شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
استاد سطح عالی حوزه علمیه قم با بیان اینکه در بحث شناخت نظام احتیاجات و نظام مسائل شبکه منسجم، دقیق و منظومه‌ای نداریم، گفت: محققان توانمندی وجود دارند، ولی چون روشمند نیستند، گاهی جای مسائل غیرضروری و ضروری عوض می‌شود و به برخی معماها و مسائلی می‌پردازند که قبلاً عده‌ای آن را حل کرده‌اند.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین ملک‌زاده، استاد حوزه علمیه، با بیان اینکه پژوهش در حوزه با عنوان تحقیق شناخته می‌شود و این مسئله صرفاً تغییر عنوان نیست بلکه به معنای تلاش برای یافتن حقیقت است، به ایکنا گفت: براین اساس، تحقیق «استفراغ وسع» برای به کارگیری همه توان و نیرو برای یافتن حقیقت است و محقق بنا ندارد مطالبی را از جاهای مختلف کپی کند؛ چیزی که متأسفانه بلیه دانشگاه‌ها و حتی حوزه علمیه شده و با روح تحقیق در تضاد است.
وی افزود: محقق باید دنبال حقیقت باشد، نه اینکه بخواهد پژوهشی بر پژوهش‌های موجود بیفزاید؛ از این رو در مکتب اسلام تحقیق، تکلیف اسلامی است، نه موضوعی برای رفع تکلیف علمی.
دو نگاه کارکردگرا و تکلیف‌گرا
ملک‌زاده با ذکر اینکه دو نوع نگاه به دین وجود دارد و برخی نگاه کارکردگرایانه و ابزاری به دین دارند و معمولاً دنبال نتیجه هستند، ولی برخی تکلیف‌گرا هستند، تصریح کرد: در نگاه دینی به دنبال تکلیف‌گرایی نتیجه‌گرا هستیم؛ یعنی به سمت نتیجه حرکت می‌کنیم و استفراغ الوسع(بذل نهایت سعی و تلاش) داریم، ولی نتیجه را به خداوند واگذار می‌کنیم.
استاد سطح خارج حوزه علمیه با اشاره به اینکه در این نوع نگاه به پژوهش، حُسن فعلی و فاعلی مطرح است، اظهار کرد: در حسن فعلی، نتیجه‌گرایی و در حُسن فاعلی تکلیف‌گرایی مطرح است و رسیدن به حقیقت، در پرتو حُسن فاعلی و حُسن فعلی به دست می‌آید و این سنت اصیل، در گفتمان فکری و فرهنگی عالمان اسلامی در طول تاریخ وجود داشته است.
ملک‌زاده با پرداختن به اینکه تحقیقات در حوزه در سه عرصه فقه، کلام و تفسیر بیش از سایر عرصه‌ها وجود داشته است، ابراز کرد: در فقه در میان تمام علوم اسلامی شاهد تحقیقات جدیتر و پرشمارتر هستیم و دنبال کشف شریعت اسلامی به عنوان حقیقت عندالله هستیم؛ این موضوع چون با عمل مکلف به صورت مستقیم و ادای تکالیفی که سعادت دنیا و آخرت فرد را به دنبال داردهمراه است، اهمیت بیشتری دارد.
مفسر تفسیر موضوعی؛ کاشف شریعت
وی افزود: تحقیقات فقهی ابتناء بر منابع و ادله عقل و نقل دارد و نقل هم شامل قرآن و سنت و سیره است، در ادله نقلی باید سراغ قرآن برویم و در اینجاست که پای تفسیر به عرصه تحقیق باز می‌شود و کاشف شریعت، مفسر تفسیر موضوعی است؛ مثلاً برای کشف احکام حج سراغ آیات قرآن می‌رود و یا در مورد جهاد بیش از ۶۰۰ آیه مرتبط در قرآن وجود دارد که تقریباً یک‌دهم آیات قرآن است.
ملک‌زاده با بیان اینکه فقیه فقه الجهاد باید سراغ قرآن برود و با نگاه کلان دیدگاه قرآن در مورد جهاد را استخراج کند، اضافه کرد: لذا تحقیقات فقهی، فارغ از قرآن و روایات نیستند و تحقیقات صرف کلامی و تفسیری هم در رده بعدی قرار دارند. البته بعد از انقلاب، فلسفه و عرفان هم جای خوبی در بدنه تحقیقات حوزه پیدا کردند و اخلاق هم شاید بیش از آن دو جایگاه داشته است.
کمبود دانشمند روشمند
استاد سطح عالی و خارج حوزه علمیه در پاسخ به این سؤال که مشکل عمده در تحقیقات حوزوی چیست بیان کرد: ما دانشمندان زیادی داریم ولی دانشمند روشمند خیلی نداریم یعنی کسانی را داریم که از دانش بسیار زیادی در رشته‌های تخصصی خود برخوردار هستند و می‌توان به برخی از آنان عنوان «دایره المعارف» داد ولی وقتی قرار است قواعد و روش‌های بالا دستی بر کار آنان حکمفرما شود دچار ضعف جدی می‌شوند.
ملک‌زاده با بیان اینکه بنده برای رفع این مشکل، نظام جامع دستیابی به معارف اسلامی را که شامل ۵ مرحله و دارای خرده نظام‌های متعدد است پیشنهاد داده‌ام، گفت: شناخت پایه از اسلام، نظام انتظارات، نظام احتیاجات، نظام مسائل و استنباط دیدگاه‌های دینی ۵ مرحله در تحقیق روشمند برای استخراج نظریه از دین است.
وی افزود: در میان این مراحل، در بحث شناخت نظام احتیاجات و نظام مسائل شبکه منسجم، دقیق و منظومه‌ای نداریم و سلسله مراتب و فوریت‌ها و کلی و جزئی آنان به روشنی وجود ندارد و تا زمانی که این رتبه‌بندی و اولویت‌بندی صورت نگیرد مشکلات باقی خواهد بود. باید مسائل وارداتی از مسائل ریشه‌ای در نظام مسائل سامانه ۵ مرحله‌ای مشخص شوند و آن وقت خواهیم توانست به سمت حل مسائل برویم.
نقطه ضعف تحقیقات حوزه
ملک‌زاده اظهار کرد: جدی نگرفتن روش و روش‌شناسی و نداشتن نظام جامع مسائل ضعف عمده پژوهش‌های حوزوی است؛ محققان قوی و توانمند داریم و دانشمندان خوبی داریم، ولی چون روشمند نیستند، می‌بینیم جای مسائل غیرضروری و ضروری عوض می‌شود و گاهی برخی به معماها و مسائلی می‌پردازند که قبلاً عده‌ای آن را حل کرده‌اند و صدها مسائلی که متولی نداشته، همچنان بر زمین می‌مانند.
استاد سطح عالی و خارج حوزه علمیه در پاسخ به این سؤال که چه اولویت‌هایی در حوزه بر زمین مانده و در اولویت چندانی نیست، تصریح کرد: در تمامی عرصه‌های سیاست، فرهنگ، اقتصاد، جامعه‌شناسی و روان‌شناسی با وجود اقدامات خوب، اولویت‌ها و مسائلی که نیازمند تحقیقات جدیتر است وجود دارد؛ الان با اینکه کتاب‌هایی در مورد بانکداری اسلامی نوشته و مسائل آن بررسی شده، ولی باز هم مشکلش حل نشده است.
بانکداری؛ مشکل حل نشده
وی با بیان اینکه این طرح هم‌اکنون در مسیر اصلاح مجدد، مراحل کار را طی می‌کند، بیان کرد: با وجود گذشت ۴۰ سال از پیروزی انقلاب اسلامی، مشکلات مهم و جدی در زمینه بانکداری داریم و گره‌های سنگینی در این عرصه وجود دارند و در شرایطی که قرار است قانون جدیدی جایگزین قانون قبلی شود، باید عزم جدی صاحب‌نظران حوزه بر این موضوع متمرکز شود.
این استاد سطح عالی و خارج حوزه با طرح این سؤال که چند نفر از علما و استادان حوزه طرح جدید بانکداری اسلامی را دیده‌اند و با آن آشنا هستند؟ بیان کرد: اگر سری به دفاتر علما و مراجع معظم تقلید بزنید و این موضوع را بپرسید جواب مطلوبی نمی‌گیرید، در حالی که اگر طرحی قانون شود، چندین سال کشور با آن پیش خواهد رفت و می‌تواند تأثیر نامطلوبی بر کشور بگذارد.
ملک‌زاده با تأکید بر اینکه باید کارهای دیگر را تعطیل و وقت خود را صرف این کار کنیم، اظهار کرد: عرصه فضای مجازی از دیگر کارهای مهمی است که باید مورد توجه جدیتر در حوزه قرار بگیرد و کار علمی در مسائل و جزئیات آن انجام شود و از لحاظ فقهی موضوعات آن تبیین شوند.
