شماره ۲۱٫
۲۶٫ «حقوق بشر در اسلام (قسمت دوم) »
نویسنده: ابوالاعلی مودودی؛ نشریه: فصلنامه مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی (فروغ وحدت)، شماره ۲۲٫
۲۷٫ «حقوق بشر در آیات قرآنی»
چکیده: از دیدگاه قرآن همه انسان‌ها در این که آفریده خداوند هستند شریک‌اند و این اشتراک در خلقت و آفرینش، حداقلی از حقوق را برای آن‌ها موجب می‌شود. خداوند در قرآن از انسان با عنوان خلیفه الله یاد می‌کند این بیانگر ارزشی است که برای شخصیت انسان‌ها قائل است. در دیدگاه قرآن، انسان موجودی است که توان رسیدن به مقام خلیفه اللهی را داراست و خداوند در او از روح خود دمیده است و به او کرامت عطا فرموده است. (…… و لقد کرمنا بنی آدم ……) «به راستی که ما به فرزندان آدم کرامت بخشیدیم»
نویسنده: نجمه رزم خواه؛ نشریه: فصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، سال اول، شماره ۲٫
۲۸٫ «حقوق بشر در پرتو اهداف حکومت اسلامی»
چکیده: از جمله مشخصه‌های حکومت اسلامی، که آن را از سایر حکومت‌های سیاسی متمایز می‌سازد، اهداف و غایاتی است که بر اساس آن حکومت اسلامی شکل می‌گیرد. این مقاله با رویکرد نظری و تحلیلی، به بررسی حقوق بشر در پرتو اهداف حکومت اسلامی می‌پردازد. با توجه به هدف غایی، اهداف میانی و اهداف مقدمی حکومت اسلامی، نشان داده شده است که حکومت اسلامی در درون خود ماهیتی کاملاً حقوق بشری دارد و اساساً تحقق اهداف سه گانه مزبور در گرو تحقق حقوق متعالی بشر است.
نویسنده: قاسم شبان‌نیا؛ نشریه: دو فصلنامه معرفت سیاسی، سال دوم، شماره ۲ (پیاپی ۴) .
۲۹٫ «حقوق بشر در پرتو مشروعیت الهی حکومت اسلامی»
چکیده: از جمله موضوعات حائز اهمیت در مباحث مربوط به حقوق بشر، نوع حکومت مطلوبی است که می‌تواند حقوق بشر را تحقق بخشد. حکومت اسلامی، به دلیل ویژگی‌های منحصربه فردی که دارد، مطلوب‌ترین نوع حکومت برای تحقق حقوق بشر است. از جمله مشخصه‌های حکومت اسلامی که آن را از سایر حکومت‌ها متمایز می‌سازد، ابتنای آن بر مشروعیت الهی است. اعتقاد به مشروعیت الهی حکومت، متضمن حاکمیت مطلق خداوند، نفی حکومت‌های طاغوتی، کنترل زمامداران و نظارت بر ایشان، به منظور عدم دخالت اغراض و منافع شخصی، مسوولیت پذیری زمامداران و صاحب منصبان و مواردی نظیر آن است. تمام این امور، کمک شایانی به تحقق حقوق بشر در جوامع بشری خواهد نمود. در این نوشتار، تلاش کردیم این رابطه متقابل را تبیین نموده و با استناد به منابع اصیل فقه اسلامی و همچنین برخی متون برگرفته از آن منابع، این مساله را به اثبات رسانیم.
نویسنده: قاسم شبان‌نیا؛ نشریه: حکومت اسلامی، زمستان ۱۳۹۰ – شماره ۶۲٫
۳۰٫ «حقوق بشر در نهج البلاغه»
چکیده: امام علی (ع) حدود چهارده قرن پیش در دوران حکومت کوتاه خویش به بیان اصول مبنایی حقوق بشر و حقوق خصوصی، عمومی، سیاسی و اجتماعی انسان پرداخته است. این مقاله بر آن است تا با روش توصیفی و تحلیلی به موضوع حقوق بشر در نهج البلاغه بپردازد. نتایج بررسی‌ها بیانگر آن است که مکاتب غربی علی رغم اینکه به وضع و ترویج اصطلاح حقوق بشر پرداخته‌اند، مبتکر اصلی حقوق بشر نمی‌باشند. ازاین رو پیشینه حقوق بشر را می‌توان در ادیان الهی به ویژه در دین مبین اسلام جستجو نمود. متون اسلامی به روشنی حقوق انسان‌ها را در عرصه‌های مختلف مطرح نموده است. افزون بر اینکه اصول اعلامیه جهانی حقوق بشر با حقوق بشر اسلامی تفاوت مبنایی دارد که این امر با مقایسه اعلامیه مزبور با قوانین و حقوق اسلامی و منابع فقهی به وضوح قابل درک است.
نویسندگان: محمد سلطانمرادی، مریم هابیلی؛ نشریه: فصلنامه مطالعات تفسیری، سال دوم، شماره ۵٫
۳۱٫ «حقوق بشر در نهج البلاغه»
نویسنده: دکتر حسن الزین؛ نشریه: فصلنامه النهج، سال هشتم، شماره ۲۹٫
۳۲٫ «حقوق بشر و سازوکارهای نظارتی در استاد بین المللی و فقه»
چکیده: توسعه اسناد حقوق بشری و درنتیجه، تلاش برای رساندن جامعه جهانی به نقطه مطلوب، با تضمین این حقوق، که عمدتاً متوجه دولت‌هاست، پیوند خورده است. اکنون این پرسش مطرح می‌شود که تحقق چنین هدفی، به چه سازوکارهایی به ویژه در حوزه حکومتی وابسته است. پاسخ به این پرسش، مستلزم تبیین نوع تعهد دولت‌ها و تکلیف آن‌ها در زمینه حقوق بشر است. تعهد به شناسایی، احترام، اجرا، گزارش دهی و تعهد به فعل و تعهد به نتیجه، از مهمترین تعهدات دولت‌ها در زمینه حقوق بشر است. برای تحقق تعهدهای مذکور، دو شیوه اقدام فوری و تدریجی تعریف شده است: در یک نگاه، صیانت از حقوق بشر را در استفاده از ساز و کارهای اجرایی خارجی برای انجام تعهدهای حقوق بشری دولت‌ها می‌داند. این رویکرد، با توفیق در تأسیس شورای حقوق بشر سازمان ملل، بزرگ‌ترین قدم عملی خود را برداشت. از منظر دوم، تکیه بر شرایط حاکمان را بهترین راهکار صیانت از حقوق بشر تعریف می‌کند. رویکرد نظام حقوق اسلامی ضمن پذیرش سازوکارهای بیرونی، تکیه خود را بر ابزارهای درونی همچون عدالت، خدا باوری و فرجام باوری، قرار داده است؛ چراکه بدون توجه به شرایط درونی حاکمان و مدنظر قرار دادن مباحث اخلاقی، نمی‌توان از رویکرد ابزار انگارانه به انسان و یا برخورد سیاسی با مسئله حقوق بشر دور ماند.
نویسنده: راعی، مسعود؛ نشریه: اندیشه‌های حقوق عمومی، بهار و تابستان ۱۳۹۱، سال اول- شماره ۳٫
۳۳٫ «حقوق بشر و عوامل ژنتیکی و روان شناختی ایجاد کننده شباهت‌ها و تفاوت‌ها»
نویسنده: آرش احمدی باجگیران؛ نشریه: حقوق بشر، پاییز و زمستان ۱۳۸۷ – شماره ۶٫
۳۴٫ «حقوق بنیادین بشر در منشور حکومتی امام علی (ع) »
چکیده: امام علی (ع) به عنوان پیشوای مسلمانان، در دوران زمامداری خود، در برابر حقوق اساسی بشر سخت پرتلاش و حساس بوده و خود را متعهد به مهیا ساختن بسترها و زمینه‌های لازم برای تأمین آن حقوق می‌دانستند. چرا که ایشان معتقد بودند افراد به اعتبار انسان بودن دارای یک سری حقوقی در جامعه هستند که جزء حقوق ذاتی آن‌ها است و محروم شدن از این حقوق طبیعی و ذاتی سبب از دست رفتن هویت و شخصیت انسانی‌شان می‌شود. چنان که در زمان انتصاب مالک اشتر به سمت استانداری، تا مین و تضمین حقوق بنیادین انسان‌ها را در قالب منشور حکومتی به ایشان ابلاغ نموده‌اند. اینکه در منظر امام علی (ع) حقوق بشر چه جایگاهی دارد و حقوق بنیادین بشر در چارچوب منشور حکومتی چیست، سوالاتی است که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است. در این مقاله پس از مرور ادبیات نظری در باره حقوق بشر، با استفاده از روش تحلیل محتوا، حقوق بنیادین بشر در منشور حکومتی استخراج و تحلیل شده است. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد نه تنها حقوقی بنیادینی که تمدن قرن بیستم برای بشر به رسمیت شناخته است، در مقایسه با منشور حکومتی مالک اشتر نوعی سازگاری وجود دارد، بلکه برتری دیدگاه حقوق بشری در منشور حکومتی نسبت به دیدگاه رایج حقوق بشر را نمایان می‌کند.
نویسنده: سید اصغر جعفری؛ نشریه: فصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، سال دوم، شماره ۴٫
۳۵٫ «خاستگاه حقوق بشر از دیدگاه امام علی (ع) »
نویسنده: سیدجمال الدین دین‌پرور؛ نشریه: فصلنامه النهج، سال هشتم، شماره ۲۹٫
۳۶٫ «دیدگاه‌های حقوق بشری در اندیشه سیاسی حضرت امام خمینی (ره) »
چکیده: نهضت انقلاب اسلامی ایران با رهبری حکیمانه حضرت امام (ره) فرصت بسیار مناسبی را فراهم آورد تا برای اولین بار یک فقیه جامع الشرایط و برجسته که خود اقدام به تأسیس یک نظام سیاسی کرد، آرا و اندیشه‌ها و دیدگاه‌های خود را نیز درباره مسائل مختلف حقوق بشر با بهره گیری از منابع فقه و در رابطه با جامعه سیاسی اسلامی ارائه نماید. ما در این مقاله ضمن بررسی تحول حقوق بشر در اسلام، موضوعات حقوق بشری از دیدگاه حضرت امام (ره) را مورد بحث قرار داده و در هر بخش با بهره گیری از دیدگاه‌ها و اندیشه‌های ایشان به تجزیه و تحلیل مطالب مورد بحث می‌پردازیم.
نویسندگان: احمد فدوی بنده قرائی، ابراهیم تقی‌زاده؛ نشریه: فصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، سال دوم، شماره ۳٫
۳۷٫ «ساز و کارهای فقه اسلامی در احیا و تثبیت کرامت انسانی»
نویسنده: قاسم شبان‌نیا؛ نشریه: معرفت سیاسی، بهار و تابستان ۱۳۹۳ – شماره ۱۱
۳۸٫ «ضمیمه اعلامیهٔ جهانی حقوق بشر از منظر اسلام»
نویسنده: هاشم هاشم‌زاده هریسی؛ نشریه: کتاب نقد، بهار ۱۳۸۹ – شماره ۵۴٫
۳۹٫ «عناصر کرامت ستیز از دیدگاه قرآن کریم»
چکیده: انگاره‌های انسان شناختی یکی از مقولات بنیادی در اندیشه معاصر است. نوشتار حاضر پس از معناشناسی «کرامت»، «انسان» و «کرامت انسان» در نظام معنایی قرآن، می‌کوشد به عناصر کرامت ستیز در گفتمان قرآن دست یابد. از دیرباز به مبحث کرامت انسان و عناصر کرامت ستیز در منابع دینی پرداخته شده است؛ اما چون امروزه این مقوله با مباحث حقوق بشر رابطه ای ناگسستنی یافته، ضرورت بازشناسی، تحلیل و تبیین آن در دیدگاه قرآن کریم برای پرسش‌های پیش رو در عصر حاضر بیش از هر زمان احساس می‌شود. عناصر کرامت ستیز در دو بعد فردی و اجتماعی تحلیل می‌شود. این عناصر عبارت‌اند از: درک نادرست از انسان، احساس کهتری، خودبزرگ بینی، شهوت پرستی، ظلم و بی عدالتی، استبداد و استبدادزدگی، تهدیدهای امنیتی، آسیب رسانی به حیثیت اجتماعی افراد مانند منت گذاری، تجاوز به حریم خصوصی افراد، تمسخر، تهمت و افترا و تبعیض که در این نوشتار به تفصیل به آن‌ها اشاره شده است.
نویسنده: محمدهادی یدالله پور؛ نشریه: مجله تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال دهم، شماره ۱ (پیاپی ۱۹)
۴۰٫ «فلسفه حقوق بشر از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی»
چکیده: حقوق بشر از زمینه‌های وجودی معرفتی و غیر معرفتی بهره می‌برد که زمینه‌های وجودی معرفتی آن عبارت‌اند از: مبانی، منابع و مبادی یا پایه‌های اعتقادی که آن هم شامل پایه‌های هستی شناختی، انسان شناختی و معرفت شناختی می‌شود. فلسفه حقوق بشر به دو معنا می‌تواند مطرح شود: یکی دانشی درجه دوم که از پیوند حقوق بشر با مبانی و پایه‌های اعتقادی آن سخن می‌گوید. فلسفهٴ حقوق بشر در این معنا، بخشی از روش شناسی بنیادین حقوق بشر است. دیگری دانشی درباره مبانی و پایه‌های اعتقادی و متافیزیکی حقوق بشر است که صحت و سقم آن‌ها را می‌سنجد فلسفه حقوق بشر در صورت اخیر، بخشی از متافیزیک خواهد بود. در این مقاله، ابتدا از حداقل پایه‌های اعتقادی لازم برای تدوین جهانی حقوق بشر سخن می‌رود و از آن پس مبادی هستی شناختی، انسان شناختی و معرفت شناختی حقوق اسلامی بشر به بحث گذاشته می‌شود. سپس منابع و مبادی متخذ از آن اصول تبیین می‌شود و در نهایت با مقایسه ای تطبیقی، امتیازهای حقوق بشر اسلامی در قیاس با اعلامیه جهانی حقوق بشر ذکر می‌شود.
نویسنده: حمید پارسانیا؛ نشریه: فصلنامه حکمت اسرا، سال سوم، شماره ۳ (پیاپی ۷) .
۴۱٫ «قلمرو انطباق نظام حقوقی ایران با حقوق بین الملل بشر با نگاهی به آرای امام خمینی (س)»
چکیده: امروزه حقوق بشر یکی از مسائل اساسی برای همه دولت‌هاست. اهمیت این مساله تا آنجاست که مشروعیت و مقبولیت دولت‌ها بستگی به چگونگی حمایت از این حقوق دارد. در این مقاله زمینه‌ها و موانع تعامل این دو نظام حقوقی مورد بررسی مقایسه ای قرار می‌گیرد تا مشخص شود اولاً: آیا قوانین ایران در حمایت از حقوق بشر از استانداردهای بین المللی برخوردار است. ثانیاً آیا بر اساس مقررات حقوق بین الملل بشر، دولت ایران به رعایت منشور بین المللی حقوق بشر ملزم می‌باشد؟ این تحقیق مشخص می‌کند، با وجود زمینه‌های مشترک بسیار، باز موانع جدی بین این دو نظام حقوقی وجود دارد. بنابراین از آنجا که دولت ایران بدون قید و شرط میثاق‌های بین المللی حقوق بشر را پذیرفته و به لحاظ ماده ۹ قانون مدنی ملزم به رعایت آن‌ها شده است، باید راه کاری پیدا کرد تا نقاط اشتراک، تقویت و نقاط اختلاف کاهش یابد. نتیجه این تحقیق نشان می‌دهد «مجمع تشخیص مصلحت نظام» که برای حل موردی برخی مسائل با ابتکار و فرمان مورخ ۱۷/۱۱/۱۳۶۶ امام خمینی تأسیس و در بازنگری قانون اساسی در سال ۱۳۶۸ قوت قانونی یافت، می‌تواند به عنوان یک ساز و کار قانون اساسی، با عملکردی پویا و نوآوری‌های هنجارساز، تا حدود زیادی به حل این مساله کمک کند.
نویسنده: قدرت‌الله نوروزی؛ نشریه: پژوهشنامه متین، سال پانزدهم، شماره ۵۹٫
۴۲٫ «قواعد حقوق جنگ در اندیشهٔ فقهای شیعه و مقایسهٔ آن با قوانین حقوق بشردوستانه در عصر حاضر»
چکیده: بسیاری از محدودیت‌ها و مبانی حقوق جنگ یا حقوق بشردوستانه در عصر حاضر، که تنها در دو سدهٔ پیش مورد توجه جامعهٔ غرب و سازمان‌های جهانی قرار گرفته است، در قوانین فقهی اسلام و از جمله در متون شیعی وجود دارد. فقهای شیعه در این زمینه مباحثی را (البته نه به‌صورت مستقل بلکه به‌طور پراکنده) در ابواب فقهی جهاد گنجانیده‌اند. توجه به سیر تاریخی شکل‌گیری مباحث مربوط به حقوق جنگ در اسلام نشان می‌دهد که مسلمانان نسبت به جامعهٔ غربی در زمینهٔ مباحث مربوط به قوانین و مقررات جنگ و صلح پیشگام بوده‌اند و سابقهٔ بسیار طولانی دارند. با وجود این نمی‌توان منکر شد که در متون و میراث شیعه دربارهٔ مباحثی مانند «السیر» یا همان «حقوق اسلامی جنگ» تألیفات مستقل دیده نمی‌شود. دلیل این امر عمدتاً آن بوده است که جامعهٔ شیعی در طول تاریخ اسلام به‌دلیل روند حوادث سیاسی و عدم دستیابی به حکومت (جز در چند برهه) و نیز خفقان سیاسی، باب مربوط به جهاد را به روایاتی در احکام حکومتی مانند مشروعیت جهاد و جنگ در دوران غیبت، لزوم و وجوب جهاد در دوران غیبت و … منحصر کرده‌اند و در نهایت در حاشیه به مسائل حقوقی جنگ مانند احکام اهل‌البغی، نحوهٔ رفتار در دارالحرب با غیرنظامیان، وضعیت اسرا، غنایم، زنان و کودکان، … اشارهٔ اجمالی و محدودی داشته‌اند. در این پژوهش سعی شده است با بررسی و جست‌وجوی اجمالی این مسئله در متون فقهی و روایی شیعه، به مجموعه‌ای از این مباحث دست یابیم. در این زمینه روشن شد که اولاً میراث تمدنی شیعه در مبانی حقوق جنگ هرچند به‌صورت پراکنده، مشحون از قواعد انسانی و محدویت‌های رفتاری در جنگ‌هاست؛ ثانیاً یک بررسی اجمالی معاهدات و احکام و قوانین بشردوستانه و حقوق جنگ در عصر حاضر نشان می‌دهد که احکام مربوط به جنگ در اسلام و اندیشهٔ شیعه در قیاس با قوانین موضوعهٔ حقوق بشردوستانه و مقررات و معاهدات بین‌المللی عصر حاضر نه تنها منطبق هستند، بلکه بر پایهٔ ملاحظات اخلاقی و بشردوستانه‌تری استوار شده‌اند.
نویسندگان: اصغر قائدان، حسین شریفی طرازکوهی، سمیه باقری؛ نشریه: فقه و مبانی حقوق اسلامی، پاییز و زمستان ۱۳۹۳، سال چهل و هفتم – شماره ۲٫
۴۳٫ «کرامت انسان و الزامات آن از منظر قرآن کریم»
چکیده: یکی از مقولات بنیادین در اندیشه معاصر، کرامت انسان است. نوشتار حاضر پس از معناشناسی کرامت انسان در نظام معنایی قرآن، می‌کوشد به آیاتی که به نتایج و لوازم کرامت انسان در گفتمان قرآن اشاره شده است، بپردازد و از منظر آیات متعدد در حوزه کرامت انسان، به لوازم کرامت انسان دست یابد. از آنجا که نتایج و لوازم کرامت انسان امروزه با مباحث حقوق بشر رابطه ای ناگسستنی یافته است، تحلیل و تبیین آن در چارچوب قرآن کریم امری ضروری است. این مقاله با ژرف کاوی در لوازم کرامت انسان، به حق حیات، حق آزادی (آزادی در انتخاب، آزادی بیان، آزادی تشکیل اجتماعات و آزادی اندیشه)، حق برخورداری از عدالت و نیز تساوی در برخورداری از امتیازهای اجتماعی برای همه انسان‌ها دست یافته است.
نویسندگان: بهروز یدالله پور، سید رضا مؤدب؛ نشریه: فصلنامه مطالعات تفسیری، سال پنجم، شماره ۱۷٫
۴۴٫ «کرامت انسانی در قرآن کریم و پیامدهای سیاسی – اجتماعی آن»
چکیده: کرامت موهبتی است که از منظر قرآن مجید در بین مخلوقات ظاهری خداوند تنها مخصوص آدمی است و هیچ موجود زمینی دیگری به این شرافت توصیف نشده است. در قرآن کریم به دو صورت از کرامت انسانی یاد شده است که نوع تفسیر ما در مواجهه با این دو، مبنایی است برای سایر رفتارها و تصمیم گیری‌ها جهت برخورد با نوع انسانی و به تبع آن شهروندان جامعه اسلامی. آنچه که این مقاله با برگرفتن نگاه تفسیری و روش هرمنوتیک به آن می‌پردازد، تجزیه و تحلیل آیاتی است که بحث کرامت انسانی را در خود جای داده‌اند. نگارندگان در نهایت به این نتیجه رسیده‌اند که کرامت یک حق سلب نشدنی در وجود انسان است که با توجه به افاضه عقل به این وجود و دمیده شدن روح الهی در کالبدش به او اعطا شده است. البته خود انسان می‌تواند این ارزش ذاتی خود را نادیده بگیرد. این رویکرد به کرامت انسانی الزاماتی را در حوزه سیاسی ـ اجتماعی ایجاب می‌کند که هم به شهروندان مربوط می‌شود و هم به نظام سیاسی.
نویسندگان: اصغر افتخاری، مهدی اسدی؛ نشریه: فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، سال سوم، شماره ۱ (پیاپی ۶) .
۴۵٫ «مبانی و مصداق‌های آزادی ارتباطات و اطلاعات در حقوق و اندیشه اسلامی»
نویسنده: محسن اسماعیلی؛ نشریه: فصلنامه رسانه، سال بیست و چهارم، شماره ۱ (پیاپی ۹۰).
۴۶٫ «مراتب معنوی و کرامت ذاتی انسان از ره آورد قرآن»
چکیده: بدون شک، کرامت انسان از آموزه هایمورد توجه ادیان و علمای حقوق بشر است. در مکتب اسلام نیز بر اساس آیات قرآن و احادیث اسلامی، کرامت ذاتی بشر مورد توجه و توصیه است. آنچه از قرآن فهمیده می‌شود یکسان دیدن حقیقت انسان است. در شرائط کنونی و مواجهه جهان اسلام با مکاتب حقوق بشری غرب، طرح حقوق ذاتی انسان از دیدگاه اسلام، حائز اهمیت و مورد انتظار است، در این مقاله با بهره گیری از آیه ۷۰ سوره إسراء، کرامت و ارزش ذاتی انسان، به عنوان صفت عام انسانی مطرح گردیده است. روش تحقیق در پژوهش حاضر توصیفی ـ تحلیلی و با بهره گیری از شیوه و منابع کتابخانه‌ای می‌باشد.
نویسندگان: کاظم قاضی زاده، یداله ملکی؛ نشریه: مجله پژوهش‌های اعتقادی کلامی، سال دوم، شماره ۶٫
۴۷٫ «معنا و مبناشناسی کرامت انسانی؛ با نگاهی بر کرامت سیاسی در آموزه‌های قرآنی»
چکیده: «کرامت انسانی»، هم در آموزه‌های اسلامی و هم در نظام بین المللی حقوق بشر، به طور خاص مطمح نظر قرار گرفته است. اهمیت این موضوع در رویکرد قرآنی، به جایگاه و نقشی برمی گردد که این معنا برای انسان در نظام آفرینش به طور عام، و در نظام سیاسی به طور خاص، به وجود آورده و در نظام حقوق بشری، به مبنا بودن آن برای شناسایی حقوق بشری و حقوق شهروندی معطوف است. اگرچه بحث «کرامت انسانی» قدمتی طولانی دارد، اما آنچه امروزه این موضوع را در کانون توجه اندیشمندان و سیاست مداران قرار داده آثار گسترده آن در نظام حقوقی و نظام سیاسی است. ارزیابی آنچه در خصوص این واژه به نگارش درآمده در گرو فهم معنایی و شناخت رویکرد مبنایی آن است. ادعا این است که ریشه معنایی و مبانی بیان شده در حوزه‌های گوناگون علمی، از جمله نظام سیاسی اسلام، در گرو فهم معنای قرآنی این واژه است. «کرامت قرآنی» به معنای برخورداری از قدرت تعقل و اندیشه است، هرچند انتظار قرآنی آن است که هدف و جهت اندیشه در روابط اجتماعی و سیاسی بر محور تقوای الهی باشد. نتایج به دست آمده بیانگر آن است که این واژه به طور جدی تر و عمیق تر و حتی متفاوت تر از قبل منظور نظر قرار گرفته است.
نویسنده: مسعود راعی؛ نشریه: دو فصلنامه معرفت سیاسی، سال ششم، شماره ۲ (پیاپی ۱۲)، پاییز و زمستان ۱۳۹۳٫
۴۸٫ «مفهوم حقوق بشر در تعالیم اسلامی»
چکیده: حقوق بشر از جمله مقوله‌هایی است، که با تصویب اعلامیه جهای حقوق بشر مورد توجه و اسقبال ملت‌های گوناگون قرار گرفته است. اما از آن‌جایی که پذیرفتن هر امری در بین‌الملل و جوامع اسلامی منوط به دریافت نظر اسلام در مورد آن می‌باشد، لذا لازم است، مفهوم حقوق بشر از منظر اسلام مورد بررسی قرار گیرد. برای نیل به این مهم ما در این نوشته ابتدا به بررسی مفهوم حق و ملازمت آن با حق و تکلیف پرداخته و سپس به مباحث انسان‌شناسی که برای دریافت حقوق بشر بسیار حائز اهمیت است، از جمله خالق انسان و رب او، ماهیت انسان، فطرت و طبیعت، جایگاه انسان در هستی، ارتباط انسان با جهان هستی، غایت انسان پرداخته و با روشن شدن این دو مهم تعریف حقوق بشر از منظر اسلام چنین ارائه شده است: «حقوق بشر آن امور ثابت و پایدار و مشترک در همه انسان‌ها است، که هر انسانی به جهت انسان بودن باید آن را داشته باشد و آن را دارد و این حق را خالق انسان در آغاز تولد برای او قرار داده است
نویسنده: محسن داوری؛ نشریه: پژوهشنامه حقوق اسلامی، بهار و تابستان ۱۳۸۹ – شماره ۳۱٫
۴۹٫ «مقایسه حق ازدواج زن در اسلام و اسناد حقوق بشر»
چکیده: با مطالعه تطبیقی حقوق اسلام و اسناد حقوق بشر چنین بر می‌آید که «حق ازدواج زنان» در هر دو منبع گرچه در پاره ای از موارد در تعارض دارد در بسیاری از موارد نیز منطبق می‌باشد به طوری که طبق منابع حقوق بشر، ازدواج زنان و مردان، بدون قید و شرط مطرح شده در اسلام از قبیل رضایت ولی، و هم دین بودن طرفین عقد معرفی شده است. با این وجود در هر دو منبع، رضایت زوجین شرط اساسی صحت ازدواج بوده و ازدواج کودک غیر بالغ، در صورت عدم توجه به رعایت مصلحت او، ممنوع می‌باشد. از سویی دیگر مسوولیت های برابر ذکر شده در کنوانسیون با قانون مدنی برگرفته از مبانی فقهی اسلام که ریاست را به مردان داده و او را موظف به پرداخت نفقه می‌نماید، در تعارض است. همچنین در خصوص چند همسری و ازدواج موقت که اسلام آن را جایز می‌داند کنوانسیون ساکت است. در این تحقیق به نقاط اشتراک و افتراق منابع فقهی اسلام با اسناد حقوق بشر پرداخته شده است که در این عرصه ضمن تاکید بر نقاط اشتراک، به حقوق انسانی و متقابل زوجین توجه شده است.
نویسندگان: طاهره سادات نعیمی، مریم خادمی، سیدمحمد موسوی مقدم؛ نشریه: دو فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال ششم، شماره ۱۱٫
۵۰٫ «نسبت حقوق بشر با دین»
چکیده: حقوق بشر از موضوعاتی است که در حوزه‌های مختلف مانند دین، حقوق، جامعه شناسی، اقتصاد، سیاست و روابط بین الملل مورد بحث قرار می‌گیرد. نظام‌های حقوقی، حقوق دانان، دولت‌ها، ملت‌ها، حتی افراد با هر عقیده و فرهنگی، در اطراف و اکناف جهان، نسبت به مسائل و رویدادهای حقوق بشری واکنش نشان می‌دهند. از مسائلی که در دوران معاصر، با حساسیت ویژه دنبال می‌شود، «نسبت حقوق بشر با دین» است. این مساله با عنایت به دین مورد نظر و مبانی اعتقادی هر نظام حقوقی، قابل بحث و بررسی است. نظام‌های حقوقی سکولار با تلقی خاصی ازدین و اعتماد بر خرد بسندگی، حقوق بشر را پدیده فرادینی پنداشته و تشریع آن را در صلاحیت انسان می‌دانند. نظام حقوقی اسلام با اعتقاد به جامعیت دین ورابطه عمیق انسان باخدا، حقوق بشر را پدیده درون دینی و در قلمرو انتظارات بشر از دین می‌داند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که علوم تجربی و روش‌های متعارف عقلی مورد اعتماد نظام‌های حقوقی سکولار از شناختکامل حقیقت انسان و تبیین بایسته حقوق بشر، ناتوان است. مهمترین ایراد نظریه فرادینی پنداشتن حقوق بشر، غفلت از پیوند عمیق انسان با خدا و نسبت حقوق بشر با جهان بینی توحیدی است. اعتماد بر شناخت جامع و مانع حقیقت انسان و حقوق بشر از طریق منبع فراتر از انسان (وحی الهی) ویژه نظام حقوقی اسلام است.
نویسنده: عبدالحکیم سلیمی؛ نشریه: فصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، سال اول، شماره ۲٫
۵۱٫ «نسبت سنجی نظام بین المللی حقوق بشر و آموزه‌های اسلامی»
چکیده: یکی از اصلی‌ترین مباحث مطرح در حوزه فلسفه حقوق بشر و فلسفه فقه تعیین نسبت بین گزاره‌های موجود در این دو حوزه در رابطه با کلیدی‌ترین مسئله یعنی حقوق بشر است. به طور طبیعی تعیین نسبت بین این گزاره‌ها با تکیه بر منابع، مبانی، اهداف و ضمانت اجراهای موجود در هرکدام قابل بررسی است. حقوق بشر به عنوان مجموعه امتیازهایی که یک فرد فارغ از هرگونه تمایزی در جامعه جهانی از آن برخوردار است و دولت‌ها متعهد به شناسایی و اجرای آن شده‌اند با سؤال‌ها و چالش‌های زیادی مواجه شده است. یکی از مهمترین این سؤال‌ها آموزه‌های دینی به ویژه شرع مقدس اسلام است. در این باره شاهد وجود تعارض‌هایی در حوزه‌های پیش گفته هستیم. تلاش این مقاله بررسی و نسبت سنجی کلیات حاکم بر گزاره‌های حقوق بشری از دو دیدگاه نظام بین المللی حقوق بشر و شرع مقدس اسلام است. ادعا آن است که با توجه به مبنا، منبع، هدف و ضمانت اجراهای موجود در فقه اسلام به ویژه فقه شیعه، جایگاه ممتازی برای حقوق بشر و کرامت انسانی تعیین می‌شود. این جایگاه هم از نظر زمانی و تقدم آن بر اسناد بین المللی حقوق بشر و حتی نظام عرفی حقوق بشری و هم از نظر محتوایی و کیفی آن قابل اثبات است.
منبع: اختصاصی شبکه اجتهاد
