شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
کتاب «پناه: حقوق حیوانات در سیره علمای شیعه»، با دیباچه حجت‌الاسلام دکتر عزیزالله فهیمی و به قلم دکتر علی مشهدی و حجت‌الاسلام مصطفی مشهدی به رشته تقریر درآمده است.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، حقوق حیوانات حوزه‌ای بین‌رشته‌ای است که آمیخته با مبانی اخلاقی، دینی، عرفانی، کلامی و فلسفی و مباحث فرهنگی و اجتماعی است. حیوانات به عنوان موجوداتی که می‌توانند رنج بکشند، درد را احساس کنند، غم و شادی داشته باشند، تشنه و گرسنه و بیمار شوند و یا حتی روابط مادر و فرزندی و خویشاندی ایجاد کنند، نیازمند احترام و شفقت و حمایت هستند که در متون و منابع دینی و اخلاقی ذیل عنوان «حقوق حیوانات» از آنها یاد می‌شود.
علیرغم اهمیت و جایگاه حقوق حیوانات در متون و منابع دینی، در رویه عملی این موضوع کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این کتاب در حقیقت پیوند این دو حوزه است که با بررسی رویه عملی بزرگان و علما و با آوردن شاهد مثال‌های متعددی از زندگی شخصی آنها، ضرورت توجه به امر مغفول حقوق حیوانات را برای تمامی شهروندان یادآور می‌شود.
حجت‌الاسلام دکتر عزیزالله فهیمی، عضو هیئت علمی دانشگاه قم در دیباچه اثر آورده است: مقوله محیط زیست و به طبع آن گفتگو از حقوق حیوانات قدمت و پیشینه فراوانی در فقه و معارف اسلامی دارد که به علل متعدد تاکنون مغفول واقع شده است. در میان ادیان بزرگ الهی نیز (ادیان ابراهیمی)، دین مبین اسلام، حقوق حیوانات را چه در سطح توصیه‌های اخلاقی و عرفانی و چه در سطح احکام مربوط به رفتار با حیوانات همواره مورد توجه قرار داده است. حیوانات در کنار انسان‌ها به عنوان موجودات دارای حیات و جان از حقوقی برخوردارند. در این خصوص منابع روایی و حدیثی سرشار از توجه به این قلمرو است.
در بعضی از کتاب‌های مهم فقهی باب ویژه‌ای برای فضیلت آب و غذا دادن به حیوانات، گشوده شده است که از کتب فقهی شیعه «حدائق الناضره» و از کتب فقهی عام صحیح مسلم را می‌توان مثال زد.
نفقه چهارپایان جزء واجبات از تکالیف مسلمانان شمرده شده است. رسول خدا (ص) فرموده‌اند: “هر کس از شما سفر کرد چون در منزلی فرود آمد نخستین کار او آب و علف دادن به مرکب خود باشد”. در روایتی دیگری فرمود: “صاحب گربه‌ای را در آتش دیدم که پیش و پس او را می‌گیرند و می‌خورد و او کسی بود که گربه‌ای را زندانی کرده و به آ غذا نمی‌داده که از حشرات زمین بخورد”.
در حمایت پرنده‌ها آورده‌اند که ابوذر غفاری، فصل از تخم درآمدن پرندگان در کوچه می‌گشت و هر جا بچه‌گنجشکی در دست کودکی می‌دید آن را می‌خرید و آزاد می‌کرد. و نیز نقل شده است رسول خدا(ص) وارد بستانی شد و شتری پیش آمد و صدا در گلو می‌چرخانید و حضرت دستی بر شتر کشید و شتر آرام شد، سپس حضرت، صاحب آن را احضار کرد و فرمود که این شتر از گرسنگی به من شکایت می‌کند، آیا از خدا نمی‌ترسی که آن را گرسنه نگه می‌داری!.
حقوق حیوانات تا جایی مورد تأکید قرار گرفته که چنانچه مالک در دادن نفقه حیوان کوتاهی نماید، حاکم شرع مالک را اجبار می‌نماید و اگر اجبار مؤثر واقع نشود، هر آنچه مصلحت باشد حاکم خود انجام می‌دهد. در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که ایشان فرموده‌اند که حیوان شش حق بر مالک دارد. ۱- بیش از طاقت حیوان بر آن باز نزند؛ ۲- پشت حیوان را جلسه گفتگو قرار ندهد؛ ۳- چون از مرکب فرود آید ابتدا آن را علف دهد؛ ۴- بر حیوان داغ ننهد؛ ۵- بر صورت حیوان نزند که تسبیح خدا کند؛ ۶- چون بر آب بگذرد آن را آب دهد.
از جمله حقوق دیگر حیوان آن است که دوشیدن شیر حیوان طوری به که به خاطر کمبود علف به حیوان آسیب برسد جایز نیست. زودهنگام فحل دادن (برای تولید مثل) به طوری که به بچه آن آسیب برسد جایز نیست. از کشتن زنبور عسل و مورچه نهی شده است.
از امام صادق (ع) پرسیدند: مردی که به قصد صید، بیرون می‌رود آیا نماز را شکسته بخواند یا تمام؟ فرمودند: تمام بخواند چون سفر و میسر، حق نبوده است. از این روایت معلوم می‌شود که شکسته بودن نماز، مخصوص کسی است که سفر او معصیت نباشد ولی چون صید لهوی، سفر معصیت است، نماز چنین صیادی تمام است.
در روایت دیگر از امام محمدباقر(ع) پرسیده شده است از مردی که همراه باز شکاری و سگ شکاری به شکار می‌رود و دو سه شب سفر او طول می‌کشد آیا نمازش را کامل بخواند یا شکسته؟ فرمودند: سفر او لهوی است و نباید نماز را شکسته بخواند. نظر مشهور فقها نیز این است که چون کشتن بی‌جهت حیوانات بی‌آزار تباه کردن نعمت خدا و در جهت از دست رفتن منافع دیگران است، چنین سفری حرام و نماز در آن سفر هم تمام است.
لازم به ذکر است، «امام خمینی(ره) و علاقه به حیوانات»، «علامه جعفری و تدوین حقوق حیوانات»، «رفتار شیر با شیخ بهایی»، «نگرانی علامه و نجات جان یک گربه»، «شهید مطهری و گربه نابینا»، «همه موجودات در پناه آیت‌الله بهجت بودند»، «علامه و ذکر پرندگان»، «منع خشونت و سنگدلی با حیوانات»، «هتل گربه‌ها!»، «جزای آزار حیوانات»، «مرگ کبوترها و هجوم فقر!»، «عقوبت آزار پرندگان و حیوانات»، «برکت سیر کردن یک حیوان گرسنه»، «اجتماع حیوانات برای عزاداری» و… ازجمله مباحث این کتاب است.
چاپ اول کتاب «پناه: حقوق حیوانات در سیره علمای شیعه» به قلم دکتر علی مشهدی (دانشیار دانشگاه قم) و مصطفی مشهدی (دانش‌آموخته حوزه علمیه قم) که به شهدای محیط‌بان تقدیم شده است، در بهار ۱۳۹۷، از سوی انتشارات مکث اندیشه، در ۲۰۰ صفحه و به قیمت ۱۵۰،۰۰۰ ریال و در شمارگان هزار نسخه چاپ و روانه بازار نشر شده است.
علاقه‌مندان می‌توانند برای تهیه اثر به قم، بلوار شهید صدوقی، کوچه ۵۶، پلاک ۷۴ مراجعه و یا با شماره تلفن ۵-۳۲۹۰۶۴۰۴ (۰۵۲) تماس حاصل نمایند.
