شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اختصاصی شبکه اجتهاد: علامه محقق، فقیه عالی‌قدر، مفسر کم‌نظیر، استاد معارف قرآن و عترت، متفکر و جامع معقول و منقول آیت‌الله حاج سیدمحمود مجتهدی سیستانی از شخصیت‌های کم‌نظیر شیعه در عصر حاضر بود. ایشان برادر کوچک‌تر مرجع عالی‌قدر آیت‌الله سیدعلی سیستانی (دامت برکاته) است.
تولد: آیت‌الله سیدمحمود مجتهدی سیستانی در سال ۱۳۱۲ هجری شمسی در شهر مشهد در بیت علم و تقوا و معنویت متولد شد.
تحصیلات حوزوی: وی، در حدود ۵ سالگی به مکتب رفت و سپس دوره تحصیل دبستان را تمام نمود و دروس حوزوی را تقریباً پس از مکتب آغاز نمود. جامع المقدمات و برخی متون عربی را از فضلای حوزه مشهد مانند حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ غلامحسین شیخ‌الاسلامی فرا گرفت. آنگاه در درس ادبیات عرب ادیب بزرگ شیعه در مشهد، ادیب محمدتقی نیشابوری معروف به ادیب دوم شرکت نمود و در ادبیات مهارت یافت.
لمعه را نزد آیت‌الله حاج میرزا احمد مدرس یزدی و قوانین را نزد آیت‌الله حاج شیخ عبدالنبی کجوری فرا گرفت. مکاسب، رسائل و کفایه را نزد آیت‌الله حاج شیخ هاشم قزوینی آموخت. کفایه را مجدد نزد آیت‌الله حاج شیخ مجتبی قزوینی فرا گرفت. با تکمیل سطوح عالیه فقه و اصول در درس خارج اساتید برجسته حوزه علمیه مشهد شرکت نمود.
آیت‌الله حاج سید محمود مجتهدی سال‌ها در درس خارج آیت‌الله حاج شیخ هاشم قزوینی شرکت نمود و در زمره برترین شاگردان ایشان قرار گرفت. همچنین سال‌ها با جدیت در درس خارج فقه و خارج اصول آیت‌الله حاج شیخ مجتبی قزوینی شرکت نمود و در این درس‌ها جزو مستشکلین مهم درس ایشان قرار داشت.
استاد حاج شیخ محمد حکیمی که خود در درس خارج فقه آیت‌الله حاج شیخ مجتبی قزوینی حدود ۲ سال شرکت نموده بود، در این رابطه می‌فرماید:
«درس خارج فقه آیت‌الله حاج شیخ مجتبی قزوینی بسیار مهم و قابل استفاده بود. اقوال مختلف فقها در آنجا مطرح گردیده و نقد و بررسی می‌شد. در درس ایشان آیت‌الله حاج سید محمود مجتهدی بیش از دیگران اشکال می‌گرفت و در بسیاری از موارد استاد را در بحث نگه می‌داشت. ایشان بحاث غریبی بود»
قابل ذکر است که آیت‌الله حاج شیخ مجتبی قزوینی در نامه‌ای به علما و مراجع نجف، ضمن تجلیل از شخصیت علمی و معنوی آیت‌الله سید محمود مجتهدی، بر اجتهاد ایشان تصریح نموده و ایشان را از فضلای اول حوزه علمیه مشهد و در جهات معنوی و تقوا کم نظیر اعلام می‌نماید.
در این اجازه اجتهاد به علمای نجف درخواست می‌نماید که به خاطر آنکه ایشان نیاز به اجازه اجتهاد کتبی از مراجع نجف دارد، برای ایشان اجازه اجتهاد صادر نمایند و اگر شهادت و گواهی من را قبول دارید ایشان بالفعل مجتهد است.
اقامت در قم: آیت‌الله سید محمود مجتهدی، در حدود سال ۱۳۳۱ هجری شمسی به قم رفته و نزدیک دو سال در آنجا اقامت می‌نماید. در این مدت از محضر درس خارج اساتید برجسته حوزه علمیه قم استفاده می‌نماید. از جمله خارج فقه و اصول را نزد آیت‌الله بروجردی و مرحوم امام خمینی و آیت‌الله اراکی فرا می‌گیرد. همچنین در این مدت از درس اسفار و تفسیر علامه طباطبایی بهره می‌گیرد.
اقامت در مشهد و ادامه تحصیلات: آیت‌الله سید محمود مجتهدی در قم مشغول به ادامه تحصیل هست که باخبر می‌شود آیت‌الله میلانی، از کربلا به مشهد آمده و قصد اقامت و تدریس خارج فقه و اصول دارد. لذا ایشان قم را ترک نموده و برای استفاده از محضر علمی و معنوی این فقیه عالی‌قدر به مشهد مراجعت نموده و از همان سال اول یعنی سال ۱۳۳۳ هجری شمسی تا سالیان بسیاری با جدیت در درس خارج فقه و خارج اصول ایشان شرکت می‌نماید.
قابل ذکر است آیت‌الله مجتهدی از مستشکلان مهم و برجسته درس خارج آیت‌الله میلانی بوده و مورد عنایت خاص ایشان قرار می‌گیرد. در حدی که در تجلیل از ایشان نسبت به شاگردان خویش فرموده است:
«سید محمود لایقاس به احدً (با سید محمود از نظر علمی و دقت نظر کسی مقایسه نمی‌شود)»
حجت‌الاسلام والمسلمین حاج سید محمدعلی میلانی، آقازاده آیت‌الله میلانی در این رابطه فرمود:
«حاج سید محمود مجتهدی از شاگردان برجسته و عمیق درس پدرم بود و در عرض آیت‌الله سید ابراهیم علم الهدی سبزواری و آیت‌الله سید محمدباقر حجت، به گونه‌ای که در مجموع شاگردان برجسته پدرم در عراق و مشهد جزو انگشت شمارهای شاگردان پدرم بودند.»
اقامت در نجف: آیت‌الله سید محمود مجتهدی، دو بار نیز به نجف رفته و در آنجا از محضر اساتید خارج نجف مانند آیات عظام حکیم، سید محمود شاهرودی و حاج سید ابوالقاسم خوئی استفاده نمودند.
از آیت‌الله حاج سید محمود مجتهدی شنیدم در مدت اقامت چندماهه در نجف، در هیأت استفتاء آیت‌الله خوئی حضور داشتم.
از آیت‌الله حاج سیدحسن حسینی‌نژاد، از مدرسین خارج مشهد و دوستان صمیمی و مأنوس آیت‌الله مجتهدی شنیدم که ایشان فرمود:
پس از آنکه آقای مجتهدی با آیت‌الله خوئی بحثی فقهی و علمی داشتند، ایشان را در هیأت استفتاء خود دعوت نمودند.»
اجازات اجتهاد: آیت‌الله مجتهدی از فقها و مراجع بزرگ شیعه اجازات اجتهاد کتبی و شفاهی متعدد گرفته است. از جمله از آیات عظام: حاج سید ابوالقاسم خوئی، حاج سید کاظم شریعتمداری، امام خمینی و حاج شیخ مجتبی قزوینی …
تحصیلات معقول: آیت‌الله سید محمود مجتهدی، علاوه بر تحصیل فقه و اصول در علوم معقول نیز با جدیت به تحصیل پرداخته و اساتید بزرگی را درک نمود و خود به درجه اجتهاد در معقول رسید. نام برخی از اساتید ایشان عبارتند از:
۱- آیت‌الله حاج شیخ مجتبی قزوینی: آیت‌الله حاج سید محمود مجتهدی درس اشارات، شرح منظومه، مشاعر، اسفار و ظاهراً متون عرفانی را نیز در طی سالیان بسیار نزد ایشان فرا گرفت. ۲- آیت‌الله حاج شیخ غلامحسین مهامی بادکوبه‌ای. ۳- آیت‌الله حاج شیخ سیف‌الله ایسی. ۴- آیت‌الله حاج میرزاحسین فقیه سبزواری: شرح منظومه. ۵، آیت‌الله فیض گنابادی: در حدود ۱۰ سال از درس فلسفه ایشان استفاده نمود. از جمله شرح منظومه و اسفار. ۶- علامه طباطبایی: در قم از درس اسفار ایشان استفاده نمود. همچنین در سفرهای ایشان به مشهد، از محضر ایشان در علوم مختلف بهره می‌گرفت.
تدریس: آیت‌الله سید محمود مجتهدی، ضمن تحصیلات حوزوی، تدریس خود را در علوم معقول و منقول آغاز نمود. متون درسی که ایشان در فقه و اصول، سطح و خارج تدریس فرمود، عبارت است از: شرح لمعه، قوانین، مکاسب، رسائل و کفایه؛ هر کدام از این متون درسی حوزه را دوره‌های متعدد تدریس نموده است.
تدریس خارج فقه و اصول: ایشان پس از آنکه سالیان بسیار به تدریس سطح فقه و اصول در حوزه مشهد پرداخت، درس خارج فقه و اصول خود را آغاز نمود و سال‌ها این درس ادامه داشته و فضلای زیادی از محضر ایشان استفاده نمود.
برخی از شاگردان ایشان در درس فقه و اصول عبارتنداز: آیات و حجج‌اسلام آقایان: حاج شیخ باقر علم‌الهدی، حاج شیخ حسن علم‌الهدی، حاج شیخ جعفر علم‌الهدی، حاج شیخ کاظم علم‌الهدی، دکتر حاج شیخ محمدعلی قربانی، دکتر سعید نظری توکلی، حاج شیخ علی محمدپور بیرجندی، بکائیان، حاج شیخ حامد معاونیان، حاج شیخ مصطفی خبازیان حاج شیخ تقی پور، حاج شیخ حسن امین نیا، حاج سید کمال سیادت، حاج شیخ علی نوآبادی، حاج شیخ جعفر فاضل نیشابوری، حاج شیخ حسین محمدی نیشابوری و…
تدریس معقول: از آیت‌الله حاج سید محمود مجتهدی شنیدم که من بیش از ۳۰ سال تدریس فلسفه داشتم. آیت‌الله مجتهدی مباحث فلسفی و عرفانی تدریس شده را به‌صورت اجتهادی تدریس نموده و موارد نقد خود را نیز بیان می‌نمودند.
برخی از متون تدریسی ایشان عبارتند از: شرح تجرید، اشارات، عرشیه، شرح منظومه، اسفار، شفا، قبسات و متون عرفانی
قابل ذکر است که این متون درسی، دوره‌های متعدد توسط این استاد فرزانه تدریس شده است.
برخی از شاگردان ایشان در دروس معقول عبارتند از آیات و حجج‌اسلام آقایان: حاج شیخ باقر علم‌الهدی، حاج شیخ حسین گرایلی، حاج شیخ عزیزالله فیاض صابری، حاج شیخ محمد رجایی شاهرودی، حاج سید عبدالهادی مرتضوی شاهرودی، دکتر غلامی، حسینی، حاج سید علی‌اصغر حسینی، حاج سید ابوالحسن رضوی حیدری، حاج سید ذاکری شاهرودی، دکتر حاج شیخ محمدعلی قربانی لاهیجی، دکتر سعید نظری توکلی، حاج سید حسین حسینی سیستانی، حاج شیخ کریم شعبانی، حاج شیخ علی محمدپور بیرجندی، حاج شیخ مرتضی اسکندری، حاج شیخ مصطفی اسکندری، مرحوم حاج سیدجواد کظیمی، حاج شیخ علی نوآبادی، حاج شیخ محسن شیخانی، حاج شیخ حامد معاونیان و…
تبحر استاد در علوم مختلف: علامه محقق آیت‌الله حاج سید محمود مجتهدی، در علوم مختلف صاحب‌نظر و متبحر بود. ایشان در فقه، اصول، کلام، تفسیر، رجال، درایه، انواع علوم غریبه و … مهارت داشت.
مرحوم استاد حاج سید کمال سیادت از شاگردان ایشان در درس خارج و… فرمود:
«استاد مجتهدی در ۳۳ رشته علمی مختلف استاد و متخصص بودند در متون فقهی و اصولی کاملاً احاطه داشته و بلکه این متون را حفظ بودند، ایشان در انواع جفر، استاد و صاحب‌نظر بود.»
وفات: این دانشمند نابغه و فرهیخته کم‌نظیر در روز ۸ اسفندماه ۱۳۷۲ هجری شمسی در مشهد درگذشت و پس از تشییع جنازه باشکوه که با حضور انبوه طلاب و فضلا و اساتید برجسته مشهد از جمله حضرات آیات عظام حاج میرزاعلی آقا فلسفی، حاج میرزا حسنعلی مروارید و… انجام گرفت در صحن آزادی حرم مطهر رضوی به خاک سپرده شد.
