نگاهی به آخرین پایان‌نامه‌های حقوق بشر اسلامی

	عنوان	دانشجو	استاد راهنما	استاد مشاور	دانشگاه	سال دفاع	چکیده
۱	حقوق بشر و بشر دوستانه در نهج‌البلاغه	ولی‌الله شجاع پوریان	سید محمد مهدی جعفری	عسکر جلالیان	پیام نور استان تهران	۱۳۹۳	دارد(۱)
۲	انسانی شدن حقوق بین الملل در پرتو نظریه مسئولیت حمایت با تأکید بردیدگاه اسلام	یوسف فرزانه	حسین شریفی طرازکوهی	علی سعیدی؛ مهدی هئاوند	پیام نور مرکز	۱۳۹۳	دارد(۲)
۳	مبانی انسان شناختی کرامت انسان از دیدگاه اسلام با نگاه به مبانی حقوق بشر غرب	ابجد کریمی	رضا نوروزی		قم	۱۳۹۳	دارد(۳)
۴	اعمال شرط بر معاهدات حقوق بشری با نگاهی به فقه	سیدمجتبی علوی	سیدقاسم زمانی		رضوی	۱۳۹۳	ندارد
۵	ممنوعیت ساخت و کاربرد سلاح‌های کشتار جمعی در حقوق بین الملل و اسلام	سیدمصطفی طباطبائی	ابراهیم بیگ زاده		رضوی	۱۳۹۳	ندارد
۶	حقوق شهروندی غیر مسلمین در کشورهای اسلامی بر اساس قوانین اسلام و اعلامیه جهانی حقوق بشر	سجاد باقری	سید محمد حسینی	عزیزالله فهیمی	آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی	۱۳۹۲	دارد(۴)
۷	بررسی فقهی و حقوقی مقابله به مثل در حقوق بشردوستانه	سامان نوروززاده	مجید وزیری	زهرا فهرستی	آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی	۱۳۹۲	دارد(۵)
۸	تحلیل گستره فقهی، حقوقی بزهکاری علیه زنان در پرتو اسناد بین الملل	مریم دهنوی	نسرین مهرا	هوشنگ شامبیاتی	آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی	۱۳۹۲	دارد(۶)
۹	حقوق اسرای جنگی در فقه و حقوق موضوعه	ستار جابری پور	علی بهرامی نژاد	مجید وزیری	آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی	۱۳۹۲	دارد(۷)
۱۰	چالش‌های حقوقی تشخیص ژنتیکی جنین قبل از لانه گزینی در رحم از منظر حقوق بین الملل بشر و فقهای اسلامی	مطهره اعلم الهدی	حسن سواری	مصطفی فضائلی. منصوره موحدین	قم	۱۳۹۲	دارد(۸)
۱۱	بررسی تطبیقی حقوق بشر ار منظر اسلام	اکرم چکنه آزاد مقدم	محمد حسین شعبانی	حسین کردی	پیام نور استان مازندران	۱۳۹۲	دارد(۹)
۱۲	بررسی فقهی حقوقی ازدواج کودکان و مقایسه آن با حقوق بشر	اکرم اسدالهی غلامی	جمشید معصومی		آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی	۱۳۹۲	دارد(۱۰)
۱۳	بررسی فقهی حقوقی ازدواج کودکان و مقایسه آن با حقوق بشر	اکرم اسدالهی غلامی	جمشید معصومی		آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی	۱۳۹۲	دارد(۱۱)
۱۴	جهان شمولی حقوق بشر و اجرای حدود اسلامی	سیدعلی حسینی سراب	سیدمحمد قادری سیدفاطمی		رضوی	۱۳۹۲	ندارد
۱۵	بررسی تطبیقی حقوق کودکان نامشروع در کنوانسیون حقوق بشر و فقه امامیه	آذردخت سروش	محمد صادق جمشیدی راد	سید حسن بطحایی	پیام نور استان تهران	۱۳۹۱	دارد(۱۲)
۱۶	نهضت عاشورا با تاکید بر حقوق مخاصمات مسلحانه و حقوق بشردوستانه	امیر کربلایی	علیرضا حجت‌زاده	حسین شریفی طرازکوهی	پیام نور استان تهران	۱۳۹۱	دارد(۱۳)
۱۷	بررسی تطبیقی تلازم حق و تکلیف در حقوق بین الملل بشر و حقوق اسلامی	فاطمه احمدی	مهدی صالحی		ارومیه	۱۳۹۱	دارد(۱۴)
۱۸	حق حیات کودک از نگاه اسلام و اسناد بین المللی	ندا نیکنامی	نسرین مصفا	علی مشهدی	قم –	۱۳۹۱	دارد(۱۵)
۱۹	مبانی مجازات‌های سالب حیات در فقه اسلامی و حقوق موضوعه در تطبیق با حقوق بشر	سید مصطفی موسوی میرکلایی	باقر شاملو	علی رضا ظاهری	آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی	۱۳۹۰	دارد(۱۶)
۲۰	مبانی و اصول اخلاقی حقوق کودک از نگاه اخلاق اسلامی و حقوق بشر	الهام السادات مجلسی نیا	مهدی زمانی	فاطمه علیپور	پیام نور استان تهران	۱۳۹۰	دارد(۱۷)
۲۱	حسن و قبح عقلی از دیدگاه اصولیون شیعه و پیامدهای حقوق بشری آن	احمد تقی زاده	سید محمد قاری سید فاطمی	محمد محمدی گرگانی	علامه طباطبایی	۱۳۹۰	دارد(۱۸)
۲۲	تعامل جمهوری اسلامی ایران با نظام حقوق بشر جهانی باتاکید بر حقوق کودک در چارچوب فقه اسلامی	مریم مویدی‌فر	زهره بالازاده	طاهره ابراهیمی فر	آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی	۱۳۹۰	دارد(۱۹)
۲۳	تحلیل مقایسه‌ای منشور بین المللی حقوق بشر، اعلامیه حقوق بشر اسلامی و مباحث مرتبط با حقوق بشر در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران	سجاد صادقی جبدرقی	یحیی فوزی	مجید بزرگمهری	بین المللی امام خمینی (ره)	۱۳۹۰	دارد(۲۰)
۲۴	مبانی دینی حقوق بشر اسلامی از منظر قرآن وروایات	رضا یاری نیا تشریق	حسن وحدتی شبیری	هادی صادقی	دانشکده علوم حدیث	۱۳۹۰	دارد(۲۱)
۲۵	بررسی و نقد مبانی حقوقی اعلامیه جهانی حقوق بشر سازمان ملل با تکیه بر نهج البلاغه	محسن هدایتی‌فر	امیر حمزه سالارزایی	دادخدا خدایار	دانشکده علوم حدیث	۱۳۹۰	دارد(۲۲)
۲۶	مطالعه تطبیقی دیدگاه مکتب کاتولیسیزم و فقه شیعه، درباره سقط جنین و جلوگیری از بارداری و پیامدهای حقوق بشری آن	محمد رضا ولی زاده قره اغاجی	سید محمد قاری سید فاطمی	رضا اسلامی	علامه طباطبایی	۱۳۸۹	دارد(۲۳)
۲۷	بررسی تطبیقی مبانی حقوق بشر در نهج البلاغه با اعلامیه جهانی حقوق بشر	زینب عباسی تودشکی	محمدرضا ستوده نیا		اصفهان	۱۳۸۹	دارد(۲۴)
۲۸	حقوق بشر در حوزه مسائل سیاسی از دیدگاه امیرالمؤمنین علیه السلام	محمدعلی حسن‌زاده	احمد دیلمی	محمد صالحی	دانشکده علوم حدیث	۱۳۸۹	دارد(۲۵)
۲۹	بررسی مبانی فقهی حقوق زن در اعلامیه جهانی حقوق بشر	خدیجه جعفری	دکتر حسین داورزنی	دکترحسینعلی قاسم زاده	پیام نور استان تهران	۱۳۸۹	دارد(۲۶)
۳۰	آزادی‌های عمومی در اسلام و مقایسه آن با اعلامیه جهانی حقوق بشر	زهرا گرجیان	حسین آل کجباف	حسن خسروی	پیام نور استان تهران	۱۳۸۹	دارد(۲۷)
۳۱	بررسی فقهی حقوقی آزادی دین در حقوق بشر	انور محمدی بلبان آباد	حسین علی قاسم زاده	علی علی آبادی	پیام نور استان تهران	۱۳۸۹	دارد(۲۸)
۳۲	حمایت از حقوق زنان سالمند در قوانین و مقررات ایران و مقایسه آن با اسناد بین المللی	فاطمه آقابزرگ	عزت السادات میرخانی	لیلا السادات اسدی	تربیت مدرس	۱۳۸۹	دارد(۲۹)
۳۳	مداخله بشر دوستانه از منظر حقوق بین‌الملل اسلام	محمد ویسی چمه		حسن سواری	تربیت مدرس	۱۳۸۹	دارد(۳۰)
۳۴	حقوق بشردوستانه در اندیشه حضرت امام (ره)	محمدرضا ربانی	اسدالله بیات زنجانی	نورالله قیصری		۱۳۸۸	دارد(۳۱)
۳۵	بررسی مقایسه ای حقوق بشر از دیدگاه امام خمینی واعلامیهٔ جهانی حقوق بشر	محمدجواد آدینه‌وند	سید صدرالدین موسوی	مجید انصاری	پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی	۱۳۸۸	دارد(۳۲)
۳۶	حقوق بشر آر دیدگاه اسلام با نگرشی به افکار و نظرات امام خمینی	محسن حسن‌زاده لیلا کوهی	سید محمد موسوی بجنوردی	محمود علوی		۱۳۸۸	دارد(۳۳)
۳۷	حق بهره‌مندی از وکیل با تأکید بر مرحله تحقیقات مقدماتی در پرتو اسناد حقوق بشری و مقایسه با حقوق ایران	کمال الدین مصباحی	محمد هاشمی	محمدعلی اردبیلی	شهید بهشتی	۱۳۸۸	ندارد
۳۸	بررسی مبانی و مواد اعلامیه جهانی حقوق بشر و مقایسه آن با آموزه‌های قرآنی (با تأکید بر آراء اندیش وران معاصر شیعی)	محسن منصوری	قاسم پورحسن	پرویز فارسیجانی	علوم و معارف قرآن کریم	۱۳۸۸	دارد(۳۴)
۳۹	بررسی اعلامیه جهانی حقوق بشر و مبانی آن از نظرگاه فقه و حقوق اسلامی	مریم عذار نژاد	عبدالحسین رضایی راد	خسرو نشان	شهید چمران اهواز	۱۳۸۸	دارد(۳۵)
۴۰	بررسی فقهی و حقوقی ماده ۱۸ اعلامیه جهانی حقوق بشر	حسین موسوی	امیر وطنی	ابوالحسن مجتهد سلیمانی	پیام نور استان تهران	۱۳۸۸	ندارد
۴۱	کرامت انسان در اسلام و حقوق بین الملل	محمد رضائی	سیدقاسم زمانی		رضوی	۱۳۸۸	ندارد
۴۲	ازدواج اجباری در نظام بین الملل حقوق بشر و حقوق ایران	نوید بابایی	دکتر سیدفاطمی	دکتر قربان نیا	مفید	۱۳۸۸	ندارد
۴۳	حقوق بشر از دیدگاه آیت‌الله مصباح یزدی و آیت‌الله جوادی آملی	رضا ایران مهر	دکتر زارعی	دکتر حقیقت	مفید	۱۳۸۷	ندارد
۴۴	تنبیه بدنی کودکان در نظام بین‌الملل حقوق بشر و فقه امامیه	سیدجواد حسینی‌خواه	آقای رهایی		مفید	۱۳۸۷	ندارد
۴۵	دغدغه حقوق بشر در اندیشه علمای شیعه (از مشروطه تا جمهوری اسلامی ایران)	تیرانداز، حسین	مصطفی محقق داماد		شهید بهشتی	۱۳۸۷	ندارد

۱٫ حقوق بشر و حقوق بشردوستانه، دو شاخه پراهمیت حقوق بشمار می‌روند و امروزه در کانون توجه جهانی قرار دارند. با مراجعه به منابع اسلامی، می‌توان به روشنی به این حقیقت پی برد که اسلام، قرن‌ها پیش از شکل‌گیری و تدوین مفاهیم حقوق بشری، در قالب اصول و قواعد دینی خود، از جمله کرامت انسانی، آزادی، مساوات، برخورداری از امنیت و احترام به مالکیت فردی و… در این حوزه پیشتاز بوده است. اگرچه مبانی حقوق بشری و حقوق بشردوستانه، پیش‌تر و بیشتر در قرآن کریم واکاوی گردیده، اما این موضوعات در نهج‌البلاغه، کتاب دوم مسلمانان پس از قرآن، کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. این رساله درپی بازشناسی دیدگاه نهج‌البلاغه در زمینه حقوق بشر و حقوق بشردوستانه است. در این پژوهش که از روش توصیفی – تحلیلی پیروی کرده، کوشیده شده با ارائه نمونه‌هایی از نهج‌البلاغه و همچنین مراجعه به سیره عملی امام علی (ع)، رویکرد نظری و پایبندی عینی امام (ع) به ارزش‌های حقوق بشری تبیین گردد. این تحقیق شامل چهار فصل می‌باشد که شامل: فصل اول، پیشینه حقوق بشر و حقوق بشردوستانه در اسناد بین المللی؛ فصل دوم، حقوق بشر و بشردوستنه در اسلام؛ فصل سوم حقوق بشر در نهج‌البلاغه، فصل چهارم حقوق بشردوستانه در نهج‌البلاغه می‌باشد.

۲٫ آگاهی روز افزون بشریت و پیشرفت‌های محیر العقول تکنولوژی منجر به تغییر نگرش و ایجاد تحول انسانی درکلیت حقوق بین الملل شد. این تغییر نگرش و تحول انسانی باعث پیدایش حقوق بشر و گسترش آن و نیز تأثیر روزافزون آن بر حقوق بشر دوستانه شده است. تحول انسانی در حقوق بین الملل محدود به حوزه‌های حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه نبودهو بلکه اکثر حوزه‌های حقوق بین الملل را در نوردیده است. روند انسانی شدن حقوق بین الملل تحت فشار حقوق بشر، موضوع آن را از دولت محور بودن صرف، بر توجه به فرد و تلاش بر ابتنای قواعد بین المللی بر کرامت و منزلت انسانی متمرکز ساخته است. انسانی شدن حقوق بین الملل در روند تکاملی خود، امروزه در نظریه مسئولیت حمایت متبلور شده است.

۳٫ از دیدگاه اسلام، انسان از کرامت و شرافت ویژه‌ای برخوردار است. کرامت انسان به لحاظ انسان‌شناختی، بر یک سری مبانی استوار است که از حیثیت والای انسان در هستی حکایت می‌کند. انسان کریم در اسلام برترین مخلوق خداوند معرفی شده است مخلوقی که به جهت داشتن روح الهی، خرد و برخورداری از نعمت‌های مادی ومعنوی، در جهت قرب الهی سیر می‌کند. انسانِ با شرافت و کرامت، در این سیر به هدف والا می‌اندیشد؛ خود را اسیر دنیای محدود و فانی نمی‌سازد؛ اکتفا به لذت‌های وهمی را ظلم به رسالت انسانی خویش می‌داند و از هرگونه غرور و خودخواهی می‌گریزد؛ همت خویش را با ارزش‌های الهی همگون نموده و کرامتی بالاتر از کرامت ذاتی یعنی کرامت ارزشی را کسب می‌کند. اما حقوق بشر غرب، مبانی متفاوتی با آنچه برای کرامت انسان از دیدگاه اسلام دارد را تعریف می‌کند. در مبانی حقوق بشر غرب، که زیر بنای فکری آن را اندیشه‌هایی از قبیل اومانیسم، حقوق طبیعی، پوزیتویسم و پراگماتیسم، تشکیل می‌دهد؛ همه انسان‌ها به واسطه قدرت عقل و اختیاری که دارند، از یک نوع کرامت ذاتی و سلب نشدنی برخوردارند. انسان در اندیشه غرب موجودی مستقل، متکی به‌خود و دارای موجودیتی از آنِ خود تلقی شده است که به هیچ قدرتی وابسته نبوده و از هیچ نیروی مافوق استمداد نمی‌جوید. در این پایان نامه، ضمن بررسی مبانی انسان شناختی کرامت انسان، به ارزیابی مبانی حقوق بشر غرب می‌پردازیم که براساس دیدگاه اسلام، مبانی همچون اومانیسم، پوزیتویسم و پراگماتیسم که مبنای فرهنگ غرب در حقوق بشر شده است، مورد نقد قرار می‌گیرد.

۴٫ تعیین موازین حقوق بشر بخصوص در میان کشورهای اسلامی همواره از مهم‌ترین مسائل مورد بحث در بین سازمان‌ها و نهادهای بین المللی بوده است. در این بین بررسی حقوق شهروندی غیر مسلمین در کشورهای اسلامی بر اساس قوانین اسلام واعلامیه حقوق بشر دارای ابعاد مختلفی است که با توجه با تعدد قومیت‌ها و مذاهب در داخل کشور بررسی وضعیت اعاده حقوق شهروندی ایشان می‌تواند از مباحث مهم جلوه کننده در بین سایر کشورها و سازمان‌های حقوق بشر باشد.

۵٫ اصل مقابله به مثل به‌عنوان یک حق طبیعی قاعده‌ای فطری و عقلایی است که با تأمل در ادله فقهی چون قرآن، روایات و نظرات فقها می‌توان بر مشروعیّت آن استدلال کرد. دامنه گسترده این قاعده در فقه و حقوق مدنی، جزایی و بین‌الملل به‌طور کامل مشهود است. این قاعده مهم که دلیل برخی احکام فقهی مانند تقاص، قصاص، جهاد و … گردیده امروزه در حقوق بین‌الملل در عرصه مخاصمات مسلحانه و به‌کارگیری انواع سلاح‌های نوین و بعضاً نامتعارف در مقام تلافی‌جویی مورد بحث واقع شده است. لکن تبیین این موضوع جز در پرتو شناخت مبانی دایره کلی این مبحث امکان‌پذیر نیست. از منظر آموزه‌های فقهی و حقوقی مقابله به مثل محدودیت‌هایی دارد مانند آنکه استفاده از روش‌ها و سلاح‌های نامتعارف در مقام مقابله به مثل جایی ندارد و تنها راه برخورد با متجاوز باید فقط در مسیر احقاق حق و مقاصد انسانی باشد و از اعمالی که باعث از میان بردن هستی و ابنای بشر می‌گردد پرهیز شود و باید اصولی چون تناسب، عدم ایراد زیان به ثالث، درگیر نشدن اقشار غیر نظامی، عدم قتل عام دسته جمعی و حفظ اموال غیر نظامی مد نظر قرار گیرد و این همان است که در حقوق بشر دوستانه بین‌المللی نیز بر آن تأکید شده است. واژگان کلیدی: مقابله به مثل، اقدامات تلافی‌جویانه، حقوق بشر، حقوق بشر دوستانه و کنوانسیون.

۶٫ اعمال خشونت علیه تمامیت جسمانی و معنوی زن در کانون خانواده و جامعه واقعیتی است که باید با پذیرش آن به راه‌های پیشگیری و درمان آن اندیشید قانون گذار ایران به خشونت‌های فیزیکی و روانی بدون توجه به جنسیت بزه دیده و کانون اعمال خشونت وصف کیفری بخشیده است و در موارد انگشت شماری وضعیت بزه دیدهٔ زن را موجب تخفیف مجازات مرتکب یا معافیت از مجازات دانسته و گاه نیز به جرم انگاری اعمال خشونت صرفاً نسبت به زن روی آورده است. راهکارهای حمایت از بزه دیدگان در سیاست جنایی اسلام و اسناد بین‌الملل از مباحث جدید حقوق جزاست که روش‌های حمایت از قربانیان جرم به ویژه جرائم قتل عمد و شبه عمد را بیان می‌کند. در این پژوهش به تحلیل موقعیت حقوقی بزه دیدگان و ساز و کارهای حمایتی آن با رویکرد فقهی، حقوقی پرداخته شده و همچنین سازمان ملل نیز با تأثیر پذیری از جنبش‌های حمایت از بزه دیدگان قوانینی را در جهت حمایت از بزه دیدگان وضع نموده و تدابیری را برای اجرای آن در نظر گرفته است اما بنا به دلایلی در عمل چندان موفق نبوده است و همچنین در این پژوهش به عوامل کاهش دهندهٔ معضل خشونت بر زنان و رابطهٔ بین اقتدار زنان و میزان خشونت پرداخته شده و همینطور به بررسی نقش پلیس در رابطه با مسائل و مشکلات زنان و بزه دیگی آنان پرداخته شده و این که چه

خلأهای قانونی در رابطه با حمایت از زنان وجود دارد؟

۷٫ خداوند در خلقت بشر فطرت خدا جوئی و انسان دوستی را در وجود او قرارا داده است. برای هدایت و به کمال رساندن انسان پیامبرانی را مبعوث وکتاب آسمانی را نازل نمود. حاکمان ظالم وقتی موقعیت خود را در خطر دیدند در مقابل پیامبران ایستادند و با آن‌ها جنگیدید و آن‌ها را کشتند. پس از ورود اسلام و بعثت حضرت محمد (ص) نیز در مقابل هدایت‌های ایشان قد علم کردند و جنگ‌های زیادی انجام دادند. شعار پیامبراسلام این بود که مبعوث شدم تا مکارم اخلاق را به اتمام برسانم و از قرآن و فرامین الهی تبعیت کنم. پیامبر در این جنگ‌ها بصورت عملی و کلامی روش جنگیدن با دشمنان و برخورد مناسب با اسیران جنگی و غیر نظامیان را بیان و اجرا فرمودند. پس از غیبت کبری حضرت مهدی (عج) علماء و مراجع تقلید نیز از قرآن واحادیث و روایات پیامبر (ص) و ائمه اطهار علیهم السلام استفاده و دست به قلم بردند و احکام اسلام را ترویج کردند. دین مبین اسلام بسیار پیشرفته تر وانسانی تربه موضوع نگریسته است. در عصر حاضر حکومت‌ها و دولت‌ها نیزاقدام به تدوین قوانینی و مقررات کردند و دیگر کشورها را بالاجبار ملزم به تبعیت از آن نمودند. درقرن نوزدهم تحول شگرفی در حمایت از حقوق بشر و اسیران جنگی بوجود آمد و اکثر قوانین در جنگ‌ها پیاده و اجرایی شدند. پیشنهاد ما این است که با استفاده از منابع فقه امامیه تدابیری در جهت رفع نواقص عمده کنوانسیون ژنو بعمل آید کلید واژه: حقوق، فقه، جنگ، اسیران جنگی، حقوق بشر، کنوانسیون، آزادی اسیران.

۸٫ امروزه حقوق بین الملل بشر یکی از شاخه‌های مهم حقوق بین الملل محسوب می‌گردد که امکان دارد از سوی علوم جدید مورد تعرض قرار گیرد. یکی از علوم، علم پزشکی، به طور جزئی علم ژنتیک و به صورت اخص، تشخیص ژنتیکی جنین پیش از لانه گزینی در رحم می‌باشد؛ که امکان آزمایش جنین را در محیط آزمابشگاه فراهم می‌آورد. تعریف آغاز زندگی انسان برای بررسی و ارزیابی تکنیک مزبور از منظر حقوق بشر می‌تواند موید باشد. در صورتی که ما جنینی را که هنوز در رحم جایگزین نشده یک انسان بدانیم، می‌بایست تمامی حقوقی و ارزش‌های یک انسان را برایش قائل باشیم؛ که در این صورت به کارگیری روش مورد بحث، چالش برانگیز خواهد بود. چرا که ممکن است کرامت ذاتی انسان، حق بر حیات او و دیگر حقوقش مورد آسیب قرار گیرد.

۹٫ امروزه سخن ازحقوق بشرکه حمایت ازحقوق طبیعی انسان‌ها را وظیفه خود می‌داند از بسیاری جهات لازم وضروری دانسته شده است از سوی دیگر ادعای جهان شمولی آن با تنظیم اعلامیه‌هایی درمقابل آن و در رابطه باحقوق و آزادی‌های مطرح شده درآن تضعیف شده است یکی ازاین اعلامیه‌ها اعلامیه اسلامی حقوق بشر می باشدکه براساس تعالیم اسلامی تنظیم شده است.

۱۰٫ کودک یک میوه نارس اجتماع انسانی است که هنوز در عرصه‌های جسمی، اجتماعی، روحی و روانی و به طور کلی در تمامی بعدهای متعدد یک انسان به بلوغ و رسیدگی کامل نائل نگردیده است. کودکی از مراحل بنیادین زندگی هر انسانی در جامعه است که اگر به خوبی شناخته نشود آثار و پیامدهای جبران ناپذیری به همراه خواهد داشت. در مورد تزویج کودکان که برخلاف قائده بوده، اصل تزویج کودکان مورد پذیرش فقهای اسلام قرار گرفته و در این زمینه افزون بر اجماع, عدله عامه و روایات خاصه ای وجود دارد. مشهور فقهای امامیه به سبب اختیار از دختر نابالغی که ولایت او از سوی پدر و جد پدری به تزویج درآمده است فتوی دادند و درباره پسر نابالغ که برایش همسر انتخاب شده کثیری از فقها قائل به سلب اختیار از او پس از رسیدن به سن بلوغ شده‌اند. در فقه و حقوق کنونی ازدواج دارای شرایط خاصی است که کودک فاقد آن شرایط می‌باشد از جمله قصد رضای طرفین، اختیار، بلوغ و.. حقوق دانان برای حل این مشکل در ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی سن ازدواج برای دختران را ۱۵ سال تمام و پسران ۱۸ سال تمام مقرر کرده‌اند. در صورت عدول از این ماده تمام آثار حقوقی ازدواج طبیعی بر آنان بار می‌شود مگر در مورد مواقعی که دختران نابالغ نه تنها مکلف به تمکین جنسی نیستند بلکه عمل زناشویی با آنان مطلقأ ممنوع و مجازات‌هایی را در پی دارد. که مجازات‌های آن به ۶ ماه تا دو سال حبس محکوم می‌باشد. اگر کودک پدر یا جد پدری داشت این اجازه را او به کودک می‌دهد و سایر اعضای خانواده در این راه سهمی ندارند در صورت فوت اولیای قهری تصویب اراده او با قیم است و قیم شخص خارجی می‌باشد بدین ترتیب باید پذیرفت که دخالت ولی قهری در ازدواج فرزند صغیر خود کمتر چهره حمایتی دارد و محدود به مصلحت مولی علیه می‌باشد. و دختر و پسر صغیر از این حیث باهم تفاوتی ندارند. این ولایت در اثر فوت و زوال عقل ساقط می‌شود، بنابراین پس از مرگ ولی قهری قیم یا وصی نمی‌تواند به نمایندگی ولی قهری کودک برای او تصمیم بگیرد بنابراین ذکوری که قبل از ۱۸ سال تمام بخواهند ازدواج کنند باید از دادگاه معافیت از شرط سن بخواهند تا عقد به وسیله او منعقد شودو صحت آن هم منوط به اجازه ولی یا قیم خواهد بود. واژگان کلیدی: کودک، بلوغ، رشد، ازدواج، ولی قهری، وصی و حقوق بشر.

۱۱٫ کودک یک میوه نارس اجتماع انسانی است که هنوز در عرصه‌های جسمی، اجتماعی، روحی و روانی و به طور کلی در تمامی بعدهای متعدد یک انسان به بلوغ و رسیدگی کامل نائل نگردیده است. کودکی از مراحل بنیادین زندگی هر انسانی در جامعه است که اگر به خوبی شناخته نشود آثار و پیامدهای جبران ناپذیری به همراه خواهد داشت. در مورد تزویج کودکان که برخلاف قائده بوده، اصل تزویج کودکان مورد پذیرش فقهای اسلام قرار گرفته و در این زمینه افزون بر اجماع, عدله عامه و روایات خاصه ای وجود دارد. مشهور فقهای امامیه به سبب اختیار از دختر نابالغی که ولایت او از سوی پدر و جد پدری به تزویج درآمده است فتوی دادند و درباره پسر نابالغ که برایش همسر انتخاب شده کثیری از فقها قائل به سلب اختیار از او پس از رسیدن به سن بلوغ شده‌اند. در فقه و حقوق کنونی ازدواج دارای شرایط خاصی است که کودک فاقد آن شرایط می‌باشد از جمله قصد رضای طرفین، اختیار، بلوغ و.. حقوق دانان برای حل این مشکل در ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی سن ازدواج برای دختران را ۱۵ سال تمام و پسران ۱۸ سال تمام مقرر کرده‌اند. در صورت عدول از این ماده تمام آثار حقوقی ازدواج طبیعی بر آنان بار می‌شود مگر در مورد مواقعی که دختران نابالغ نه تنها مکلف به تمکین جنسی نیستند بلکه عمل زناشویی با آنان مطلقأ ممنوع و مجازات‌هایی را در پی دارد. که مجازات‌های آن به ۶ ماه تا دو سال حبس محکوم می‌باشد. اگر کودک پدر یا جد پدری داشت این اجازه را او به کودک می‌دهد و سایر اعضای خانواده در این راه سهمی ندارند در صورت فوت اولیای قهری تصویب اراده او با قیم است و قیم شخص خارجی می‌باشد بدین ترتیب باید پذیرفت که دخالت ولی قهری در ازدواج فرزند صغیر خود کمتر چهره حمایتی دارد و محدود به مصلحت مولی علیه می‌باشد. و دختر و پسر صغیر از این حیث باهم تفاوتی ندارند. این ولایت در اثر فوت و زوال عقل ساقط می‌شود، بنابراین پس از مرگ ولی قهری قیم یا وصی نمی‌تواند به نمایندگی ولی قهری کودک برای او تصمیم بگیرد بنابراین ذکوری که قبل از ۱۸ سال تمام بخواهند ازدواج کنند باید از دادگاه معافیت از شرط سن بخواهند تا عقد به وسیله او منعقد شودو صحت آن هم منوط به اجازه ولی یا قیم خواهد بود. واژگان کلیدی: کودک، بلوغ، رشد، ازدواج، ولی قهری، وصی و حقوق بشر.

۱۲٫ یکی از مسائلی که در دنیا و جهان به آن در ظاهر اهمیت بسیاری داده شده، حقوق بشر و به دنبال آن حقوق کودک است، به همین خاطر کنوانسیونی به نام حقوق کودک تألیف شد تا همه کشورهای موافق به آن بپیوندند. ایران هم به عنوان کشوری که مذهب آن شیعه و فقه امامیه است در صدد برآمده است تا به این کنوانسیون ملحق شود. اما کنوانسیون در تمامی مواد خود، فرقی بین کودک مشروع و کودک نامشروع قائل نشده است و حقوقی برابر یکدیگر برای آن‌ها قرار داده است لذا بر آن برآمدیم تا ببینیم یک کودک نامشروع در فقه امامیه از چه حقوقی برخوردار است؟ آیا به مانند یک کودک مشروع از تمامی حقوق بهره مند می‌شود؟ در روایات متعدد کودک نامشروع و پدر و مادر اورا از حق بردن ارث از یکدیگر محروم می‌کنند. این مقاله در صدد مطرح نمودن آیات، روایات و نظرات فقهای امامیه و در نهایت مقایسه حقوق کودک نامشروع در فقه امامیه و حقوق بشر است. دین اسلام و به خصوص فقه امامیه به علّت تاکید بر لزوم ازدواج و تنظیم روابط خانوادگی و بخصوص مشخص بودن نسب هر فرد، سدی برای جلوگیری از روابط آزاد ایجاد می‌کند تا تنها راه داشتن فرزند را تشکیل خانواده و پایبند بودن به مسائل شرعی و مقرّرات قانونی بداند و در همین چارچوب خانواده ولایت و نفقه و حضانت و … فرزند را بر پدر و مادر واجب شمرده است. امّا با کمرنگ شدن نقش دین و مذهب در جوامع کنونی و مقّید و پای بند نبودن به بسیاری از اصول شرعی و قانونی و یا عرفی، کودکانی بدون تشکیل خانواده، متولّد می‌شوند که تکلیف آن‌ها از نظر حق و حقوق شرعی و قانونی مشخص نیست که مصداق آن، سقط جنین‌ها و کورتاژهای فراوان و غیر مجاز و پرشدن پرورشگاه‌ها و مراکز بی شمار کودکان بی سر پرست است. به همین خاطر برای رفع این معضل کنوانسیون حقوق بشر و در کنار آن کنوانسیون حقوق کودک، حقوقی برابر دیگر کودکان برای اینگونه کودکان قائل شده است، تا کمی از مسئولیت این کودکان را از دوش دولت‌ها برداشته و به گردن بوجود آورندگان آن‌ها بیندازد. و نهایتاً فقه امامیه، علی رغم مخالفت‌ها و انذارهایی که بر بوجود آورندگان این کودکان داشته است، بیشتر حق و حقوق یک کودک مشروع را با کمی تفاوت برای کودکان نامشروع قائل شده است.

۱۳٫ نهضت عاشورا در زمرهٔ مخاصمات و فی‌الواقع غزوات صدر اسلام است که خصوصیات منحصر به فرد آن سبب تمایز آن با سایر جنگ‌های تاریخ بشری شده است که همه‌ساله در سال‌روز این واقعه، صدها میلیون مسلمان و غیرمسلمان با یادآوری و شبیه‌سازی این حادثهٔ عظیم به عزاداری و سوگواری می‌پردازند و این مراسم، عظیم‌ترین تظاهرات بین‌المللی بدون فراخوان و اعلام حمایت و هم‌بستگی تاریخ بشری است که در تقویم سیاسی-مذهبی جهان ثبت شده است. در این تحقیق سعی شده، ابتدا واژه‌ها و مفاهیم بنیادین از قبیل، جنگ و صلح، حقوق جنگ، حقوق بشردوستانه و… که نقش مهمی در فهم و درک موضوع مورد بحث دارند، مطرح و مورد بررسی قرار گیرند. و ضمن بیان اصول و قواعد حقوق بشر دوستانه و سیر تدوین و توسعه آن، این اصول در حقوق بین‌الملل اسلام مورد بحث قرار گرفته و کاربرد آن‌ها در جنگ‌های صدر اسلام بررسی گردد. سپس با تحلیل سیاسی و تاریخی نهضت عاشورا و تأثیر قیام امام حسین (ع) بر اندیشهٔ متفکران جهان و نهضت‌های آینده ضمن تشریح اصول و قواعد بشردوستانهٔ بین‌المللی و حقوق بین‌الملل اسلام، عدم رعایت و نقض این اصول در نهضت عاشورا تشریح می‌گردد. نقض حقوق بشردوستانه در خلال یکی از مهم‌ترین جنگ‌ها و مخاصمات مسلحانهٔ تاریخ بشری و از نوع اسلامی و مقایسهٔ آن با سایر مخاصمات از این دست، ضرورتی بس انکارناپذیر در حقوق بین‌الملل اسلامی می‌باشد.

۱۴٫ از جمله مباحثی که در جهان کنونی آن را مطرح می‌کنند، مسأله حق و تکلیف و نسبت بین آن دو است، بدین معنا که آیا انسان حق دارد و محق است یا مکلف است و دارای تکلیف و یا اینکه آدمی هم حق دارد و هم مکلف است و یا اینکه آن دو هیچ ارتباطی با هم ندارند و به صورت مستقل موجودند؟ هر یک از این سؤالات و شبهات پاسخی منطقی می‌طلبد و لازم است با برهان محک بخورد تا حقانیت یا بطلان آن‌ها روشن گردد.

۱۵٫ حق حیات اولین و بنیادی‌ترین حق هر انسانی است که به جهت توقف دیگر حقوق بشر به وجود آن، عنوان «حق برتر» را از آن خود نموده است. از آنجا که کودکان آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه هستند، حمایت از حقوق آنان و در رأس آن‌ها حق حیات دارای اهمیت بسیار می‌باشد. حق حیات کودک از سوی تمامی مکاتب و نظام‌های حقوقی دنیا از قبیل نظام حقوقی اسلام و نظام بین‌المللی حقوق بشر به رسمیت شناخته شده و مورد حمایت می‌باشد. با وجود این گاهی به نظر می‌رسد که افتراق‌ها و یا سوء برداشت‌هایی میان دیدگاه این دو نظام بویژه در رابطه با اعدام کودک وجود دارد که باید با بررسی و مداقه در موازین و مقررات مندرج در آن‌ها، در راستای حمایت افزون‌تر از حق حیات کودک گام برداشت. لذا لزوم شناسایی جایگاه آن در دین مبین اسلام و اسناد بین‌المللی به خوبی احساس می‌گردد.

۱۶٫ نظام حقوقی اسلام و فقه شیعه در مواردی مجازات‌های سالب حیات را به رسمیت شناخته و بزهکار را کیفر مرگ می‌دهد. در مقابل مبانی حقوق بشری قائل بدان است که مجازات سالب حیات مغایر حیثیت و کرامت انسان بوده و رفع و حذف آن را از نظام‌های حقوقی داخلی مطالبه می‌نماید. مقاله حاضر بر آن است تا این مبانی دوگانه را با این رویکرد مورد تفسیر قرار دهد که در مواردی وجود مجازات‌های سالب حیات موجبات ارتقاء و تضمین حیثیت بشری و کرامت انسانی را فراهم می‌آورند.

۱۷٫ در این پایان نامه، سعی بر آن است تا اصول اخلاق حقوق کودک در کنوانسیون حقوق بشر و اخلاق اسلامی بررسی شود. موضوع این پژوهش، موضوعی میان رشته ای است. از اینرو ابتدا لازم است مباحثی پیرامون حقوق و ارتباط آن با اخلاق و همچنین مطالبی درباره اخلاق و ارتباط آن با سایر علوم بیان گردد. پیش از پرداختن به اصول اخلاقی، مطالبی درباره مبانی اخلاق و مسائل مربوط به بخش‌های مختلف مبانی، بیان می‌شود. درباره حقوق؛ تعریف حق و اقسام حق مشخص می‌گردد و هریک از مکاتب حقوقی بیان می‌گردد. توضیحات اولیه برای هرچه مشخص شدن نوع اصول اخلاقی در حقوق بشر و میثاقین حقوق بشر لازم است. آن چه می‌توان در ابتدا بیان کرد این است که هردو نظام یعنی اخلاق اسلامی و کنوانسیون حقوق بشر اصولی مشترک را دارا هستند و به همین دلیل برخی مکاتب؛ حق و حقوق را فطری می‌دانند. طرز تلقی از حق، فکر و عمل هر دو نظام را درباره حقوق کودک معین می‌کند. پس از بیان مسائل اخلاق اسلامی و طرز تلقی این مکتب به کودک و حقوق کودک؛ به مسائل مربوط به حقوق بشر و اصول اخلاقی حقوق کودک در اعلامیه جهانی و کنوانسیون حقوق کودک می‌پردازیم. آن چه می‌توان گفت، مبنای اخلاق اسلامی و حقوق بشر؛ چهار اصل و ارزش اخلاقی یعنی کرامت انسانی، آزادی، عدالت و برابری است و تلقی اخلاقی آن‌ها بر حقوق کودک بر اصول مذکور استوار است.

۱۸٫ حقوق بشر، امروزه مبنایی عقلایی دارد و عقل در این رشته از جایگاه رفیعی برخوردار است؛ به گونه ای که می‌توان گفت در تدوین اسناد حقوق بشری، عقلانیت جمعی جامعه جهانی حاکم بوده و می‌باشد. در اصول فقه نیز، حداقل در مرحله نظریه و تئوری پردازی، عقل نقشی عظیم و پراهمیت دارد؛ به گونه ای که به عنوان منبع سوم یا چهارم برای کشف و استنباط احکام شرعی از آن، نام برده شده است. با این توصیف، روشن می‌شود که در هر دو علم، بحث عقل، بحثی پر اهمیت و پر دامنه است؛ اما ثمره بحث از عقل آنجا روشن می‌شود که نقش و کارایی عقل در اصول فقه اثبات شود تا بتوان از آن، در جهت استنباط و کشف احکام بخصوص احکامی که در حقوق بشر مورد بحث و سؤال می‌باشند، استفاده نمود تا از این طریق، به همگرایی بیشتر میان فقه و حقوق بشر کمک نمود. هدف در این پژوهش، دستیابی به این پاسخ بوده که آیا، عقل به عنوان یکی از منابع مستقل در استنباط احکام، می‌تواند همچون کتاب و سنت در استنباط و کشف احکام شرعی مورد استفاده قرار گیرد یا خیر؟ به عبارت دیگر، آیا از نظر اصولیان و مجتهدین شیعه، عقل توانایی دلیلیت بر احکام شرعی را به صورت مستقل (فارغ از وجود یا عدم وجود آیه یا روایتی بر یک مسأله)، دارد یا خیر؟ تا از این طریق، و در صورت مثبت بودن پاسخ، بتوان به همگرایی هر چه بیشتر میان احکام فقه و گزاره‌های حقوق بشری که عمدتاً از طریق عقل بشری به دست آمده‌اند، دست یافت.

۱۹٫ باتوجه به اهمّیت یافتن روزافزون حقوق بشر در دنیای امروز در جهت افزایش اعتبار و حیثیت منطقه ای وبین المللی کشورهاوهمچنین اهمّیت نقش حقوق بشر دربرقراری ارتباطات سیاسی واقتصادی کشورهای غربی و برخی ازاتحادیه ها با کشورهای دیگر و نیز تعهدات بین المللی جمهوری اسلامی ایران نسبت به اعلامیه‌های حقوق بشری از یک سو و عدم تطابق برخی از تعهدات حقوق بشری توسط جمهوری سلامی ایران از سوی دیگر، منجر به واکنش منفی کشورها و نهادهای بین المللی فعال در زمینه حقوق بشر علیه نظام جمهوری اسلامی ایران و منافع آن شده است این در حالی است که فقه پویای شیعه با تکیه بر عناصری همچون عقل، عدالت، عرف و مصلحت و همچنین اختیارات حاکم اسلامی، این توانایی را دارد تا بسیاری از قوانین متعارض خود را در زمینه حقوق بشر و موضوعات آن خصوصاً حقوق کودک را با قوانین نظام حقوق بشر جهانی همسو سازد.

۲۰٫ طرح مفهوم حقوق بشر در قرن‌های اخیر وضرورت توجه به حقوقی که انسان به سبب انسان بودن از آن بهره مند است، ذهن انسان‌ها را به سوی مدون نمودن اصول و چارچوب‌های کلی آن متمایل ساخته تا در پرتو آن‌ها حقوق و آزادی‌های بشر تضمین شود، در همین راستادو اعلامیه جهانی حقوق بشر و اعلامیه حقوق بشر اسلامی به ترتیب در سال???? و???? میلادی شکل گرفت و از سوی دیگر با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و تدوین قانون اساسی تلاش گردید تا نوع نگاه شیعیان در ایران به حقوق بشر در قانون اساسی منعکس شود. هر کدام ازاین سه متن حقوقی به شیوه خود در پی تحقق حقوق و آزادی‌های بشر هستند.

۲۱٫ حقوق بشر اسلامی تصویب قاهره که ۲۵ ماده حقوقی است مستند به مباحث دینی یعنی آیات و روایات می‌باشد ولذا این ماده حقوقی دارای ۱۷ اصل اساسی است که هر اصلی استناد شده به مباحث دینی و در نهایت مبانی کلامی آن ذکر شده که در سه محور خداشناختی و انسان شناختی و معرفت شناختی بحث ادامه یافته ودر نهایت تأثیر مبانی دینی بر قلمرو حقوق بشر مورد بحث و بررسی قرار گرفته.

۲۲٫ موضوع مقایسه، نقد و بررسی مبانی حقوقی اعلامیه جهانی حقوق بشر با مبانی حقوقی مطرح شده در نهج‌البلاغه امام علی (علیه السلام) است. نویسنده به روش توصیفی ـ تحلیلی به مقایسه مبانی حقوقی موجود در این دو سند مهم حقوقی جهان می‌پردازد و ضمن استخراج شباهت‌ها و تفاوت‌های آن‌ها، ریشه‌های تفاوت در این دو سند را تحلیل می‌کند.

۲۳٫ موضوع سقط جنین و جلوگیری از بارداری، که در فقه شیعه امامیه و مکتب کلیسای کاتولیک مورد توجه خاصی قرار دارد، نقطه برخورد و بستر تعارض تعدادی از حق‌های بشری مانند حق حیات مادر و جنین، حق آزادی و انتخاب زن، حق زن بر تمامیت جسمی خود حق بر تعیین سرنوشت و … می‌باشد. از سویی، حق بر حیات اساسی‌ترین حق بشری است که برخورداری از دیگر حق‌های بشری به محترم شمرده شدن و حمایت از این حق بستگی دارد و این حق حیات از نوعی قداست برخوردار است به طوری که عده‌ای آن را ارزش می‌نامند و از سوی دیگر حق آزادی و انتخاب زن برای بارداری و حق او بر تمامیت جسمی خود و مآلاً، حق زن بر دسترسی به سقط جنین بهداشتی و … از حق‌های مهم بشری است و ارتباط تنگاتنگ با حق تعیین سرنوشت و استقلال فردی دارد که با ممنوعیت مطلق سقط جنین و جلوگیری از بارداری (آن گونه که در مکتب کلیسای کاتولیک بر این ممنوعیت تأکید می‌گردد) این حقوق مورد نقض قرار می‌گیرند.

۲۴٫ دربارهٔ حقوق بشر در قرآن و دیگر منابع دینی نکات گوناگونی وجود دارد. در این رساله برای دست یابی به دیدگاه‌های حقوق بشری امام علی (ع)، نهج البلاغه محور کار قرار گرفته است که هم می‌توان در آن مبانی و مفاهیم حقوق بشر در اسلام را یافت و هم چگونگی اجرای آن را به خوبی مشاهده کرد. در این رساله سعی بر آن است که با توجه به اهمیت حقوق بشر در جامعهٔ کنونی و توجهٔ ویژهٔ امام علی (ع) نسبت به حقوق انسان‌ها، دیدگاه‌های حقوق بشری نهج البلاغه با حقوق برشمرده در اعلامیهٔ جهانی حقوق بشر، که در سی ماده به تصویب سازمان ملل رسیده، مورد مقایسه قرار گیرد. نتیجهٔ این مقایسه و بررسی این است که میان نهج البلاغه و اعلامیه در برخی از حقوق موجود در اعلامیه اشتراک وجود دارد اما با توجه به تفاوت در مبانی حقوقی هر کدام، تفاوت‌هایی در برخی از حقوق نیز وجود دارد.

۲۵٫ یکی از مباحث مهم امروز جهان حقوق بشر است. حقوق بشر از سال ۱۹۴۵ تا کنون از مهم‌ترین موضوعات حقوقی در سطح جهانی است و آرا و تلاش‌های متعددی در تبیین آن صورت گرفته است. اعلامیه جهانی حقوق بشر، به عنوان پایهٔ حقوق بشر و الگویی جهت معاهدات، اعلامیه‌ها، کنوانسیون‌ها و قوانین بین المللی و ملی محسوب می‌گردد. مقصود از حقوق بشر، امتیازاتی کلی است که هر فرد انسانی طبعاً دارای آن است و از منظر دینی به حداقل حقوقی اطلاق می‌شود که خداوند به انسان از آن جهت که انسان است و فارغ از رنگ و نژاد و زبان و ملیت و جغرافیا و اوضاع و احوال متغیر اجتماعی یا میزان قابلیت و صلاحیت ممتاز و فردی به او، اعطا کرده است. حقوق بشر در سخنان امام علی به طور جدی مورد توجه و تاکید قرار گرفته است. امیرالمؤمنین علی, خداوند را منشأ جعل حقوق معرفی می‌کند. مبانی، مصادیق و حوزه‌های حقوق بشر از جمله عرصه‌های مهم پژوهشی در سخنان امام علی است. مقصود از مبانی حقوق بشر، اصول و قواعد کلی است که مشروعیت و الزام آوری آن را بدنبال می‌آورد کرامت و آزادی و عدالت و مساوات از مهم‌ترین آن‌ها می‌باشد. یکی از مهم‌ترین مصادیق حقوق سیاسی،‌ بحث آزادی است که در این رساله به دیدگاه‌های حضرت امیرالمؤمنین در دو حوزه آزادی‌های فردی و آزادی‌های اجتماعی پرداخته شده است. آزادی اندیشه و عقیده و رفتار و آزادی بیان و قلم و آزادی عمل از جمله مباحث مطرح شده در بحث آزادی‌های فردی و اجتماعی است.

۲۶٫ قدر مسلم بین مقرراتی که در حال حاضر بعنوان احکام اسلامی در فقه شیعه در خصوص زنان وجود دارد و آنچه در اعلامیه جهانی حقوق بشر ۱ آمده است، تعارض‌هایی وجود دارد که مصداق بارز و صریح این مغایرت، در ماده شانزدهم اعلامیه جهانی حقوق بشر در خصوص تساوی زن و مرد در مباحث مربوط به ازدواج و حقوق خانواده است. وجود این تفاوت‌ها، شائبه تبعیض و نابرابری حقوق بین زن ومرد را به اذهان القاء می‌کند و باعث به چالش کشیده شدن دیدگاه اسلامی و به تبع آن مواضع جمهوری اسلامی ایران-که نشأت گرفته ازفقه شیعه است – می‌شود از این رو، تبیین دیدگاه واقعی اسلام در زمینه حقوق و تکالیف زنان ۲، با عنایت به مقتضیات زمان و مکان و تحولات عظیم اجتماعی که ناگزیر در فهم احکام تأثیر گذار است، و رفع اتهامات نگرش تبعیض آمیز و وضع قوانین غیر عادلانه و غیر قابل دفاع در اسلام در خصوص زنان، در دنیای بین المللی امروز ضروری به نظر می‌رسد.

۲۷٫ آزادی‌های عمومی، آزادی‌هایی هستند که هر انسانی در هر جای دنیا حق برخورداری از آن‌ها را بدون توجه به ملیت و یا مذهبی که پیرو آن می‌باشد، دارد. دین اسلام که به اظهار خداوند کامل‌ترین دین الهی می‌باشد در مورد آزادی‌های عمومی نظرات خاصی دارد که قابل بررسی می‌باشد. آنچه که در این پایان نامه قصد بررسی آن می‌رود، مقایسه آزادی‌های عمومی که در اسلام از آن صحبت شده با آزادی‌های عمومی مندرج دراعلامیه جهانی حقوق بشر که ساخته دست انسان است. چنین به نظر می‌رسد که پایه‌های اصلی این اعلامیه جهانی ریشه در فطرت انسان و دین الهی داشته باشد. اما قبل از هرچیز باید تعریف آزادی و آزادی‌های عمومی را بدقت بدانیم و بعد از آن به مقایسه این مفاهیم در اسلام و اعلامیه جهانی حقوق بشر بپردازیم و در انتها نتایج این بررسی را در بخشی جداگانه به نام نتیجه گیری ذکر خواهیم کرد.

۲۸٫ از نظر مکتب اسلام، انسان ذاتاً موجودی است شریف و دارای کرامت نفس، و آفرینش او حکمت آمیز و هدفمند بوده و تحقق اهداف خلقت انسان، مستلزم ارشاد و هدایت اوست. هدایت انسان از راه ایمان به مجموعه ای از قوانین و دستورالعمل‌ها، و تبعیت آگاهانه و آزادانهٔ او از آن‌ها امکانپذیر است. لذا اسلام برای تحقق این مهم، حق آزادی انسان جهت انتخاب، اظهار و عمل به شعائر دین را از حقوق مسلم او دانسته است بدین سبب که ایمان، یک امر قلبی و رابطه ای روحی و معنوی است و نیازمند داشتنِ توانایی انتخاب؛

۲۹٫ اصلاح وضعیت زنان سالمند و حل مسائل و مشکلات آنان اگر با روشی مناسب و مبتنی بر الگوی تحول‌گرای دینی و بومی صورت پذیرد، دستاوردهای شگرفی برای جوامع بشری در پیش خواهد داشت. در جمهوری اسلامی ایران، مسائل زنان و سالمندان، بعضاً در قانون اساسی مورد توجه قانونگذار قرار گرفته است و در برخی قوانین و مقررات عادی نیز، در راستای اجرایی کردن قانون اساسی در این زمینه گام برداشته شده است. از جمله این مقررات حمایتی، می‌توان به بند ۴ اصل بیست و یکم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، با موضوع ایجاد بیمه خاص بیوگان و زنان سالخورده و بی‌سرپرست، در حمایت از زنان سالمند اشاره کرد. در قوانین عادی نیز قانون تشکیل شورای ملی سالمندان به موضوع حمایت از سالمندان پرداخته است. تدوین، اصلاح یا تغییر قوانین مربوط به حمایت از زنان سالمند، بر اساس شناخت نیازها و خواسته‌های آنان در عرصه‌های مختلف، تبیین و تنویر دیدگاه اسلام در زمینه حقوق زنان و سالمندان، و انجام پژوهش‌هایی در جهت ارائه راهکارهای عملی تا رسیدن به نتایج مطلوب، از امور مهمی است که در فرایند رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه نقش به سزایی دارد. از سوی دیگر تحقق حمایت‌های قانونی و قضایی از زنان سالمند، نیازمند هماهنگی و همدلی قوای سه‌گانه در سه مرحله: پیش‌بینی حمایت‌ها، پیش‌گیری از آسیب‌ها و اقدامات قضایی می‌باشد، وضع قوانین متناسب با نیازهای امروز زنان سالمند و اصلاح قوانین موجود در این زمینه، اولین گام در حمایت از این قشر آسیب‌پذیر است. در عرصه بین‌المللی نیز به ویژه در راستای ارتقاء حقوق بشر در معاهدات وکنوانسیون‌ها، تلاش‌هایی صورت گرفته است، از جمله می‌توان به اعلامیه پکن صادره از سوی چهارمین کنفرانس سازمان ملل متحد در مورد زنان در سپتامبر ۱۹۹۵، و قطعنامه اصول ملل متحد برای سالمندان در دسامبر ۱۹۹۱، اشاره کرد. جمهوری اسلامی ایران، به عنوان بخشی از جامعه بین‌المللی، نمی‌تواند در انطباق قوانین خود با تحولات موجود در سطح بین‌المللی و منطقه‌ای، بی‌تفاوت باشد. از طرفی هویت اسلامی این نظام، مطالبات دیگری را منطبق با واقعیت‌ها و آموزه‌های درون دینی پیش می‌آورد که پاسخگویی به این مطالبات، بازنگری در قوانین را ضرورت می‌دهد. این پژوهش با روش تحلیلی- تلفیقی پی‌ریزی شده است؛ در بخش مبانی معرفتی، نظری و علمی، از روش اسنادی، و در بخش تجزیه و تحلیل قوانین و مقررات، از روش مصاحبه عمیق (دلفی) با صاحب نظران استفاده شده است، اهداف این پژوهش، شناخت و بررسی مبانی حقوقی دینی در تأمین نیازهای حقوقی زنان سالمند، بررسی مصادیق حمایتی از زنان سالمند در قوانین و مقررات ایران، و بررسی تطبیقی قوانین ایران با اسناد بین المللی در زمینه سالمندان با هدف اصلاح قوانین و پر کردن خلاءهای آن می‌باشد. پژوهش بعد از بیان طرح نامه تحقیق، با ذکر کلیات، ارائه تاریخچه و ویژگی‌های سالمندی آغاز شده است، در بخش مبانی نظری، ضرورت زمینه‌ای پژوهش حاضر، جهت توانمندی زنان سالمند، چارچوب نظری توانمند سازی زنان در اندیشه دینی امام خمینی «ره»، و در رابطه با رفاه اجتماعی و چگونگی تأمین آن، مجموع نظریه‌های بنیادی رفاه اجتماعی (نظریه ترمیمی و نظریه نهادی) مبنای عمل قرار گرفته است. در فصل سوم پژوهش، به مبانی و مستندات حقوقی با رویکرد حمایتی از زنان سالمند در سیستم قانونگذاری اسلامی پرداخته شده، و با بیان مقاصد، اصول و قواعد شریعت اسلام، سعی در تبیین حقوق زنان سالمند، در نظام جامع اسلامی داشته است، پس از آن، فصل چهارم به بررسی اسناد بین‌المللی در دو حوزه زنان و سالمندان پرداخته است، و فصل آخر نیز انواع حمایت‌های قانونگذار و تشکیلات حمایتی در قوانین ایران را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است، سپس سعی گردیده تدابیری که به منظور حمایت از زنان سالمند باید اتخاذ شود، پیشنهاد شود. بررسی‌ها نشان داد علی‌رغم وجود آموزه‌های اسلامی بر حمایت از کرامت و شأن زنان سالمند، و تأکید اسناد بین‌المللی برتکلیف دولت‌ها به تأمین حقوق رفاه اجتماعی و دیگر حقوق برای زنان و سالمندان، قوانین ایران به طور کامل همگام با آموزه‌های اسلامی و تحولات حقوق بین‌المللی پیش نرفته است. تصویب قانون شورای سالمندان نیز با توجه به عدم اجرای آن نتوانسته است اثر گذاری لازم را در وضعیت زنان سالمند داشته باشد.

۳۰٫ فلسفهٔ تشریع جنگ در اسلام بدین جهت است که بساط شرک، بت پرستی، ظلم، تجاوز و بیدادگری از جامعه و زمین برچیده شود و انسان‌ها در سایه عدالت و آزادی – ودر محیط دور از گمراهی، تباهی و تبعیض وظلم و فساد – زندگی توأم با مهر و محبت داشته باشند. در اسلام دو نوع جنگ داریم: ۱- جنگ دفاعی (دفاع مشروع): که جنگ برای حفظ کیان اسلام و حفاظت از جان و مال و ناموس مسلمانان است. ۲- جنگ ابتدایی (مداخله بشردوستانه): که جنگ برای نابودی حاکمیت کفر و شرک واز میان برداشتن موانع دعوت و نابودی ظلم و نجات مستضعفان است. از منظر اسلام، اگر چه مداخله بشردوستانه برای نجات مستضعفان و مظلومان از اهداف جنگ ابتدایی است، ولی چون ماهیت دفاعی دارد لذا نیاز به اذن امام معصوم ندارد. در زمان غیبت امام معصوم، می‌توان با اذن ولی فقیه و با در نظر گرفتن شرایط و مصالح جامعه اسلامی، اقدام به مداخله بشردوستانه نمود. مشروعیت این نوع مداخله بشردوستانه، به مستضعفان مسلمان اختصاص ندارد، بلکه همه ستمدیدگان را از هر مذهب و آیینی شامل می‌شود، زیرا آنچه از نظر اسلام مورد تقبیح است، ماهیت ظلم است. از این رو، پیامبر اسلام (ص) مسلمانان را به اجابت استغاثه مظلوم، چه مسلمان و چه غیر مسلمان فرا می‌خواند و می‌فرماید: هر مسلمانی در خواست کمک کسی را بشنود و به او پاسخ ندهد، مسلمان نیست. این یک و ظیفه و تکلیف شرعی است و بر هر مسلمانی واجب است. مداخله بشردوستانه در دکترین و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز – که نظامی مبتنی براسلام است – انعکاس یافته و دفاع از مظلومان و مستضعفان جهان به عنوان آرمان انقلاب اسلامی مطرح بوده و هست.

۳۱٫ پرداختن به موضوع بشردوستانه از منظر حضرت امام (ره) دارای اهمیت است: ۱ ـ روشن نمودن بخشی از نظریه عام سیاسی ایشان در باب حکومت در ابعداد حقوقی آن. ۲ ـ موضوع حقوق بشر دوستانه از جمله موضوعات چالش زای بین‌المللی پیش روی ایران نیز هست و لذا شناخت این بعد از نظریه‌های اندیشه امام ضروری می‌باشد.

۳۲٫ حقوق بشر یکی از مسائل اساسی و با اهمیت جهان معاصر است و آنچه امروزه به عنوان اعلامیه جهانی حقوق بشر به عنوان یک سند بین المللی است، حاصل آرای فلاسفه غربی پس از رنسانس و هم چنین حاصل فکر کسانی است که در پی برقراری صلح جهانی و پایدار پس از دو جنگ جهانی بوده‌اند اینان در حقیقت با ریشه یابی علل جنگ‌های بشری به ویژه دو جنگ جهانی اول و دوم خواسته‌اند بنیان‌های نظری صلح را طی این اعلامیه پی ریزی می‌کنند و آن را براساس انسان شناسی خود که اومانیسم است قرار داده‌اند. و از آنجا که حقوق بشر در ایران مبتنی بر آموزه‌های اسلام و رویکرد توحیدی امام خمینی شکل گرفته و در قانون اساسی نیز آمده است که مدافع کرامت انسانی می‌باشد و معتقد است که اسلام هم حقوق بشر را محترم می‌شمارد و هم عمل می‌کند. با توجه به اینکه حقوق بشر از دیدگاه امام خمینی با حقوق بشر مندرج در اعلامیه جهانی حقوق بشر دارای تشابهات و تفاوت‌هایی است که تفاوت‌ها عمدتاً مربوط می‌شود به نقش دین اسلام در زندگی انسان و نوع نگرش به انسان و هم چنین استفاده ابزاری از حقوق بشر به عنوان حربه ای علیه اسلام و مسلمین است. در حالی که حقوق بشر از دیدگاه امام خمینی جامع الاطراف تر از اعلامیه جهانی حقوق بشر است.

۳۳٫ در رسالهٔ حاضر ابتدا به بررسی ریشه‌های حقوق بشر در اسلام و نیز آن دسته از حقوق اساسی انسان که در تعالیم اسلام مورد توجه قرار گرفنه و اثری از آن‌ها در اعلامیهٔ جهانی حقوق بشر و دیگر معاهدات مربوطه دیده نمی‌شود، پرداخته‌ایم. سپس روش‌های تطبیق موجود بین مفاهیم حقوق بشر و احکام اسلام را مورد توجه قرارداده، موارد اختلاف را به بررسی نشسته‌ایم.

۳۴٫ آن چه در اعلامیه‌های حقوق بشر آمده، کاملاً مربوط به جنبه‌های مادّی حیات بشر بوده و در قلمرو حقوق اخلاقی و معنوی بشر دچار نقصان مشهودی است؛ در حالی که مکتب اسلام هویت اجتماعی بشر را در اخلاق و اعتقادات او دانسته و معتقد است که اگر قواعد اخلاقی و معنوی به عنوان حقوق حیات روحی در انسان تثبیت شود، حقوق مادی او را نیز به نحو مطلوبی حفظ خواهد کرد. مبدأ حقوق برای انسان نمی‌تواند خواستگاهی انسانی داشته باشد. برای بررسی بیشتر موضوع باید انسان را که موضوع این حقوق است، با دقت مورد پژوهش قرار داد. آیا می‌توان درباره حقوق انسان‌ها سخن گفت، ولی شناخت دقیقی از انسان در اختیار نداشت؟ تعیین حدود برای انسان‌ها برای دستیابی به هدفی است آیا تعیین هدف برای انسان‌ها در یک عصر، با قدرت محدود، علم محدود و محدودیت‌های بسیار دیگری امکان پذیر است؟ بشر امروز از منظر مادی نمی‌تواند به شمارش کامل نیازمندی‌های بشر اقدام کند؛ جهت مداری مادی در غرب در تمام ابعاد زیست انسانی است که به توسعه سامانه مادی یا نفس پرستی منجر می‌شود. بشر مطلوبِ تمدنِ مذکور در انسان محوری و هم عرض با خدا و حق مدار در برابر اللّه تعریف شده و از آن تعبیر به آزادی می‌شود. در این بستر، حق و نظریه‌های مرتبط با آن تغییرات بنیادینی در بستر دینی پیدا کرده است.

۳۵٫ در بحث از حقوق و آزادی‌ها سخن از انسان است، انسانی که اشرف مخلوقات نامیده می‌شود و جهان با تمام امکانات، نعمات و مواهب برای وی و در خدمت اوست. بنابراین حقوق بشر یک پدیده‌ای تازه که با تنظیم یک نسخه‌ای جهانی که امروز تحت عنوان اعلامیه جهانی حقوق بشر تولد یافته و به عنوان محوری برای تعیین حقوق همه ملل جامعه بشریت قرار داده شده، نیست؛ بلکه حقوقی است که به دلیل نیازهای فطری انسان برای ادامه حیات خود صرف‌نظر از هر گونه خصوصیتی، توسط خداوند برای وی قرار داده شده است.