شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
استاد خارج فقه حوزه علمیه قم گفت: در بررسی حکم فقهی پول‌های رمزینه شده مسئله‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد این است که این‌گونه پول‌ها اگر خواسته باشند مورد بیع قرار گیرند، باید مال باشند و در نتیجه باید خصوصیاتی که در تعریف مال گفتیم را دارا باشند.
به گزارش شبکه اجتهاد، استاد محمدرضا مدرسی، در درس خارج خود به بررسی موضوع «فقه استارتاپ‌ها و ارز مجازی» پرداخت که در ادامه متن آن تقدیم حضورتان می‌گردد؛
تعریف پول: پول مالی است که به طور معمول در یک اجتماع می‌تواند عوض هر کالا و یا خدمت، در هر شرایطی قرار گیرد.
ویژگی‌های پول
چون مالیت از مقومات پول است و به منزله جنس آن می‌باشد، پس باید تمام ویژگی‌های هشتگانه‌ای که مال دارد، را دارا باشد. علاوه بر آن باید این پنج ویژگی را نیز دارا باشد؛
۱- پول گرچه نسبت به مطلق مال دارای تعیّنی است- باید خصوصیاتی علاوه بر خصوصیت مالیت و مفهوم آن داشته باشد- منتها غیر از تعیّن مذکور، هیچ تعّین دیگری ندارد.
۲- پول به طور معمول و متعارف در یک اجتماع، در زمینه ارائه کالا یا خدمات به دیگران در إزای بدل مفهوم می‌یابد. کالا اعم از خوراکی، پوشاکی، مرکب، مسکن و… . خدمت هم اعم از خدمتی که پزشک، برقکار، مهندس و… ارائه می‌دهند.
۳- چیزهایی که به طور غیر معمول و به طور استثناء هنگام مبادله پذیرفته می‌شود، پول نیست.
۴- در یک جامعه پول می‌تواند متعدد باشد.
۵- پول به حسب معنای اولی آن، نیاز به تأیید نیروی حاکم ندارد. بله حاکمیت به واسطه قدرتی که دارد می‌تواند با مزاحمت یا با رفع ید از حمایت، پولی را از ارزش ساقط کند، ولی این اختصاص به حاکمیت ندارد و اگر هم نیروی دیگری بتواند بر روی رغبت مردم یا ندرت شیئی أثر بگذارد، می‌تواند پول را از پول بودن ساقط کند.
تعریف مال: مال چیزی است که در جامعه‌ای مورد رغبت تعداد قابل توجهی از مردم باشد و به اندازه رغبت به آن در دسترس نباشد و شأنیت و قابلیت انتقال نیز داشته باشد.
ویژگی‌های مال
از تعریفی که برای مال بیان کردیم، ویژگی‌هایی زیر استفاده می‌شود، منتها باید توجه داشت بعضی از این ویژگی‌ها، برهان خاصی ندارد و فقط تحلیل ارتکازات عرف است.
۱- مال در اجتماع انسانی معنا پیدا می‌کند و اگر اصلا جامعه‌ای نباشد، مالیت انتزاع نمی‌شود؛ زیرا مال چیزی است که مورد رغبت تعدادی از افراد باشد و در عین حال قابلیت مبادله نیز داشته باشد.
۲- مال باید چیزی باشد که برای انسان‌ها نوعی فایده داشته باشد ولو با واسطه تا مورد رغبت آنان قرار گیرد. اما اگر چیزی هیچ فایده‌ای برای انسان نداشته باشد، دیگر مورد رغبت قرار نمی‌گیرد. مانند شن‌های بیابان.
۳- رغبت یک یا حتی چند فرد کافی برای تحقق مالیت نیست، بنابراین اگر چند نفر رغبت به شی خاصی داشته باشند ولی این علاقه در دیگران نباشد آن شی مال نیست.
۴- باید به نسبت رغبت جامعه به آن ندرت داشته باشد. پس چیزی که همه به آن رغبت دارند ولی به وفور در اختیار طالبان آن قرار دارد، مال نیست؛ مانند هوا که همه افراد به آن رغبت دارند ولی در اختیار همه است.
۵- مال باید این شأنیت و نیز قابلیت را داشته باشد که بتواند از تحت تسلط شخصی به دیگری انتقال یابد، به گونه‌ای که منتقل الیه ولو بعد از چندین دست حقیقتا هر چند به برکت اعتبار بتواند از آن بهره‌ای ببرد. بنابراین چیزهایی که شأنیت یا قابلیت انتقال به دیگری را ندارد، مال نیستند. برای چیزی که عرفا شأنیت انتقال به دیگری را ندارد، می‌توان به اعضای بدن انسان مثال زد، مثلا کسی که سالم است و واجد دو کلیه می‌باشد، می‌تواند یک کلیه خود را منتقل به دیگری کند و حتی در مقابلش پول بگیرد اما از آنجا که کلیه جزء نیازهای ضروری یا شبه ضروری خود فرد است، عرفا شأنیت انتقال را ندارد و مال نیست.
۶- قوام مالیت به رغبت و ندرت است؛ یعنی رغبت مردم به آن شی از یک طرف و نادر بودن آن شی از طرف دیگر. از آن جا که رغبت و ندرت در مکان‌های مختلف می‌تواند متفاوت باشد، لذا ممکن است شئی در یک محیطی مال نباشد ولی در محیط دیگر مال باشد. مثلا در جامعه ما اصلا رغبتی به سوسک و امثال آن نیست، اما در برخی محیط‌های دیگر چون از این حشرات به عنوان تغذیه استفاده می‌کنند، نسبت به آن رغبت دارند و در نتیجه اگر ندرت داشته باشد، مالیت هم می‌تواند داشته باشد.
بنابراین از آن جا که مالیت تابعی از رغبت و ندرت است، لذا ممکن است چیزی در مکان یا زمان خاصی مال نباشد ولی در مکان یا زمان دیگری مال باشد.
۷- رغبت و ندرت در مفهوم تشکیکی و کشسان هستند و قابل اشتداد و تضعیف می‌باشند و ممکن است در مکانی شدت بیشتر داشته باشند و در مکان دیگری آن شدت را نداشته باشند. لذا مالیت که حاصل تلاقی این دو امر است نیز بالتبع یک مفهوم کشسانی است و قابلیت شدت و ضعف دارد و به حسب ایکنه، ازمنه و سایر شرایط قابل تغییر می‌باشد. مثلا قیمت یخ در زمستان در پایین‌ترین حد خود است.
بنابراین عرضه و تقاضا یا رغبت و ندرت اموری کاملا تشکیکی و قابلیت اشتداد و ضعف هستند و مالیت هم که برآیند این دو است، بالتبع شدت و ضعف دارد و می‌تواند نوسان داشته باشد، به گونه‌ای که هر چه رغبت بیشتر شود و ندرت ثابت بماند و یا ندرت متغیر شده و کم شود، اما رغبت ثابت بماند، قیمت و مالیت بیشتر می‌شود.
۸- خصوصیات و ویژگی‌هایی که در تعریف مال ذکر کردیم، باید بالفعل موجود باشد، لذا اگر چیزی این قابلیت را داشته باشد که بعدا ویژگی‌های مذکور در آن پدید آید، مانند این‌که هوا بعد تبدیل به اکسیژن خالص شود، اکنون مالیت به آن‌ها صدق نمی‌کند، هر چند بعد از طی فرآیندی، تبدیل به مال شود. لذا خصوصیاتی که در تعریف مال یا تعریف پول گفته می‌شود، باید بالفعل موجود باشد.
به هر حال آن چه لازم است در بررسی حکم فقهی پول‌های رمزینه شده مورد توجه قرار گیرد این است که این‌گونه پول‌ها اگر خواسته باشند مورد بیع قرار گیرند- یعنی ثمن یا مثمن قرار بگیرند- باید مال باشند و در نتیجه باید خصوصیاتی که در تعریف مال گفتیم را دارا باشند.
منبع: مفتاح
