مُبدع «ولایت فقیه»

اختصاصی شبکه اجتهاد: ایران اسلامی، مهد پرورش علما و دانشمندان بزرگ مسلمان بوده است و به داشتن این ستارگان علم و فضیلت مباهات دارد. یکی از این بزرگان، ملا احمد نراقی است. وی از فقهایى است که ارزش کارش در ابتکار مباحث جدید در فقه چنانکه باید و شاید شناخته نشده است. کتاب‌های فارسى او چون معراج السعاده، خزائن و مثنوى طاقدیس تا حدى شناخته شده است، ولى کارهاى عمده‏اش در اصول فقه چون مناهج الاصول و الاحکام و در قواعد فقه چون عوائد الایام به‌طورکلی ناشناخته مانده است. حقیقت این است که ملا احمد نراقى اولین مجتهدى است که باب «ولایت‌فقیه» را در فقه گشود. ازاین‌رو بررسی زندگى و سیر تحولات فکرى ملا احمد و تأثیر دوره و زمانى که در آن مى‏زیست درخور توجه و اهمیت است. با توجه به این‌که در سالروز رحلت این عالم بزرگ نیز قرار داریم.

از کاشان تا نجف

ملا احمد نراقی سال ۱۱۸۵ هجری قمری در شهر نراق که از توابع شهرستان کاشان محسوب می‌شود متولد شد. وی در آن زمان بیشتر دروس خود را از پدر بزرگوارش فرامی‌گرفت. بعد از مدتی جهت ادامه تحصیل به نجف هجرت نمود و از محضر علمای بزرگی چون آیت‌الله بهبهانی بهره کافی را برد. بعد از وفات آیت‌الله بهبهانی مجدد به شهر نراق بازگشت و همچنان به مباحث علمی خود ادامه می‌داد. ملا احمد نراقی چند سال پس از رحلت پدر بزرگوار خود بار دیگر آهنگ سفر به نجف نمود. در این شهر فقیهان بزرگی مانند سید مهدی بحرالعلوم و شیخ جعفر کاشف الغطا حضور داشتند و ملا احمد از درس آن‌ها بسیار بهره برد. وی در ادامه در علومی چون فقه، اصول عقاید، اخلاق، شعر، عرفان، فلسفه، منطق، حساب و هندسه و … به مدارج بالایی دست‌ یافت.

مرجع جوان

اشتغال ملا احمد نراقی به امور اجتماعی و سیاسی و سعی وی در طرح مباحث جدید فقهی به‌گونه‌ای که با مسائل جدید هماهنگ باشد او را تبدیل به فقیهی زمان‌شناس و مبتکر تبدیل کرده بود و در جهت حل مسائل جامعه بسیار مؤثر واقع می‌گردید. هم‌چنین مرحوم نراقی در بین علمای قرون اخیر از جایگاه بسیار والایی برخوردار است. به‌طوری‌که وی در علوم مختلفی چون رجال، حدیث، اصول فقه، حکمت، کلام و اخلاق تسلط کاملی داشت. به‌گونه‌ای که در طول تاریخ شیعه به‌عنوان فقیهی سرشناس محسوب شده بود و علی‌رغم وجود فقهای بزرگ دیگر اما به دلیل ویژگی‌های شاخص در ایشان از همان دوران جوانی مسئولیت مرجعیت و رهبری دین و دنیای مردم کاشان و مکان‌های دیگر را به وی واگذار کرده بودند.

نراقی و ولایت مطلقه فقیه

لازم به ذکر است وجه بارز تمایز مرحوم نراقی از فقهای دیگر، بحث ایشان در مورد ولایت‌فقیه می‌باشد که آن را به‌صورت مبسوط در کتاب «عوائد الایام» خویش مطرح کرده است. البته این بحث سابقاً به‌صورت پراکنده در کتب مختلف توسط علما مطرح شده بود، اما ملا احمد با دیدی جامع و وسیع و همه‌جانبه از پراکندگی مباحث آن کاست و آن را به انسجام قابل‌ملاحظه‌ای رساند. او با تلاش فقیهانه، بحث «ولایت‌فقیه» را از لابلای متون فقهی، اصولی و کلامی استنباط کرد و آن را برای اولین بار به شکل یک اصل، مبنا، پایه و قاعده، درآورد و به جامعه اسلامی تحویل داد.

شاهان قاجار و جنگهای با روسها

ملّا احمد نراقى همواره تلاش می‌نمود تا از مبانی اعتقادى و فرهنگى و اجتماعی مسلمانان ایران دفاع کند و درصحنه‌های مذهبی، سیاسی، نظامی و…حضور فعالی داشت. به‌طوری‌که جهت پاسداری از مرزهای میهن اسلامی در جنگ‌هایی چون نبرد ایران و روس بسیار فعال بود. در زمان حکومت قاجاریه هیچ‌گاه از ظلم و جور آن‌ها نسبت به محرومین و ضعفا آرام نمی‌نشست و همواره به‌صورت قاطع در مقابله با آن حکومت و ظلم آن موضع انقلابی داشت.

شاگردان

این عالم بزرگ جهان تشیع علی‌رغم فعالیت‌های وسیع علمی، فرهنگی، اعتقادی خود همواره اهتمام به تعلیم و تربیت شاگردان خود داشت. به‌طوری‌که پس از رحلت پدر بزرگوارش، مدیریت و مسئولیت اداره حوزه علمیه کاشان را بر عهده گرفت و با گسترش حوزه درس و بحث و پرورش شخصیت‌های سرشناس به حوزه کاشان و روحانیت شیعه رونق بیشترى بخشید. ازجمله شاگردان وی می‌توان به شیخ مرتضى انصارى، ملّا مهدى نراقى، سیّد محمدتقی کاشانى، ملّا على مدد ساوجى کاشانى، میرزا ابوتراب نطنزى کاشانى، ملّا احمد نطنزى کاشانى، ملّا محمّد حسن جاسبى قمى، میرزا حبیب‌الله کاشانى، سیّد شفیع جاپلقى بروجردى، ملّا محمّد کزازى قمى، شیخ محمّد جرفادقانى، میرزا احمد حسینى ساوجى و بسیاری دیگر اشاره نمود.

آثار علمی

از ملّا احمد نراقى آثار بسیاری بر جای مانده است. البته برخی از آثار وی در ادامه و تکمیل آثار ارزشمند پدر است. به‌گونه‌ای که کتاب «مستند الشیعه» را به پیروى از کتاب «معتمد الشیعه» نوشته است و یا ملّا احمد کتاب «تجرید الاصول» پدر را که در علم اصول نوشته است در ۷ جلد به شرح می‌پردازد. ملّا مهدى نراقى در علم اخلاق «جامع السعادات» را در ۳ جلد به رشته تألیف درمی‌آورد و فرزندش ملّا احمد، آن را در یک جلد تحت عنوان «معراج السعاده» تلخیص و ترجمه می‌نماید. ملّا احمد نراقى حتّى در وادى شعر هم پا به پاى پدر قدم برمی‌دارد و دیوان «طاقدیس» را به سبک دیوان «طائر قدسى» پدرش می‌سراید. درمجموع آثار این شخصیت بزرگ عبارت‌اند از: معراج السعاده، مستند الشیعه فى احکام الشریعه، هدایه الشیعه الى احکام الشریعه، وسیله النجاه، خلاصه المسائل، مناهج الاحکام فى الاصول، اساس الاحکام، مفتاح الاحکام، عین الاصول، حجیّه المظنه، سیف الامه و برهان المله.

وفات

سرانجام این فقیه بزرگ در تاریخ ۲۳ ربیع‌الثانی سال ۱۲۴۵ قمری در اثر بیمارى وبا که نراق و کاشان و اطراف آن را فراگرفته بود چشم از جهان فروبست. بدن مطهر او به نجف اشرف منتقل و در جانب صحن حضرت علی علیه‌السلام و در کنار قبر پدر بزرگوارش به خاک سپرده شد.