موارد جنایت عمد، شبه عمد و خطای محض در انتقال کرونا

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به بررسی حقوقی انتقال ویروس‌های واگیر مانند کرونا پرداخت و گفت: در برخی موارد، این انتقال، جنایت عمدی، در برخی موارد شبه عمد و در برخی موارد خطای محض است.

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین علی محمدی جورکویه، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در کرسی علمی ترویجی مسئولیت کیفری ناشی از سرایت دادن بیماری‌‌‌های مسری در این پژوهشگاه گفت: بحث انتساب جرم به متهم و احراز آن، در برخی موارد از مسائل پیچیده در حقوق است. مثلاً وقتی شخصی بیماری مسری دارد و آن را به دیگری منتقل می‌کند، رابطه انتساب سخت است و سخت‌تر از آن احراز این انتساب است.

محمدی جورکویه با اشاره به شقوق این بحث، افزود: این صدمه گاهی ممکن است سبب فوت و گاهی ممکن است سبب طولانی‌شدن فرایند درمان، نقص عضو و کور شدن و … شود؛ گاهی فردی که بیماری را منتقل می‌کند، ممکن است علم به آن داشته و یا نداشته باشد؛ یا گاهی ممکن است فردی که بیمار شده خودش و یا فرد ثالثی هم دخالت داشته است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه به این موضوع که اگر بیماری موجب مرگ و یا نقص عضو شود خواهیم پرداخت، تصریح کرد: فاصله زمانی میان انتقال و سرایت بیماری و آثار آن، از جمله مواردی است که ابهاماتی را ایجاد می‌کند، از مباحث فقهی و قانونی به دست می‌آید که اصل انتساب صدمه قابل پذیرش است و این مطلب در قانون مجازات اسلامی مطرح شده است.

ویروس ایدز موضوعیت ندارد

وی افزود: برخی از فقها، در مورد انتقال ویروس ایدز این بحث را مطرح کرده‌اند که می‌توانیم برای سایر بیماری‌‌های مسری هم به آن استناد کنیم، چون در بحث ایدز، انتقال تا صدمه به فرد ممکن است چندین سال و حتی گاهی تا ده سال طول بکشد. لذا ویروس ایدز موضوعیت ندارد.

این پژوهشگر حقوق با بیان اینکه ممکن است جنایت عمدی، شبه عمد و غیرعمدی باشد، اظهار کرد: اگر فرد از کشنده‌بودن بیماری مطلع باشد و به عمد آن را به دیگری منتقل کند جنایتِ عمدی است؛ اگر بیماری نوعاً کشنده نیست، ولی شخص با علم و عمد این کار را انجام می‌دهد و قصدش هم صدمه‌زدن است، باز چون معیار جنایت عمدی را دارد، عمدی محسوب می‌شود. در مورد جنایت شبه عمد هم، ممکن است ویروس نوعاً موجب صدمه نباشد، ولی فرد عمداً به دیگری انتقال می‌دهد. در شق سوم هم، اگر فرد بدون اراده و قصد، بیماری را به دیگری منتقل کند خطای محض خواهد بود.

محمدی جورکویه تصریح کرد: با توجه به اظهارنظر متخصصان در مورد کرونا، گفته شده که ویروس بیش از ۸۰ درصد برای فرد گیرنده، خطر مرگ ندارد و در بین ۲۰ درصد هم صرفاً دو تا سه درصد کشندگی دارد؛ لذا اگر فردی عمداً ویروس را به دیگری منتقل کند، مشمول قتل عمد نیست بلکه مشمول تعریف قانون‌گذار از جنایت شبه‌عمد می‌شود.

وی افزود: در جایی که فرد، علم به کشنده بودن این ویروس دارد و در جایی که علم ندارد؛ جایی که فرد از بیماری خود مطلع است و در جای دیگری که مطلع نیست، فروض مختلفی وجود دارد؛ اگر فرد مبتلا به بیماری مسری، علم دارد که این بیماری خطرناک و نوعاً موجب مرگ است؛ اگر عمداً بیماری را منتقل کند، براساس فقه و حقوق مرتکب جنایت عمد شده است.

کرونا مشمول بند ۲۹۰ قانون مجازات کیفری نیست

وی اضافه کرد: کرونا نوعاً کشنده نیست، لذا فردی که منتقل می‌کند، مشمول بند ۲۹۰ قانون مجازات کیفری نیست؛ در مورد افرادی که بیماری زمینه‌ای مانند دیابت و … دارند خطرناک است؛ پس در اینجا اگر عمداً فرد این ویروس را به این بیماران منتقل کند جنایت عمدی محسوب می‌شود. اگر فرد علم به کشنده بودن نداشته باشد، امکان دارد ویروس عمدی و یا غیرعمدی منتقل شده باشد؛ اگر فرد به قصد کشتن انجام دهد، عمدی است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اظهار کرد: برخی از فقها گفته‌اند که اگر کسی ویروسی را به عمد به دیگری انتقال دهد و قصد کشتن دارد، جنایت عمدی است؛ آیت‌الله بهجت و مقام معظم رهبری در زمره این فقها هستند، ولی مرحوم موسوی اردبیلی گفته است، اگر فاصله سرایت و تأثیرگذاری کوتاه باشد، عمدی و آیت‌الله مکارم گفته که جنایتِ شبه عمدی است.

محمدی جورکویه اظهار کرد: کرونا وضعیت متفاوتی از بقیه ویروس‌ها دارد؛ متخصصان گفته‌اند که این ویروس ممکن است علائم ظاهری روشنی نداشته باشد؛ لذا اگر فرد از ابتلای خود به ویروس مطلع باشد و آن را به دیگری انتقال دهد، مشمول مباحث فوق است، ولی اگر آگاه نباشد فقها چند نظر دارند؛ یک دسته گفته‌اند نمی‌توان قتل را به ناقل مستند کنیم و وقتی مستند نباشد مسئولیت هم مطرح نیست، آیت‌الله فاضل لنکرانی این نظر را دارد؛ برخی فقها گفته‌اند که چون فرد مطلع نبود، انتقال صورت گرفته خطای محض است و آیات بهجت و نوری همدانی این نظر را دارند؛ برخی مانند آیات موسوی اردبیلی و مکارم هم آن را جنایت شبه عمد دانسته‌اند.

امکان درمان تأثیری در مسئولیت کیفری ندارد

استاد حوزه علمیه تصریح کرد: اگر شخصی نمی‌داند به کرونا مبتلاست، اگر رفتار ارادی انجام دهد، روبوسی کرده و دست دهد، جنایت او، شبه عمد است، ولی اگر فرد به صورت غیرارادی این کار را بکند، مشمول خطای محض است. امکان درمان هم تأثیری در مسئولیت کیفری ندارد.

وی اضافه کرد: در این ایام مکرراً این مسئله تذکر داد شده که افراد باید بهداشت فردی را رعایت و ملاقات‌ها را محدود کنند و …، اگر فردی بر اثر بی‌توجهی مبتلا شود، مسئولیتی بر عهده فرد دیگری نخواهد بود. روایتی از امام صادق از امام علی(ع) نقل شده که تعدادی بچه بازی می‌کردند و یکی از بچه‌ها سنگی پرتاب کرد و دندان بچه دیگر شکست، امام علی(ع)، قصاص را منتفی دانست، چون هشدار از قبل داده شده بود، البته برخی این روایت را ضعیف و برخی مثل صاحب جواهر آن را معتبر دانسته است.

وی با بیان اینکه اگر کسی اجتماعی تشکیل دهد و شخص مبتلا ویروس را به فرد دیگری در این اجتماع دهد؛ آیا فرد تشکیل‌دهنده اجتماع، مسئولیت دارد؟ افزود: فردی که تشکیل اجتماع داده است، مسئولیتی ندارد، زیرا سبب است و افرادی که بالغ، عاقل و دانا بوده و باز هم شرکت کرده‌اند، مسئول هستند، البته فرد تشکیل‌دهنده از باب مخالفت با قانون می‌تواند مورد پیگرد قرار بگیرد./ ایکنا