نقشه راه توسعه علوم اسلامی با نگاه به بلاهای انسانی و پیامدهای آن

عضو مجلس خبرگان رهبری با اشاره به وظایف حوزه‌های علمیه در توسعه و تعمیق علوم اسلامی در مرحله پساکرونا گفت: یکی از دانش‌های اساسی که باید گسترش آن برای مرحله پساکرونا مورد توجه حوزه‌های علمیه قرار بگیرد، فقه است، این دانش تحت عناوینی همچون فقه بیماریهای واگیردار، یا فقه بلاهای عام و فراگیر و یا فقه بهداشت عمومی قابل ردیابی و پیگیری است.

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی عضو مجلس خبرگان رهبری و استاد خارج فقع حوزه علمیه قم در سخنانی خاطرنشان کرد: دست کم می‌‌‌توان توسعه سه مجموعه علوم تربیتی، کلامی و فقهی را در این زمینه مورد توجه قرارداد.

توسعه علوم تربیتی با نگاه به بلاهای عمومی

بازتعریف، تقویت و توسعه علوم تربیتی به صورت ناظر به اوضاع و شرایط حادث و حاصل در فضای کرونا، یک ضرورت است. این از آن جهت است که در جامعه، آمادگی‌های دینی و روحی و تربیتی، زمینه‌های جدی تر و قوی تری در بلایا پیدا می‌‌‌شود به گونه‌ای که می‌‌‌توان با باز خوانی آنچه رخ داده است، به تقویت و تعمیق و توسعه علوم تربیتی بپردازیم.

توسعه دانش کلام با نگاه به مسائل کلان مربوط به بلاهای عام

استاد حوزه علمیه قم با اشاره به ضرورت توسعه و تعمیق اندیشه و تفسیر کلامی نسبت به حوادث کلان و سخت طبیعی گفت: علم کلام باید از قرنطینه چارچوبه محدودیت آور مباحث تکراری خارج گردد و به فضاهای فعال، مطرح و پویای “حوادث جهانی تفسیر پذیر” از جمله کرونا و پیامدهای آن ورود پیدا کند.

 وی افزود: کوتاهی در این زمینه از یک طرف به معنای از دست دادن فرصت‌ها در جهت ایفای نقش دین در قبال این حوادث، و از طرف دیگر عدم توسعه دانش‌های اسلامی به صورت ناظر به قضایای مهم انسانی و جهانی است.

مبلغی گفت: می‌‌‌توان کلامیات بلاهای طبیعی را در سه سطح با عناوین “مطالعات صفات شناختی بلاهای انسانی”، “مطالعات انسان شناختی بلاهای انسانی” و “مطالعات تاریخ شناختی بلا‌های انسانی” شناسایی و تعریف کرد.

مطالعات صفات شناختی بلاهای انسانی

وی در توضیح تفسیر صفات شناختی از بلاهای انسانی، گفت: باید به صورت عمیق تر و به روز شده تری، رابطه بلا با صفات خداوند همچون اراده، عدل، رحمت، قدرت و عظمت و… بازتفسیر شود.

مبلغی افزود: رابطه بلا و شرایط حاصل از آن با قدرت و عظمت خداوند، کمتر توصیف شده است که این از بخش‌های اعتقادی و کلامی موثر در تربیت انسان و جامعه است، وی گفت: اتفاقاً در این زمینه آموزه‌های کلامی مهمی در نصوص ما به چشم می‌‌‌خورد که محل توجه علمی و کلامی قرار نگرفته است.

مطالعات انسان شناختی بلاهای انسانی

استاد حوزه علمیه در توضیح تفسیر انسان شناختی از بلای عام، گفت: با توجه به اینکه بخشی از کلام، انسان شناسی است، ما می‌‌‌توانیم و باید با نگاه کلامی به سمت بررسی آن دسته از صفات فطری و گرایش‌های فطری در انسان برویم که در فضاهای بلا علامت‌ها و نشانه‌های ملموس تر و قوی تری از خود به صورت اجتماعی نشان می‌‌‌دهند.

مبلغی یادآورشد: احساس شکسته شدن غرور در شرایط بلا با ابعاد اجتماعی، احساس نیاز به نیایش در پیشگاه خدا با ابعاد اجتماعی، تقویت خداجویی در جامعه انسانی به هنگام بلا، تقویت عدالتخواهی به مثابه یک ویژگی فطری در انسان در شرایط بلا، تقویت احساس اخلاقی در انسان و جامعه انسانی در شرایط بلا، تقویت نوع گرایی در انسان (نظیر لک فی الخلق) در شرایط بلای انسانی و چندین مسئله مهم دیگر قابل بررسی کلامی در مرحله پساکرونا است که می‌‌‌تواند محل توجه جدی جامعه قرار بگیرد.

مطالعات تاریخ شناختی بلا‌های انسانی

 وی با اشاره به ضرورت طرح “کلام تاریخ” گفت: این کاستی در حوزه علم کلام وجود دارد که به کلام تاریخ نپرداخته است. مقصود از کلام تاریخ، بیان وقایع تاریخی نیست، چه آنکه این بر عهده علم تاریخ است. و همچنین تحلیل وقایع تاریخی با نگاه و روش فلسفی نیست، چه آنکه این بر عهده فلسفه تاریخ است.

این استاد حوزه ادامه داد: مقصود از کلام تاریخ، بررسی حرکت تاریخ بر اساس سنن الهی است که فصل مهمی از آن، تفسیر کلامی آخرالزمان است.

مبلغی با اشاره به اینکه تفسیر تاریخ شناختی کلامی از بلاهای انسانی بخشی از کلام تاریخ می‌‌‌تواند به حساب آید، گفت: این سوال از نظر کلامی قابل بررسی است که آیا تاریخ بر اساس سنن الهی حاکم بر حرکت خود به سمت ظهور و بروز حوادث جهانی و انسانی با ابعاد پیامدهای خاص، در حرکت است؟ اگر اگر پاسخ مثبت است چگونه و با چه منطقی؟ این بحث مهم را می‌‌‌توان با تأمل در آیات بسیاری که تصویر کلان و جامعی از حرکت تاریخ و سنن آن ارائه کرده‌اند، مورد تجزیه و تحلیل جدی و عمیق قرارداد.

توسعه دانش فقه با نگاه به بلاهای انسانی

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس با اشاره به اینکه یکی از دانش‌های اساسی که باید گسترش آن برای مرحله پساکرونا مورد توجه حوزه‌های علمیه قرار بگیرد، فقه است، گفت: این دانش تحت عناوینی همچون فقه بیماریهای واگیردار، یا فقه بلاهای عام و فراگیر و یا فقه بهداشت عمومی قابل ردیابی و پیگیری است.

وی با اشاره به اینکه در شرایط مبارزه با کرونا حضور و نقش دولت از حیث فعالیتی و مدیریتی در همه جهان و از جمله ایران، محل توجه و ظهور و بروز، قرار گرفته است، گفت: این دخالت، ابعاد ویژه‌ای پیدا کرده که بسیاری از آنها قابل سنجش و ارزیابی و بررسی بر اساس معیارها و قواعد و مناط‌های فقه می‌‌‌باشد.

مبلغی گفت: حوزه‌های مهمی همچون آموزش، بیت المال، موضوع جابجایی (قرنطینه و اجبار به عدم جابجایی، عدم مسافرت و ماندن حتی در خانه)، حوزه اقتصاد و تدابیر آن، حوزه بهداشت عمومی و مباحث فراوان و پر لایه آن در چارچوب فقه به صورت دقیق می‌تواند محل بررسی قرار بگیرد و قابلیت‌ها و البته ظرفیت‌های فقه در این حوزه بسیار زیاد است.

 مسائل و ابعاد جدید ضمان

استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم ادامه داد: بحث ضمان که از مباحث بسیار مهم و پردامنه در فقه است با توجه به شرایط پیش آمده سوالها و ابعاد جدیدی پیدا کرده است که حوزه‌های علمیه باید به آن بپردازند.

مبلغی تصریح کرد: ضمان آور بودن بخشی از حضور‌های اجتماعی بدون رعایت اصول، ضامن بودن دارندگان وسایل نقلیه در صورت ضدعفونی نکردن وسایل خود، و … از این موارد است.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس در پایان سخنان خود بیان داشت: ضمان طبیب که از مسائل ریشه دار در فقه است، امروزه با سوالات جدیدی مواجه شده است.

مقوله “درمان سزاوارتر”

وی گفت: موضوع “درمان سزاوارتر”، که امروزه در ارتباط با بیماران بستری شده، در سطح جهان و فضاهای حقوقی بحث برانگیز شده است، باید بر اساس منطق فقه، مورد بررسی قرار گیرد و در قوانین کشور، نتایج این بررسی انعکاس پیدا کند و طبیعتا، موضوع تحقق یا عدم تحقق ضمان شرعی نیز در این خصوص، مشخص و ارائه گردد.

استاد مبلغی در پایان تصریح کرد: باید روشن شود که درمان سزاوارتر از نظر شرع بر چه اساسی باید صورت بپذیرد؟ آیا بر اساس عنصر عمر (جوانی و پیری) یا بر اساس عنصر تقدم‌ در رجوع به مراکز درمانی و یا بر اساس حاد بودن بیماری؟