شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اختصاصی شبکه اجتهاد: در این نمایه مقالات، تلاش می‌شود مقالاتی که از زاویه‌ای به کارآمدی فقه می‌پردازند نمایه شوند. این نمایه اگرچه ممکن است ناقص باشد اما تلاش فراوان شده است که حتی الامکان مقاله مرتبطی جا نیفتد.
۱-تحلیل عناصر کارامدی علم فقه (مطالعه موردی، شروط امر به معروف و نهی از منکر)
منبع: فقه و اصول سال پنجاهم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۱۱۴
نویسنده: رضائی راد، عبدالحسین؛
پاییز ۱۳۹۷ – شماره ۱۱۴ علمی-پژوهشی (وزارت علوم)
چکیده: در این مقاله، انتقاداتی که از نظر کارآمدی به برخی از آثار فقهی و به طور ویژه به مبحث امر به معروف شده است با مطالعه موردی شروط وجوب امر به معروف و نهی از منکر از قبیل شرط علم به معروف و منکر و توانمندی و مطاع بودن و اشتراط عدم ضرر و احتمال تاثیر و بررسی اشکالات وارد شده بر آنها مورد بررسی قرار می‌گیرد و نتایج نامطلوبی که از این گونه نگاه‌های غیر کاربردی به فقه و دین به بار آمده، مانند صدور احکام غیر قابل اجرا و یا متناقض با یکدیگر که در نتیجه به تعطیلی فرائضی چون امر به معروف و نهی از و منکر انجامیده است ریشه یابی می‌گردد و راهکارهای لازم برای افزایش جنبه‌های کاربردی و کارآمد کردن این گونه مباحث فقهی ارائه می‌شود.
***********************************************************
۲- کارآمدی عقل و مقتضیات آن در استنباط های فقهی شیعه
سال انتشار: ۱۳۹۴
منبع: نخستین کنگره بین المللی حقوق ایران
کد COI مقاله: LAWI01_032
نویسنده: خسروجردی زهرا – عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور واحد جوین
چکیده: عقل، همچون تمامی پدیده ها، حریم و قلمرو خاص خود را دارد و مرکز ثقل مباحث مربوط به آن نیز، یافتن همین حریم‌ها و قلمروهاست. اما با این همه هنوز ابهاماتی در شناخت و تعیین موقعیت و شأن عقل در روند اجتهاد وجود دارد که، باعث کندی و کاستی در روند پویائی فقه گردیده است. اگر عقل به اضافه دین، در سایه حجیت قاعده ملازمه به اثبات برسد و بر جامعه اسلامی حاکم شود، طبیعتاً به دنبال آن رشد و ترقی و توسعه و وجاهت دینی خواهد بود؛ اما اگر بین عقل و دین جدائی بیفکنیم که مسلماً دور از اسلام ناب است، آن وقت دین تبدیل به ضد آرمان ها در احکام و آموزش های خود می‌شود و تفکر ما در استنباط فقهی دچار رکود می شود. انگیزه اینجانب از پرداختن به این مقوله، دست یابی به این دانش کلیدی بوده است. البته ناگفته پیداست که وجود خطا و لغزش های انکارناپذیر مبحث های علمی، ناشی از علم ناقص نگارنده است، که نیازمند تذکر و راهنمائی صاحب نظران است.
********************************************************
۳-فقه سنتی و فقه پویا
نویسنده: ایزدپناه، عباس
منبع: کنگره بررسی مبانی فقهی حضرت امام خمینی «نقش زمان و مکان در اجتهاد»
زمان (شمسی): ۱۳۷۴
چکیده: امام در دو فراز از صحیفۀ انقلاب، به فقه سنتی، اشاره و بر آن تأکید کرده است: یکی در مقدمه و دیگری در متن؛ آنجا که به وظایف حوزه های علمیه می‌پردازد. در مقدمه می فرماید: «از آن جمله، دست از فقه سنتی ـ که بیانگر مکتب رسالت و امامت است و ضامن رشد و عظمت ملتها است، چه احکام اوّلیه و چه ثانویه که هر دو مکتب فقه اسلامی است ـ ذرّه ای منحرف نشوند و به وسواس خناسان معاند با حق و مذهب گوش فرا ندهند و بدانند قدمی انحرافی مقدمۀ سقوط مذهب و احکام اسلامی و حکومت عدل الهی است»
همچنین در وصیت به حوزه های علمیه می فرماید: «لازم است علما و مدرسین محترم نگذارند در درسهایی که مربوط به فقاهت است و حوزه های فقهی و اصولی از طریقۀ مشایخ معظم ـ که تنها راه برای حفظ فقه اسلامی است ـ منحرف شوند و کوشش نمایند که هر روز بر دقت‌ها و بحث و نظرها و تحقیق ها افزوده شود و فقه سنتی ـ که ارث سلف صالح است و انحراف از آن، سست شدن ارکان تحقیق و تدقیق است ـ محفوظ بماند و تحقیقات بر تحقیقات اضافه گردد. و البته در رشته های دیگر علوم، به مناسبت احتیاجات کشور و اسلام، برنامه هایی تهیه خواهد شد و رجالی در آن رشته تربیت باید بشود»
۴-فقه پویا
نویسنده: جهانگیری، محسن
منبع: مجله الهیات و حقوق » بهار ۱۳۸۷
بهار ۱۳۸۷ – شماره ۲۷ (۱۰ صفحه – از ۳ تا ۱۲)
چکیده: ” در مورد روش تحصیل و تحقیق حوزه‌ها، اینجانب معتقد به فقه سنتی واجتهادی جواهری هستم و تخلف از آن را جایز نمی‌دانم، اجتهاد به همان سبک، صحیح است، ولی این بدان معنی نیست که فقه اسلام پویا نیست، زمان و مکان دو عنصر تعیین‌کننده در اجتهادند، مسئله‌ای که در قدیم دارای حکمی بوده است به ظاهر، همان مسئله در روابط حاکم بر سیاست، اجتماع و اقتصاد یک نظام ممکن است حکم جدیدی پیدا کند، بدان معنی که با شناخت دقیق روابط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، همان موضوع اول که از نظر ظاهر با قدیم فرق نکرده است واقعا موضوع جدیدی شده است که قهرا حکم جدیدی می‌طلبد… مقصود از فقه سنتی در کلام امام خمینی رحمه الله این نیست که مجتهد باید در هر زمان به موضوعاتی که در طول زمان بر اثر تغییر و ویژگیهای درونی یا بیرونی تغییرماهوی پیدا کردند به همان شکلی بنگرند که فقیهان گذشته به آنها می‌نگریستند؛ زیرا در این صورت هم با دخیل بودن زمان و مکان در اجتهاد که کلام دیگر ایشان است منافات دارد و هم این که باید پذیرفت برای موضوعات تحول یافته پاسخی نخواهد بود؛ چرا که این موضوعات از نظر ویژگیهای درونی و بیرونی غیر از موضوعات پیش از تحول در آنها است و نمی‌توان همان احکام اول را بر آنها مترتب کرد.”
***********************************************************
۵-فقه سنتی و فقه پویا با تکیه بر دیدگاه امام خمینی (ره)
نویسنده: ملا محمد علی، امیر
منبع: فصلنلمه دین و سیاست
تابستان ۱۳۸۳ – شماره صفر ISC (20 صفحه – از ۴۱ تا ۶۰)
چکیده: فقه سنتی و پویا دو اصطلاح جدید است و دیدگاههای متفاوتی درمورد آن دو بیان شده است: بعضی قائل به تعارض بین آن دو می‌باشند و بعضی می‌گویند تعارضی بین آن دو وجود ندارد. امام خمینی(ره) معتقد است که اگر فقه سنتی تحت ضوابطی پیش رود پویا و پاسخگوی تمام نیازهای جامعه‌ی بشری خواهد بود. بر این اساس, فقه سنتی یعنی این که فقه به لحاظ منابع وحیانی و روایی شناخت همواره باید ثابت باشد. فقه پویا نیز عبارت است از به کارگیری اجتهاد در منابع اصیل و معتبر شرعی بعد از بررسی ابعاد و ویژگیهای موضوعات و سنجیدن ابعاد قضایا برای استنباط احکام شرعی آنها. فقه سنتی و پویا به معنای مذکور با هم تعارض ندارند. عوامل پویایی فقه سنتی فراوان است؛ مهمترین آنها توجه به نقش زمان و مکان در استنباط احکام است.
۶-فقه پویا
نویسنده: شیری (ایمن)، احمد؛
منبع: فروغ اندیشه ۱۳۸۲ شماره ۶
زمستان ۱۳۸۲ – شماره ۶ (۱۰ صفحه – از ۴۱ تا ۵۰)
چکیده: سئوال می‌شود که آیا فقط اجرای احکام عبوس فقهی،علامت مسلمانی است؟ اینکه اسلام دین زیباییست و خداوند زیباست و همه چیز را زیبا آفریده است و انسان نیز باید زیبانگر باشد، مورد اتفاق همگان می‌باشد. ولی اینکه به زیبایی که در اینجا مطرح است از چه نوعی می‌باشد و زیبایی که مورد نظر اسلام است از چه سنخی می‌باشد؛ و پرداختن به این پرسش اصلی که آیا فقه عبوس است؟نیاز به تأملی چند دارد. در اینجا از مقدمات بحث فارغ می‌شویم و به همان پرسش اصلی باز می‌گردیم که آیا اصولا فقه عبوس است؟! و انجام تکالیف شرعی چیزی خشک و عبوس هستند؟ نکته اولی که در این مورد می‌توان اشاره کرد برمی‌گردد به همان مقدمه اول و آن اینکه انسان باید با توجه به آن فطرت زیباجوی خویش،دین را زیبا بشناسد و زیبا بدان عمل نماید. با این حال چگونه می‌توان بر عبوس بودن فقه رأی داد در حالیکه آیات فراوانی از زیباترین سخن،یعنی قرآن که به حق، نهایت زیبایی حسی و عقلی در آن جمع شده است، شامل دستورات و احکام فقهی است و این تناقص را چگونه می‌توان حل کرد؟ نکته سوم:دومین منبع مهم فقه سنت می‌باشد که همانطوریکه در مقدمه گذشت وحی مجسم می‌باشد. همانطور که در مقدمه گذشت دامنه عقل در صدور احکام فقهی کاملا مشخص است(بر خلاف فلسفه که عقل یکه‌تاز میدان است و به تنهایی جولان می‌کند و حد و مرزی برای خود قایل نیست)و آنجا که عقل حکمی را صادر می‌کند، خود بر زیبایی آن حکم نیز صحه می‌گذارد.”
***********************************************************
۷-اجتهاد توسعه مسائل زنان – قسمت دوم: فقه پویا و اجتهاد نوین
نویسنده: میرخانی، عزت السادات؛
منبع : فصلنامه ندای صادق، شماره ۲۸ , میرخانی، عزت السادات
زمستان ۱۳۸۱ – شماره ۲۸ ISC (26 صفحه – از ۷۰ تا ۹۵)
چکیده: یکی از ویژگیهای عصر ما، توسعه فزاینده شیوه‌های بهره‌مندی از ابزار و تکنیک‌های نوین است که بشر امروز را در تطبیق با مکانیزم جدید زندگی، دچار بحرانهایی کرده است. لازمه چاره اندیشی در بهینه سازی مطلوب از فن‌آوری مدرن، تدوین قوانین کارآمدی است که بشر را در گستره ارتباطات فردی، اجتماعی و بین المللی یاری رساند و او را بر حل مشکلات موجود توانا سازد. جایگاه چنین تحولاتی در اندیشه پویای اسلامی، این ضرورت را قطعی می‌نماید تا در صدد تعاملی صحیح و مناسب برآید. بخش عمده‌ای از این رسالت بر عهده مجتهدان و فقیهانی است که به نیازها و راه حل مشکلات می‌اندیشند. در این نوشتار، موضوع اجتهاد و فقه پویا و ضرورت اندیشیدن به مسایل نوین، از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار گرفته است.
۸- کارآمدی عقل در استنباط احکام فقهی
نویسنده: عبدالله جوادی آملی
منبع: پژوهش های فقه و مبانی حقوق اسلامی ۱۳۸۲ شماره ۱
چکیده: مقاله ای که در پیش روست ، مربوط به مباحث تفسیر موضوعی قرآن کریم می باشد که مستقلا به عنوان مقاله ای تقدیم گردیده است . در بحث راه های شناخت انتظار از دین ، به ناچار این مقوله طرح می‌گردد که دین را از چه منابعی باید اخذ نمود ، بر این اساس مقاله‌ی حاضر در دو قسمت تنظیم گردیده است : قسمت اول به بحث از منابع دین می پردازد و قسمت دوم آن مربوط به مقوله « کارآمدی عقل در استنباط احکام فقهی » می باشد. در بحث از منابع دین، از منبع ثبوتی و اثباتی سخن به میان آمده و نتیجه گیری شده است که علی رغم تقسیم منابع دین به منابع چهارگانه، منبع دین چیزی نیست جز یک منبع واحد که همان وحی و الهام است .
۹- فقه حکومتی؛ نرم افزار نهایی مدیریت جامعه در فرایند تکاملی انقلاب اسلامی
نویسندگان: عباسعلی مشکانی سبزواری، مهدی نیک بین، احمد رهدار، محمدرضا مشکانی
منبع: اسلام و پژوهش های مدیریتی سال دوم بهار و تابستان ۱۳۹۲ شماره ۲ (پیاپی ۶)
چکیده: درباره نسبت فقه، اجتماع و مدیریت جامعه، دیدگاه های مختلفی وجود دارد، برخی میان این دو هیچ نسبتی نمی بینند. گروهی قائل به نسبت حداقلی میان آن دو هستند. گروهی نیز فقه را شرط اساسی مدیریت جامعه و حکومت دینی قلمداد می کنند. در گروه سوم، برخی معتقد به مدیریت جامعه با فقه موجود هستند. دسته ای دیگر، فقه پویا را نرم افزار مدیریت جامعه می پندارد. گروه سوم، معتقدند که نرم افزار مدیریت جامعه، فقه حکومتی می باشد. این مقاله در گام نخست، با نقد دیدگاه های سلبی و حداقلی، به اثبات دیدگاه حداکثری پرداخته است. در گام دوم، با نفی انحصارگرایی هریک از سه نظریه معتقدین به توان مدیریتی فقه بر این باور است که هریک از نظریات سه گانه، متناسب با مقاطع مشخصی از فرایند تکاملی انقلاب اسلامی بوده و در طول یکدیگر قرار دارند؛ فقه فردی و سنتی، متناسب با مرحله ایجاد انقلاب اسلامی، فقه پویا متناسب با مرحله ایجاد نظام و دولت اسلامی و فقه حکومتی متناسب با مرحله ایجاد کشور و تمدن اسلامی است.
۱۰- پویایی فقه شیعه
نویسنده: رحیم شاهدی
منبع: حکومت اسلامی سال هفدهم بهار ۱۳۹۱ شماره ۱ (پیاپی ۶۳)
چکیده: فقه امامیه از ویژگی هایی برخوردار است که نظیر آن را در کمتر دانشی می توان یافت. در میان این شاخصه ها سه ویژگی که تا حدودی از گوشه ای از سیمای این دانش، پرده برمی گیرد؛ یعنی جاودانه بودن فقه، فراگیربودن فقه و انعطاف پذیری فقه، دارای اهمیت بیشتری می باشند. بیان ویژگی های مزبور، هر انسان آزاداندیشی را به طرح این پرسش بنیادی وا می‌دارد که دلیل توانمندی و کارآمدی فقه در قبال انبوه نیازهای تمام نشدنی انسان چیست و سازوکار آن کدام است؟ نوشتار حاضر، به دنبال آن است تا ضمن طرح مبادی موضوع بحث، به تبیین علل و عوامل پویایی و بالندگی فقه در عرصه حیات جمعی انسان پرداخته و به پاره ای از شبهات در این حوزه، پاسخ گوید.
۱۱- فقه پویا؛ تأثیر زمان و مکان در اجتهاد
نویسنده: موسوی بجنوردی، سید محمد؛
منبع: بازتاب اندیشه ۱۳۷۹ شماره ۳
خرداد ۱۳۷۹ – شماره ۳ (۳ صفحه – از ۴۶ تا ۴۸)
چکیده: آنچه در زیر آمده است خلاصه بخش اول این گفتگو است که به رابطه فقه و عقل یا رابطه فقه و علوم بشری می‌پردازد. دیگر بخشهای گفتگو چندان نکته تازه‌ای در بر ندارد. به هر حال، ایشان معتقد است که دین عمدتا به امور تعبدی و مسائل مربوط به رابطه انسان و خدا می‌پردازد؛ اما روابط اجتماعی و بین‌المللی که برای خودشان حکم دارند(البته احکام مشترک) به خود آنها واگذار شده و شریعت در آنجا هیچ تعبدی برخلاف بنای عقلا نمی‌کند. ایشان تصریح می‌کند که عقل، فطرت و بنای عقلا هر سه به یک معناست.
***********************************************************
۱۲- شیوه‌های کلی استنباط در فقه
نویسنده: جناتی، محمد ابراهیم؛
منبع: اندیشه حوزه ۱۳۷۷ شماره ۱۲
بهار ۱۳۷۷ – شماره ۱۲ ISC (22 صفحه – از ۴۵ تا ۶۶)
چکیده: “اگر مقصود آنانی که پرچم پویایی فقه را برافراشتند، این معنی باشد، هیچ گاه مورد پذیرش ما نبوده و نخواهد بود، زیرا اصولا ما نیازی به چنین تشریعی در مقام پاسخ از رویدادها نداریم، همان گونه که ما در مقام استنباط احکام به منابع ظنی؛ مانند: قیاس، استحسان، اجتهاد از راه رأی، مصالح مرسله، قاعده استصلاح و شریعت سلف نیازی نداریم، زیرا ما در مقام استنباط احکام حوادث واقعه با به کارگیری اجتهاد پویا (بعد از توجه به شرایط زمان و مکان و احوال و نیز بعد از سنجیدن ابعاد قضایا و ویژگیهای درونی و بیرونی موضوعات)در اصول احکام که در کتاب خدا و سنت رسول و امامان معصوم علیهم السلام قرار دارد، فروع تازه را از هر نوع که باشد، به اصول پایه بازگشت می‌دهیم و پاسخگو می‌شویم، و نیز ما با به کارگیری اجتهاد یاد شده در قوانین کلی که در کتاب و سنت قرار دارد، آنها را بر مصادیق خارجی از هر نوع که باشد، منطبق می‌نماییم. ۲. معنای مثبت اصطلاحی سنتی: اصطلاح مثبت سنتی بودن فقه به این معنی است که فقه به لحاظ منابع شناخت و پایه‌های اصلی آن‌که توسط وحی نازل و از طریق پیامبر و اوصیای او بیان گردیده است، همواره باید ثابت و پایدار باشد و بر ما است که در حفظ آنها کوشا باشیم و نیز باید اصل طریقه و شیوه اجتهادی-که عبارت است از بازگشت دادن فروع تازه به اصول پایه با موازینی که دارد-حفظ شود و از تشریع احکام بر اساس مصلحت اندیشی و از راه منابع ظنی غیر معتبر مانند: قیاس و استحسان پرهیز شود، زیرا بر این اعتقاد هستیم که می‌توان از راه همان منابع و عناصر ثابت و ذخایر سنتی اجتهاد با توجه به نقش زمان و مکان در مشخص کردن ویژگیهای درونی و بیرونی موضوعات و ملاکات احکام که در غیر مسائل عبادی قابل ادراکند، در برابر رخدادها به وسیله اجتهاد پاسخگو بود.”
***********************************************************
۱۳- کارآمدی فقه سیاسی در نظام مردم سالاری دینی
نویسنده: محسن قمی
منبع: سامانه اشتراک دانش دانشگاه باقرالعلوم (ع)
۱۳۹۲,علمی پژوهشی
چکیده:
نوشتار حاضر در بررسی کارآمدی فقه در حل معضلات نوظهور اجتماعی سیاسی، نخست به مفهوم فقه سیاسی و کارآمدی و مفاهیم عمده سیاسی پرداخته و پیروزی انقلاب اسلامی را به عنوان حرکت فقه پویا به سوی کشف توانایی ها و کارآمدی علمی و عملی فقه شیعه مطرح می کند که نیازمند نظریه پردازی در فقه سیاسی و مردم سالاری دینی است. بنابراین، فقه شیعه دارای ظرفیت و توان مندی حل مشکلات موجود است.
۱۴- استصلاح و پویایی فقه
نویسنده: صابری حسین
منبع: دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی.
پاییز و زمستان ۱۳۷۹ , دوره – , شماره ۴۹-۵۰ ;
چکیده: بی‌گمان احکام و مقرراتی که در آیین اسلام تشریح شده بر مصالح و مفاسدی تکیه دارد و در پی برآوردن اهدافی است. اما آیا می‌توان با الهام از این رویکرد و روش شارع دست به کار استنباط احکام نوینی بر پایه مصلحت شد؟ آنچه در فقه عامه و برجسته‌تر از همه در فقه مالکی در زیر عنوان مسلک استصلاح یا مصلحت مرسله مطرح شده، در حقیقت پاسخی به این پرسش است.
جستاری که فراروی دارید به فرآیند عقلی استنباط احکام فقهی بر پایه مصلحت می‌پردازد. نگارنده پس از مقدمه بحث، به تعریف اسصلاح، دسته‌بندیهایی که از آن انجام پذیرفته است، تبیین قلمرو استصلاح، دیدگاههای مختلف در این زمینه و ادلّه‌ای که در این عرصهدر نفی و اثبات مطرح شده است می‌پردازد. سپس از تبدّل مصلحت و تغییر احکام سخن به میان می‌آورد و آن گاه موضوع شیعه را در این خصوص برمی‌رسد.
نگارنده در جستار حاضر این فرض را گزیده تر می‌داند که پاس داشت پویایی فقه و پاسخگو بودن آن در برابر دیگرگونیهای زندگی و نیازهای آن در گرو اعمال مصلحت است.
۱۵- بررسی عوامل پویایی فقه
نویسندگان: علیرضا فیض، بتول حسینی سمنانی
منبع: پژوهشنامه فقه و حقوق اسلامی
بهار و تابستان ۱۳۸۷
چکیده:
مقاله حاضر دربارۀ عواملی است که با توجه به شرایط و موقعیت های گوناگون، بر طبق مقتضیات زمان و مکان،موجب پویایی فقه شده اند.در واقع فقه پویا همان فقه سنتی است ، که خود را با شرایط زمان منطبق می‌کند، و در یک تقسیم بندی به عوامل درونی و بیرونی تقسیم می‌گردد. عوامل درونی عواملی است مر بوط به کارمجتهد، با توجه به مبادی و منابع فقه و عنایت به خصوصیات انعطاف پذیر کتاب و سنت و به کارگیری عقل به عنوان منبعی برای استنباط احکام. عوامل بیرونی به عامل زمان و مکان که ظرف تحقق فقه پویاست، و نیز عامل حکومت، که مصدر و مجری احکام حکومتی در دایرۀ مصلحت نظام، و حفظ حدود و ثغور مسلمین از تجاوز بیگا نگان است، اشاره می کند.
۱۶- نوآوری و پویایی فقه شیعه
نویسنده: طیبه بلوردی – عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد سیرجان، ایران.
منبع: کنفرانس بین المللی نوآوری و تحقیق در علوم انسانی مدیریت و معارف اسلامی
سال انتشار: ۱۳۹۵
کد COI مقاله: DINCONF01_055
چکیده: امروزه در نظام زندگى بشر، دگرگونیهاى بنیادى روى داده است. در جوامع اسلامى نیز به دنبال این تحولات، آن چه بیشتر ازسوى دینداران آگاه به شرایط زمان، مطرح می‌گردد این مساله است که علم فقه باید به عنوان معرفتى واسطه بین شریعت و دینداران، با شکل و شیوه نوین زندگى اجتماعى امروزی همسانى لازم را پیدا نماید تا مشکلات و نیازها و مسایل تازه بشر را حل نماید. نیازهای روزافزون و مسایل نوپیدا، بروز و ظهور آنها در گردونه زندگی، همگی بایستگی دگرگونی و نوآوری در ساحت فقه وفقاهت را مورد توجه قرار داده که در رشد و بالندگی فقه و توانایی برای پاسخگویی به پرسشهای نو و رویارویی با شبه‌ها، اثری شگرف خواهد داشت. نیاز و عدم نیاز انسان در هر زمان و مکان موثر در فقه بوده که فقیه را وادار می‌سازد به نوآوری و چاره‌سازی بپردازد. بدین سبب، نگارنده در این مقاله سعی دارد به دلایل انعطاف پذیری فقه شیعه، نقش فقها در شکوفایی و نوآوری فقه و بیان حدود و مرزهای نوآوری و الویتبندی اجتهاد و نوآوری و ابعاد آن بپردازد.
۱۷- نام آوران و پویایی فقه شیعه
نویسندگان: حبیب قهرمانی -شفیعی مازندرانی
منبع: سومین کنفرانس بین المللی پژوهشهای دینی، علوم اسلامی، فقه و حقوق در ایران و جهان اسلام
سال انتشار: ۱۳۹۸
کد COI مقاله: RICCONF03_072
چکیده: در عصر پس از ائمه (ع) فقه امامیه از ویژگی‌هایی برخوردار شد که نظیر آن در کمتر دانشی می‌توان یافت. پویایی و تطور فقه شیعه رابطه‌ی عمیقی با شیوه و سبک ارائه مباحث فقهی دارد و فقهای صاحب سبک و روش فقهی آن را رشد و گسترش دادند و سالیان متمادی فقهای متاخر با الهام از بزرگان به پرورش و تکامل سبک های فقهی نوین پرداختند و در این باب نوآوری های مفیدی بوجود آمد. با تلاش فقهای بزرگ شیعه بطور وسیع به تفریع و تطبیق فروع بر اصول پرداخته شد و فقه اجتهادی به کمال خود رسید و حجت عقل پیشاپیش ادله سمعی قرار گرفت. در حقیقتت بعد از ائمه (ع) پرچم شریعت، فقه و پیشوایی شیعه به احتزاز درآمد و فقه امامیه به استقلال رسید و شیعه را از انزوا رهانید. این مقاله توانست تا از طریق مطالعه‌ی شخصیت و حیات علمی تعدادی از فقهای نامدار شیعه تاثیرگذاری آنها و نقش آنان را در پویایی و بالندگی فقه شیعه را بررسی نماید و با استفاده از روش کیفی توصیفی و با تبیین استنادی توانمندی و کارآمدی فقه و فقهای شیعه را آنچنان که بود به تصویر کشید.
***********************************************************
۱۸- فقه و حقوق اسلامی
نویسنده: سید احمد میرخلیلی
منبع: مجله علمی پژوهشی قبسات
شناسه: ۷۲۷۵
بهار و تابستان ۱۳۷۹ – شماره ۱۵ و ۱۶ ،
چکیده: با شکل‌گیری نظام مقدس جمهوری اسلامی و لزوم پایبندی به اجرای قوانین شرعی، انجام پژوهشهایی را ضروری می‌نماید که بر سیاستهای کلی نظام فقهی – حقوقی تأثیر گذارد و میراث غنی فقه شیعه را به زبان روز و متناسب با فهم و انتظار انسان سرگشته عصر حاضر بیان سازد تا از این رهگذر، دین و فقه را در عرصه‌های مختلف زندگی اجتماعی جوامع بشری زنده و بالنده نگه دارد.
در این راستا از جمله موضوعات بایسته پژوهش برای فهم بهتر احکام شرعی و احیای تعالیم ارزشمند اسلامی، نقش ملاکات در پاسخگویی به موضوعات نوپیداست که سبب پویایی و تحرک هر چه بیشتر فقه اسلامی به ویژه فقه شیعی در طول تاریخ بوده و است و همین امر موجب شده که فقیهان به نیکی چالشهای نوین را دریابند و حکم الهی را بیان سازند.
نوشتار حاضر ضمن تبیین مفهوم ملاک و مفاهیم وابسته و بیان انواع راههای کشف ملاک در بین اندیشمندان شیعه و اهل سنت، به این نکته پرداخته است که ارزشمندی راههای کشف ملاک در صورتی است که متکی به یقین و دلیلی با پشتوانه قطعی باشد – باید توجه داشت که فهم‌پذیری احکام هرچند سبب بالندگی فقه است ولی دقت بسیار می‌طلبد و نمی‌توان بدون ضابطه و با ذوق و سلیقه، ملاک حکم را دریافت کرد و همواره پیشوایان دینی ما، کسانی را که با پندارهای نفسانی درصدد فهم ملاک برآمده‌اند به شدت نکوهش کرده‌اند. سپس موارد فهم ملاک را در فقه حضرت امام(ره) و جواهرالکلام بررسی کرده و نقش ملاک را در پویایی و بالندگی فقه عبادات، معاملات و عقوبات نشان داده است.
۱۹- بررسی سبک زندگی دینی بارویکرد فقهی
نویسندگان: حمیدرضا جمشیدیان، سیدمحسن جلالی شهری
منبع: دومین کنگره بین المللی فرهنگ و اندیشه دینی
سال انتشار: ۱۳۹۴
کد COI مقاله: ICCRT02_068
چکیده: سبک زندگی دینی مجموعه ای کم و بیش جامع و منسج از عملکردهای روزمره‌ی یک فرد است که برگرفته از فقه و منابع اصیل فقهی است به طوری که متجلی فقه و احکام هدایت بخش آن می‌باشد. سبک زندگی دینی در تمام ابعاد آن چون عقیدتی و عبادی، علمی، اخلاقی، فردی، اجتماعی، خانوادگی، تجاری، زراعی، حقوقی، سیاسی، کیفری، معیشت و غیره متاثر از فقه و احکام آن می‌باشد و رابطه‌ای تنگاتنگ با فقه دارد به طوری که موجب پویایی، غنایی، تهور و بالندگی فقه گردیده است.این مقاله با عنوان » بررسی سبک زندگی دینی با رویکرد فقهی بر آن است روشن کند ماهیت سبک زندگی دینی چیست؟ رابطه فقه و سبک زندگی دینی چیست و تاثیر متقابل فقه وسبک زندگی دینی کدام است؟ برای نیل به این هدف بعد از مطالعه منابع فقهی اصیل تاثیر ابواب مختلف فقهی بر سبک زندگی دینی مورد پژوهش و تحقیق قرار گرفت و سپس به تاثیر سبک زندگی بر روی فقه پرداختیم و پژوهش خویش را به روش استنادی و کتابخانه‌ای تنظیم نموده و به نتایجی دست یافتیم و برای بهبود وضع موجود پیشنهاداتی را مطرح نمودیم. مهم ترین دستاوردهای این پژوهش عبارتند از: أ. سبک زندگی دینی برگرفته از فقه و آموزه های فقهی می‌باشد. ب. سبک زندگی دینی و فقهی با یکدیگر رابطه ای مستقیم و در تأثیر و تأثر متقابل می باشند. ج. فقه و منابع غنی آن تا حدی چشمگیر بر زندگی و سبک آن تأثیر گذاشته و در تقابل زندگی و سبک زندگی دینی موجب به چالش کشیدن فقه و تحرک و بالندگی آن گردیده است.
***********************************************************
۲۰- تاثیر شخصیت شیخ طوسی بر فقه و آرای فقهای پس از خود
نویسنده: حسین ابویی مهریزی
منبع: اسلام پژوهی
بهار و تابستان ۱۳۸۵ شماره ۲
چکیده: فقه از جمله علوم اسلامی است که با تاریخچه بیش از هزار ساله، پویایی و تحول خود را در بستر زمان حفظ کرده و پاسخگوی نیازهای جامعه بوده است. با این حال، در برهه هایی از زمان، بنا به علل و عوامل خاصی دچار وقفه و رکود نسبی گشته از سرعت رشد و بالندگی آن کاسته شده است. در میان این عوامل، جاذبه و تاثیر شخصیت فقها، عامل مهمی به شمار می رود که کمتر بدان توجه شده است. این مقاله به تبیین نقش این عامل در رکود نسبی و کندی سرعت رشد و بالندگی فقه و اجتهاد در عصر «مقلده» می پردازد که شامل حدود یک صد سال از زمان وفات شیخ طوسی (ره) تا زمان ابن ادریس حلی است. نویسنده بر این نکته تاکید می کند که فقها در عین بهره گیری از نظریات علمای سَلَف، هیچ گاه نباید تحت تاثیر نام و شهرت و عظمت مقام علمی آنان قرار گرفته، از تفکر اصولی و اجتهادی و پاسخ گویی به نیازهای جامعه در چهار چوب شرایط زمان و مکان خود باز مانند؛ چرا که باب اجتهاد برای آگاهان به این فن، همواره مفتوح و هر فقیهی هر چند ماهر، فقیه زمان خود و نه زمان آینده است.
۲۱- بررسی رابطه فقه و حقوق و علل پیشرفت حقوق در مقابل فقه
نویسنده: مژگان صادقى پور
منبع: دومین همایش بین المللی مطالعات جهانی علوم انسانی با رویکرد فرهنگی – اجتماعی
شماره ۱(۱ بهار وتابستان ۱۳۸۷) ۲۰۰۸
چکیده: تأثیرپذیری حقوق اسلامی از فقه، امری غیرقابل انکار است. دانش فقه از شاخه های علوم اسلامی و علم حقوق از شعبه های مهم علوم انسانی است. دانش فقه با توجه به منابعی که از آن سرچشمه گرفته است به قواعد حقوقی به سمت سنت، اخلاق و آداب شرعی جهت میبخشد و علم حقوق با طرح موضوعات جدید امکان پویایی و بالندگی فقه و کارآمدی آن را در پی شناخت و حل مسائل جدید جامعه فراهم می کند و به این شکل تعاملی بین دو علم صورت پذیرفته و این دو علم را موازی با هم پیش برده است؛ اما امروزه علم فقه و حقوق با مسئله بزرگی مواجه شده است که می توان گفت این مسئله بزرگ ناشی از تغییرات و پیشرفت های سریع و گسترده علوم تجربی و ارتباطات و غیره در جامعه انسانی است که مسائل بسیاری را برای فقه و حقوق ایجاد کرده است که درگذشته وجود نداشته. حقوق در پی تلاش برای حل مسائل و موضوعات جدید در جامعه تقریباً با تغییرات آن همسو شده و با آن پیش می رود اما با توجه به تعامل این دو علم در جریان حل مسائل و شرایط کنونی، فقه همچنان پویایی و بالندگی لازم را در رابطه با پیشرفت جامعه به دست نیاورده است؛ زیرا علم فقه بخش عظیمی از هویت خویش را از گذشته می گیرد. این نگاه به گذشته موجب گذشته گرایی و دوری از زمان حال و آینده می شود و فقه را در موضع انفعال قرار داده است. با این شرایط علم حقوق در رابطه با حل مسائل جدید جامعه با مشکلات زیادی مواجه خواهد بود. از سوی دیگر امروزه سایه حقوق و شاخه های انبوه آن در جایجای زندگی ما گسترانیده شده و از آن جا که علم حقوق می توانسته با طرح موضوعات جدید امکان پویایی و بالندگی فقه و کارآمدی آن را در پی شناخت و حل مسائل جدید جامعه فراهم کند جای تأمل دارد که چرا فقه درگذر زمان هم چون حقوق آنچنان که باید نتوانسته است رشد و بالندگی لازم را داشته باشد. لذا بررسی وضعیت کنونی رابطه فقه و حقوق در جامعه و علل پیشرفت حقوق و عدم رشد و بالندگی فقه و ارائه راه حل برای حل مسائل و مشکلات ناشی از عدم پیشرفت و یا بالندگی فقه در برابر مسائل جدید جامعه حائز اهمیت است.
