شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
حجت‌الاسلام دکتر علی محمدی جورکویه پیرامون قوامیت مردان بر زنان گفت: طبق آیه ۳۴ از سوره مبارکه نساء مردان بر زنان قوامیت دارند. مسئله قوامیت نه تنها در میان عوام جامعه بلکه در نزد خواص جامعه نیز به خوبی تبیین نشده است. قوامیت به زورگویی، قدرت نمایی و مانند این‌ها نیست بلکه قوامیت نوعی مسئولیت مرد در قبال هدایت خانواده است.
به گزارش شبکه اجتهاد، نشست علمی «نقش برداشت‌های نادرست از گزاره‌های اسلامی در خشونت خانوادگی علیه زنان»، چهارشنبه ۱ اسفند ماه ۱۳۹۷ به همّت گروه فقه و حقوق پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در تالار حکمت این پژوهشگاه برگزار شد.
در این نشست، حجت‌الاسلام دکتر علی محمدی جورکویه عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به عنوان ارائه‌دهنده، حجت‌الاسلام دکتر غلامرضا پیوندی مدیر گروه فقه و حقوق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه و حجت‌الاسلام دکتر فرج الله هدایت نیا عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به عنوان ناقد و حجت‌الاسلام دکتر محمد حسنی عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به عنوان دبیر حضور داشتند.
اهمیت مسئله و آمار‌ها
در ابتدای نشست، حجت‌الاسلام محمدی جورکویه در ارتباط با اهمیت موضوع نشست گفت: مسئله امنیت و یا خشونت در خانواده از مباحث مهم امروزی است که اختصاص به کشور خاصی ندارد و بحث از آن، جهانی است. در برخی از گزارش‌ها، برای جامعه جهانی ۱۲ مسئله بحرانی تعیین شده که یکی از آن‌ها، خشونت علیه زنان در خانواده است.
وی در ادامه به برخی از آمار‌ها پیرامون خشونت در کشور‌های مختلف پرداخت و گفت: آمار‌ها نشان می‌دهد که این مسئله در همه جوامع وجود دارد؛ به عنوان مثال، وفق برخی گزارش‌ها در آمریکا میزان خشونت علیه زنان توسط شوهران ۲۸ درصد است. در بلژیک و نروژ ۲۵ درصد و در نیوزلند ۱۷ است و حتی در برخی از کشور‌ها بالای ۸۵ درصد را گزارش کرده اند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اضافه کرد: گزارش‌ها از میزان خشونت در خانواده در کشور ما متفاوت است؛ طبق گزارشی که از وزارت بهداشت و درمان در سال ۱۳۸۷ منتشر شده است، خشونت خانوادگی علیه زنان به حدود ۶۵ درصد رسیده و طبق گزارشی دیگر، خشونت در خانواده‌های ایرانی حدود ۳۵ درصد است.
تعریف خشونت در خانواده
محمدی جورکویه در تعریف خشونت در خانواده اظهار داشت: خشونت در تعریفی که از فرهنگ جهانی ارائه شده عبارت است از هر رفتار و یا کوتاهی در خانواده که توسط یکی از اعضا رخ دهد و شور زندگی، موجودیت و تمامیت روانشناختی و یا آزادی عضو دیگر خانواده را تضعیف و یا رشد شخصیت او را به طور جدی مختل کند.
وی در رابطه با اشکال موجود در تعاریفی که از خشونت در خانواده ارائه شده است گفت: در تعاریفی که برای خشونت در خانواده ارائه شده است، اشکالی به ذهن می‌رسد و آن این است که این تعاریف دائره خشونت را بسیار گسترده لحاظ کرده اند. طبق برخی از تعاریف هر رفتاری که سبب هر نوع آسیب به خانواده شود، خشونت محسوب می‌شود و حتی تا جایی این تعریف را توسعه داده اند که نظیر جواب سلام را ندادن نیز، خشونت محسوب می‌شود.
محمدی جورکویه در تعریف خشونت در خانواده بیان داشت: اگر بخواهیم از خشونت تعریف متعادل و جامعی ارائه دهیم ما را از هدف اصلی دور نکند، باید بگوییم خشونت، رفتار تند و سختی است که توأم با آزار و صدمات جسمی و یا شخصیتی و یا روحی و روانی باشد.
تقسیم خشونت در خانواده به فیزیکی، روحی، جنسی و اقتصادی
در ادامه عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به تقسیم بندی خشونت پرداخت و اظهار داشت: خشونت در یک تقسیم بندی به جسمی و فیزیکی، روحی و روانی، جنسی و اقتصادی تقسیم می‌شود؛ خشونت فیزیکی مانند ضرب و جرح که به جسم فرد ضربه وارد می‌شود؛ خشونت روحی و روانی مثل تمسخر، توهین و فحاشی‌ها؛ خشونت جنسی عبارت است از رابطه جنسی نامتعارف؛ در نهایت خشونت اقتصادی مثل سخت گرفتن در خوراک افراد تحت تکفل.
عوامل خشونت در خانواده
وی در ادامه پیرامون عوامل خشونت عنوان کرد: مطابق تقسیم بندی که بسیاری از اندیشمندان آن را پذیرفته اند، عوامل خشونت به فردی و اجتماعی تقسیم می‌شود؛ همچنین عوامل فردی به درونی و بیرونی و عوامل اجتماعی به خانوادگی، فرهنگی، اقتصادی، محیط اجتماعی و محیط جغرافیایی تقسیم می‌شوند.
استاد حوزه و دانشگاه در ادامه به بررسی گزاره‌های اسلامی پرداخت که برداشت نادرست از آن‌ها موجب خشونت خانوادگی علیه زنان شده است و بیان کرد: بحث اصلی ما، نقش برداشت‌های نادرست از گزاره‌های اسلامی در خشونت خانوادگی علیه زنان است؛ ما در این مقوله به چهار گزاره اسلامی پرداخته ایم که برداشت نادرست از آن‌ها در خشونت علیه خانواده نقش داشته است. این گزاره‌ها عبارتند از چند همسری، قوامیت مردان، تعصب نادرست، ضرب زوجه و ازدواج اجباری.
برداشت نادرست از چند همسری
وی در رابطه با اولین گزاره اظهار داشت: چند همسری یکی از عوامل فرهنگی در بُعد عوامل اجتماعی خشونت در خانواده است. ما عوامل خشونت را به عام و خاص و یا مشترک و اختصاصی تقسیم کرده ایم که چند همسری جزء عوامل عام است، یعنی بحث چند همسری تنها در مسئله خشونت در خانواده مطرح نیست بلکه در مسائل دیگر نیز تاثیر گذار است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: مطابق آیه سوم از سوره مبارکه نساء چند همسری مشروط به رعایت عدالت مجاز است. بخش اول آیه شریفه چند همسری را اجازه داده است و متاسفانه بسیاری از افراد جامعه تنها به همین بخش توجه دارند؛ در بحث تعدد زوجات مسئله‌ای که باعث بحران می‌شود عدم توجه به ادامه آیه شریفه است، جایی که جواز چند همسری را مشروط به عدالت می‌کند.
قوامیت مردان بر زنان
محمدی جورکویه قوامیت را از دیگر گزاره‌هایی دانست که برداشت نادرست از آن موجب خشونت در خانواده شده است و در این رابطه گفت: وفق آیه ۳۴ از سوره مبارکه نساء مردان بر زنان قوامیت دارند. مسئله قوامیت نه تنها در میان عوام جامعه بلکه در نزد خواص جامعه نیز به خوبی تبیین نشده است. قوامیت به زورگویی، قدرت نمایی و مانند این‌ها نیست بلکه قوامیت نوعی مسئولیت مرد در قبال هدایت خانواده است.
ضرب زوجه
استاد حوزه و دانشگاه در رابطه با گزاره سوم گفت: اجازه ضرب زوجه در صورت نشوز یکی از عوامل فرهنگی در بُعد عوامل اجتماعی خشونت در خانواده است. باید توجه کرد که آیه مذکور در رابطه با نشوز زوجه و روابط خاص زناشویی است و نه امور دیگر. وفق نظر برخی از اندیشمندان، آیه مذکور در رابطه با عدم رعایت عفاف است و به همین حیطه محدود است و نه بیش از آن.
وی افزود: مطابق برخی از اقوال چنانچه ضرب، موجب هر نوع آثار و صدمه‌ای شود مسئولیت را به دنبال دارد. نتیجه قول مذکور این است که مقصود از ضرب در آیه شریفه، ضرب متداول نیست. در روایتی از امام باقر (ع) این مسئله آمده است که مقصود از ضرب در آیه شریفه یک نوع اظهار ناراحتی و عدم رضایت است و نه ضرب معمول.
تعصب نادرست
محمدی جورکویه پیرامون تعصب نادرست اظهار داشت: در دین اسلام به غیرت دینی توصیه شده است ولیکن متاسفانه در جامعه ما غیرت دینی با تعصب نادرست، خلط شده است. وفق حدیثی از حضرت علی (ع) خشم بر چهار پایه استوار است که یکی از آن‌ها عصبیت یعنی تعصب نادرست است. در انتهای این حدیث حضرت می‌فرماید: «وَ مَنْ أَخَذَتْهُ الْعَصَبِیَّهُ جَارَ؛ کسی که عصبیت او را فرا گیرد حتما ستم می‌کند».
وی اضافه کرد: این مسئله در برخی از شهر‌های ایران نظیر سیستان و بلوچستان، کردستان و خوزستان رواج دارد و منشا بسیاری از خشونت‌ها شده است.
ازدواج اجباری
استاد حوزه و دانشگاه در نهایت به گزاره پنجم اشاره و بیان کرد: ازدواج اجباری نیز یکی از عوامل اجتماعی خشونت در خانواده است. بر اساس برخی از مستندات، فقهای ما ازدواج دختر باکره را مشروط به اذن، ولی کرده اند که همین مسئله در برخی از موارد، موجب ازدواج اجباری شده است. ازدواج اجباری نیز در بسیاری از موارد زمینه ساز خشونت می‌شود.
در برخی از گزاره‌ها، خشونت ناشی از سوء استفاده از گزاه‌های دینی است
در ادامه این نشست حجت‌الاسلام هدایت نیا به عنوان ناقد اول اظهار داشت: عنوان نشست، خشونت ناشی از سوء فهم از گزاره‌های دینی است و حال آنکه بسیاری از مواردی که در این رابطه مطرح شد، ناشی از سوء استفاده از گزاره‌های دین است و نه سوء فهم. یعنی در این موارد حکم در فقه روشن است ولیکن اشخاص سوء استفاده کرده و این امر به خشونت می‌انجامد.
وی افزود: به عنوان مثال، شخصی در تعدد زوجات شرط عدالت را نادیده گرفته، به خاطر فهم نادرست از آیه شریفه نیست بلکه شرط عدالت برای چندهمسری محرز است ولیکن شخص خاطی از آن سوء استفاده می‌کند که این منتهی به خشونت می‌شود.
استاد حوزه و دانشگاه اشکال دوم را در تعریف خشونت دانست و بیان کرد: لازم است که خشونت را به موجه و یا غیر موجه تقسیم کنیم. تعریف مذکور از خشونت در خانواده موجب می‌شود که برخی از رفتار‌های مرد جزء عوامل خشونت محسوب شوند و حال آنکه مرد برای آن رفتار مجوز شرعی دارد؛ مثل مواردی که مرد برای اعمال سیاست‌هایی که ناشی از اختیارت قوامیت است تصمیمات اقتصادی را برای زن ناشزه اش اعمال می‌کند.
هدایت نیا در نهایت اشکال سوم را تنافی در آمار دانست و اظهار داشت: اشکال بعد، تعارض و تنافی آمار‌هایی است که ارائه شده است؛ به عنوان مثال، در جایی مطرح شده است که خشونت روانی با بیشترین فراوانی ۸۷ درصد است در حالی که در جایی دیگر، خشونت جسمی با فراوانی بالای ۹۳ درصد ذکر شده است.
ابهام در عنوان
حجت‌الاسلام پیوندی به عنوان ناقد دوم در بخش دیگر نشست گفت: این موضوع بسیار خوب و چالش انگیز است منتهی عنوان بحث ابهام دارد. باید روشن شود که مقصود از برداشت نادرست در عنوان بحث، سوء استفاده است و یا بحث معرفتی.
برخی از گزاره‌ها زمینه خشونت هستند و نه عامل
در انتها مدیر گروه فقه و حقوق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه نقد دیگری وارد کرد و ابراز داشت: در بحث ما، چند همسری و قوامیت عامل خشونت نیستند بلکه این‌ها زمینه ساز یک سری علل هستند که آن‌ها منجر به خشونت می‌شوند. در نتیجه نمی‌توان گفت که این‌ها مستقیم باعث خشونت هستند.
بنابر گزارش پایگاه وسائل، در نشست مذکور دکتر محمود حکمت نیا و دکتر حسین علی بای نیز حضور داشتند.
