شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
حجت‌الاسلام نظری اظهار کرد: اکنون تعداد فقرا بسیار بیشتر از میزان زکاتی است که پرداخت می‌شود و یکی از دلایل چنین وضعیتی این است که مکانیزم‌های رفع فقر از جمله حذف ربا را به خوبی به کار نگرفته‌ایم.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین حسن نظری، رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و عضو کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار، به بیان نکاتی درباره اهمیت زکات و زکات فطره و نقش آن در فقرزدایی و بهبود وضعیت اقتصادی جامعه اسلامی پرداخت و به ایکنا گفت: زکات فطره در حد خود تأثیر بسیاری بر رفع فقر و کمک به حل مشکلات قشر فقیر جامعه دارد و مصرف دیگری ندارد و تفاوت اصلی آن با زکات متعارف هم در این است که زکات متعارف موارد خاصی را شامل می‌شود که مورد زکات مشخص شده است اما در اینجا زکات به درآمد افراد یا محصولات خاصی معطوف نیست.
تفاوت زکات فطره و زکات متعارف
وی ادامه داد: هرکسی که واجد شرایط باشد و توان پرداخت زکات فطره را داشته باشد بایستی این زکات را پرداخت کند و در مجموع از جهت اینکه به افراد تعلق می‌گیرد نسبت به زکات متعارف بسیار گسترده‌تر است. از سوی دیگر تفاوت مهم‌تر این دو این است که ویژگی مهم زکات فطره این است که باید به افراد فقیر و کسانی‌که سطح معیشت پائینی دارند پرداخت شود؛ در حالی‌که زکات متعارف را می‌توان به افراد غیر فقیر هم پرداخت و یا برای کارهای عام‌المنفعه استفاده کرد.
نظری یادآور شد: زکات فطره فقط باید افراد فقیر پرداخت شود اما زکات متعارف بسیار فراگیر است و به هرکسی ولو اینکه به حد بلوغ نرسیده باشد و حتی متولد هم نشده باشد تعلق می‌گیرد. قطعا زکات فطره تأثیرات خود بر زندگی مستمندان را بر جای می‌گذارد اما افراد باید توجه داشته باشند کمتر از میزان زکاتی که به آنها تعلق می‌گیرد، پرداخت نکنند تا خدای ناکرده دین به گردن آنها نماند.
فلسفه زکات فطره در اقتصاد اسلامی
رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه درباره فلسفه و جایگاه زکات فطره در اقتصاد اسلامی عنوان کرد: در اقتصاد اسلامی باید زکات فطره را در کنار فاکتورهای دیگر در نظر گرفت. در اقتصاد اسلامی، زکات فطره، زکات بر مال، خمس و وقف وجود دارد که همزمان با یکدیگر تأثیرات خود را بر اقتصاد جامعه اسلامی خواهند گذاشت.
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی ادامه داد: البته در بحث فقهی، زکات فطره، کاری با زکات مال، خمس یا صدقات ندارد اما چون بخش خصوصی، با این اقدامات، درآمدهایی را متوجه رفع فقر می‌کند و پشت آن هم الزام وجود دارد، تأثیرات اقتصادی آن در جامعه به عنوان یکی از ویژگی‌های اقتصاد اسلامی هم نمایان خواهد شد.
عضو کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار تأکید کرد: ما باید همه موارد خمس، زکات و وقف را ببینیم و در در نظر داشته باشیم که در اقتصاد اسلامی، زکات فطره هم در کنار این موارد دارای اثر مورد نظر خواهد بود. اگر این چند متغیر در کنار هم قرار بگیرند، آنگاه در کاهش فقر تأثیرگذار خواهند بود.
آثار منفی ربا بر اثرگذاری زکات در جامعه
وی افزود: وقف در دیگر مکاتب هم وجود دارد اما زکات مال، خمس و زکات فطره، مختص دین مبین اسلام است. اقدامی همانند پرداخت زکات فطره، بخش عمومی را تقویت خواهد کرد و این هم اقدامی در راستای رفع فقر است. از سوی دیگر برای عملکرد مؤثرتر زکات در جامعه باید مسئله بسیار مهم حذف ربا از نظام بانکی را هم در نظر بگیریم؛ چراکه ما با اقتصاد پولی مواجه هستیم و حذف ربا، بیشترین تأثیر در رفع فقر در جامعه دارد.
نظری اظهار کرد: مردم یا زن مُسنی که پول خود را در بانک سرمایه‌گذاری کرده‌‍اند، اگر پول آنها در جریان سرمایه‌گذاری منهای ربا قرار بگیرد، دارای درآمد خواهد بود؛ بنابراین تأثیر حذف را از نظام بانکی تأثیر بسیار بیشتری از زکات فطره در رفع فقر دارد اما متأسفانه ساختارهای بانکی ما هنوز براساس آنچه که شریعت در نظر دارد عمل نمی‌کند و امیدواریم که این شرایط تغییر پیدا کند.
مکانیزم‌های رفع فقر را به خوبی به کار نگرفته‌ایم
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی تصریح کرد: نظام بانکی می‌تواند مکانیزم عملکرد خود را به گونه‌ای تنظیم کند که شاهد رفع فقر در جامعه باشیم. در روایات داریم که در برخی از سال‌ها، شرایط جامعه به گونه‌ای بوده که فقیری پیدا نمی‌شده که زکات به وی پرداخت شود اما اکنون شرایط برعکس شده است و تعداد فقرا بسیار بیشتر از میزان زکاتی است که پرداخت می‌شود و یکی از دلایل چنین وضعیتی این است که مکانیزم‌های رفع فقر از جمله حذف ربا را به خوبی به کار نگرفته‌ایم.
رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در پایان عنوان کرد: اگر در اقتصاد کشوری، ربا وجود نداشته باشد، درآمدهای آن کشور در اختیار مؤسسات مالی غیرمجازی که یک چهارم بازار سرمایه را در اختیار داشتند، قرار نمی‌گیرند؛ بنابراین حذف ربا باعث افزایش آثار مثبت زکات و زکات فطره در جامعه خواهد شد و جود ربا هم فقر و فاصله طبقاتی را بیشتر می‌کند.
