شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
سمینار تخصصی بین‌المللی حقوق بشر اسلامی با حضور مهمانان داخلی و خارجی آیات و حجج‌اسلام اعرافی، فاضل لنکرانی، رشاد، علیدوست، خلیلی، دکتر اسماعیلی، دکتر میمول احسن خان، دکتر حافظ عباس در قم برگزار شد و مهمانان حاضر دیدگاه‌های خود را پیرامون حقوق بشر اسلامی، در قالب سخنرانی علمی ارائه دادند.
به گزارش شبکه اجتهاد، سمینار تخصصی بین‌المللی حقوق بشر اسلامی صبح سه‌شنبه دوازدهم مردادماه سال جاری، به همت موسسه الحکمه وابسته به جامعه المصطفی و با همکاری ستاد حقوق بشر ایران در سالن شهید عارف حسینی مدرسه عالی امام خمینی(ره) برگزار شد و مدیر حوزه‌های علمیه ایران و رئیس المصطفی، اعضای شورای نگهبان و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و نیز رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و تعدادی از میهمانان خارجی به بیان نظرات خود در این زمینه پرداختند.
در حقوق بشر با ملاحظاتی روبرو هستیم
مدیر حوزه‌های علمیه ایران در نشست تخصصی حقوق بشر اسلامی اظهار داشت: حوزه‌های علمیه در برابر این دست مسائل رسالت سنگینی دارند و حوزه‌ها و مراکز علمی که از ذخائر بزرگ فکری و معرفتی برخوردارند باید به این مباحث ورود پیدا کنند.
او ادامه داد: هنگامی این سرمایه‌ها استحصال می‌شود که با مباحث جدید از پایگاه اندیشه‌های اصیل و نورانی برخورد شود و وظیفه ما به عنوان حوزویان گسترش مرزهای دانش فلسفه، کلام، فقه و ورود در عرصه‌های نو همچون فلسفه‌های ناظر به قلمروهای جدید، فقه‌های ناظر به مسائل مستحدثه، پایه‌ریزی ابواب نو در فقه غنی اسلام و به‌ویژه فقه اهل‌بیت(ع) است.
اعرافی بیان کرد: هنگامی می‌توانیم به نظریه جامع و کلان اسلام در باب حقوق بشر برسیم و آن را به جهان عرضه کنیم که دانش‌های اسلامی ما بر پایه متدولوژی عمیق، غنی و اصیل گسترش‌یافته و به مرزهای جدید دسترسی پیدا کنند تا سخنانی متناسب با ادبیات امروز به جهان عرضه کنیم.
او تصریح کرد: وظیفه ماست که در پرتو میراث غنی و اصیل کلامی، فلسفی و فقهی خویش به عرصه‌های نوین و موردنیاز بشریت بپردازیم به‌ویژه کشور ما که داعیه حرکت به سمت احیای تمدن اسلامی و امت اسلامی را دارد.
رئیس جامعه المصطفی العالمیه ابراز داشت: جهان اسلام و مراکز علمی و دینی جهان اسلام در مقوله حقوق بشر باید فعالانه و از موضع عالمانه و حکیمانه اقدام کنند؛ وقت آن رسیده که از موضع انفعالی و ورودهای سطحی و شکلی در مسائل جهانی فاصله گرفته و با رویکرد عقلانی و آسمانی، اندیشه‌ها و نظریات خود را در قلمروهای نو از جمله حقوق بشر ارائه کنیم.
او افزود: ما باید گفتمان ناب اسلام را از مبانی عقلی، فقهی، فکری و کلامی خود استخراج کرده و به جهان امروز ارائه کنیم.
اعرافی بیان کرد: متأسفانه برخی حوادثی که امروز در جهان اسلام در جریان است، عرصه را برای حضور فعال در این قلمرو تنگ کرده و شکل‌گیری گروه‌های تکفیری و افراطی و گسترش موج‌های ترور و خشونت‌های به‌ظاهر مذهبی مانعی برای ورود به این عرصه است اما باید عمق این مانع را بدانیم، این مانع ضمن آنکه زمینه‌های محدودی درون افکار انحرافی دارد اما گسترش آن به دست استعمارگران و قدرت‌های بیگانه است که آن را تعمیم داده‌اند.
او گفت: ما از موضع فعال اگر به سراغ متون و منابع اسلامی برویم، می‌توانیم نظام جامع حقوق بشر را استخراج و ارائه کنیم و برای رسیدن به این مهم هم باید به مبانی فلسفی در حوزه جهان‌شناسی و انسان‌شناسی بپردازیم که در این حوزه بنیادین، هم در قرآن و روایات تعالیم وسیعی وجود درد. جمع‌آوری گزاره‌های توصیفی و اندیشه‌های کلامی و معارفی قرآن و حدیث در قلمرو حقوق بشر و منظومه سازی و نظام بخشی به آن‌یک ضرورت است.
مدیر حوزه‌های علمیه ایران اظهار کرد: فقه اسلامی و فقه اهل‌بیت(ع) از ذخائر بزرگی برخوردار است بنابراین با تکیه بر مبانی اصیل و با بهره‌گیری از عناوین اولیه و ثانویه و احکام حکومتی باید عناصر ثابت و متغیر حقوق بشر اسلامی در دنیای معاصر را استخراج کنیم و برای این مسأله، پایه‌ریزی ابواب جدید در فقه ضروری به نظر می‌رسد.
اعرافی گفت: ابواب موجود با پرسش‌های نو باید غنی‌تری شده و ابواب جدید پایه‌ریزی شود؛ روابط اجتماعی و روابط بشری بابی است که اگر پایه‌ریزی شود به پایه‌ریزی حقوق بشر اسلامی می‌تواند کمک کند.
او ادامه داد: در منابع عقلی و نقلی ما دیدگاه‌ها و معارفی وجود دارد که در حوزه حقوق بشر می‌تواند ما را به موضع فعال برساند و مجموعه معارف ما در قلمرو حقوق بشر از غنا، عمق و دامنه وسیعی برخوردار است.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی به بیان ویژگی‌های حقوق بشر اسلامی پرداخت و تأکید کرد: پایه‌ریزی دامنه گسترده حقوق بشر یکی از این ویژگی‌هاست. اسلام از معارف بسیار غنی در محورهایی چون جان انسان‌ها، سلامت، امنیت، آزادی و حق انتخاب در شغل و مسکن، آبرو و کرامت انسان‌ها، نوامیس، اموال اشخاص، عهد و پیمان، امانت‌ها، اندیشه، تعلیم و تربیت، اسرار و زندگی خصوصی، حداقل زندگی و رفاه اقتصادی، حق نقد و اظهارنظر و مشارکت در سرنوشت و پایه‌ریزی زندگی اجتماعی و سیاسی برخوردار است.
او بیان داشت: در این محورها هم تعالیم فقهی و هم تعالیم مهم اخلاقی داریم و هم مبنای فلسفی استوار در همه این‌ها وجود دارد؛ اگر در این محورها، اندیشه کلامی و فلسفی از یکسو، اندیشه فقهی و حقوقی از سوی دیگر و اندیشه اخلاقی و ارزشی اسلام را جمع کنیم، منشوری عمیق و غنی قابل ارائه به جهان امروز به دست می‌آید و وقتی این‌ها را کنار هم بگذاریم در یک منظومه‌ای قرار می‌گیرد که یک نظریه بسیار اصیل و مترقی به جهان عرضه می‌کند.
اعرافی تصریح کرد: کاش در حوزه توسط حوزویان و مجتهدان، درس‌های عمیق در سطوح عالی و خارج پیرامون این محورها راه‌اندازی می‌کردیم تا ما را به آن منظومه جامع و کلان حقوق بشر اسلامی برساند و این امر تحقق‌پذیر است.
مدیر حوزه‌های علمیه با بیان اینکه برای حقوق بشر اسلامی می‌توان چند برش متصور است، گفت: یک برش، انسان دارای حقوقی به ما هو انسان است، برش دوم اهل کتاب و پیروان ادیان آسمانی، برش سوم مسلمانان و برش چهارم مؤمنان است و بعد برش‌های ریزتری پیدا می‌شود که بر اساس روابط خویشاوندی، روابط همسایگی و ارتباطات اجتماعی حقوق وجود دارد و درواقع پیوندهای ایمانی، اعتقادی، علمی و خویشاوندی را مبنای یک سلسله حقوق تکمیلی می‌دانیم.
اعرافی تصریح کرد: ما حقوق بشر را در نقطه پایه و تکمیلی مشتمل بر حقوق الزامی و ترجیحی می‌دانیم و نیز پشتوانه حقوق بشر در منطق اسلام با پشتوانه حقوق بشر در منطق‌های دیگر متفاوت است ضمن اینکه ضمانت‌های اجرایی و الزامی برای حقوق بشر قابل پیش‌بینی است.
او ادامه داد: حقوق بشر اسلامی ریشه در نگاه و اندیشه آسمانی دارد که فراتر از نگاه‌های امانیستی و ضمانت اجراهای شکلی است.
رئیس جامعه المصطفی العالمیه تصریح کرد: در فلسفه و مبانی حقوق بشر اسلامی به انسان با نگاه جامع و متوازن معتقدیم و نیز معتقدیم در تزاحم ثبوتی میان مصالح جمع و فرد و مصالح مادی و معنوی، اسلام به طور دقیق مواردی را ترجیح داده است.
او ابراز امیدواری کرد: اساتید حوزه و دانشگاه با این نگاه به سمت پایه‌ریزی تئوری‌ها و مبانی اصیل اسلامی به دور از کهنه اندیشی و تحجرگرایی از یکسو و روشنفکرزدگی و اندیشه‌های مرعوب غرب و التقاطی به پایه‌ریزی یک منظومه و نظریه کلان حقوق بشر اسلامی بپردازند.
اعرافی عنوان کرد: بدین منظور باید دامنه علوم اسلامی را گسترش داده و از موضع فعال اقدام کنیم و هراسی از نقاط افتراق نداشته باشیم و منطق خود را در نقاط افتراق نشان دهیم.
او با بیان اینکه متأسفانه در حقوق بشر با ملاحظاتی روبرو هستیم، افزود: ما مدعی هستیم که نباید برخی قدرت‌های غربی یا جریانات علمی غرب، مبانی فلسفی و حقوقی خود را بدون توافق میان ذهنی بشری به عنوان قواعد عام بشری اعلام می‌کنند که این یکجانبه گرایی پایه دیگر یکجانبه گرایی است.
مدیر حوزه‌های علمیه ایران، عنوان داشت: ما شاهدیم از فردای تصویب اعلامیه حقوق بشر ده‌ها جنگ راه‌اندازی شد و امروز موج‌های تروریسم ناشی از دولت‌های غیرمشروع و غیردموکراتیک است که غرب از آن‌ها یکجانبه حمایت می‌کند.
او ادامه داد: ما یکجانبه گرایی معرفتی و یکجانبه گرایی ارزش‌گذاری و یکجانبه گرایی رفتاری در حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را نقد می‌دانیم و آماده بحث در این زمینه با هر متفکر در هرجایی هستیم.
اعلامیه حقوق بشر را برای نفی شرایع سماوی تدوین کردند
آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی از دیگر سخنرانان در سمینار تخصصی حقوق بشر اسلامی، به بحث اعتبار یا عدم اعتبار قضاوت اسلامی برای دیگر کشورها پرداخت و اظهار داشت: حقوق بشر و اعلامیه حقوق بشر باید به دور از جار و جنجال‌های سیاسی مورد نقد عالمانه قرار گیرد.
او ادامه داد: اگر بخواهیم منشوری از حقوق بشر اسلامی به دنیا عرضه کنیم باید این شیفتگی که در برخی کشورهای اسلامی و در نقاط مختلف دنیا و نیز در ایران میان برخی متفکران ما وجود دارد را محو کنیم.
این استاد درس خارج حوزه علمیه قم گفت: در حقوق بشر گرچه دارای ظواهر خوب و قابل‌پذیرش است اما روح این اعلامیه به سمت نفی حقوق بشر است. اگر این دیباچه و مواد بیانیه حقوق بشر را مجتهدانِ بررسی کنیم خواهیم دید این اعلامیه نافی حقوق بشر است و نسل بشر را تهدید می‌کند چون آزادی که در اختیار بشر قرار داده انسان را مجاز به هم‌جنس‌بازی می‌کند.
او بیان کرد: عقیده من این است که اساساً اعلامیه حقوق بشر را برای نفی شرایع سماوی تدوین کردند و لذا این اعلامیه باید در مراکز علمی، حوزه‌ها و دانشگاه‌های ما مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
فاضل لنکرانی تصریح کرد: نزاع میان حق و تکلیف، نزاع مطرح بین حقوقدانان و علمای صاحب‌نظر در دوره معاصر است. بحث‌هایی بین حقوق منفی و مثبت، طبیعی و غیرطبیعی، فرهنگی و سیاسی شده اما عمده بحث که آثار عملی فراوانی دارد بحث حق و تکلیف است.
فاضل لنکرانی ابراز داشت: تردیدی وجود ندارد که در قوانین آسمانی و اساسی کشورها اموری به عنوان حق و تکلیف است و مسأله اساسی این است که مصادیق حق را از مصادیق تکلیف تشخیص دهیم.
او افزود: تکامل و تعالی یک قانون چه سماوی و چه دنیوی در پرتو این است که از هردو مؤلفه حق و تکلیف برخوردار باشیم، کسانی که مسأله حق را مطرح کردند به دنبال تکلیف زدایی هستند و استدلال آن‌ها این است که انسان دارای کرامت ذاتی است و لذا نمی‌توان او را مکلف کرد درحالی‌که این مغالطه است درواقع این گروه، تکلیف را مساوی تحمیل گرفته‌اند.
رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار گفت: عمده بحث این است که برخی دنبال این معنا هستند که حضور دین را کمرنگ کنند لذا وارد مقوله انتخابات می‌شوند یا در بحث تشکیل حکومت وارد می‌شوند که این حق است یا تکلیف؟
او اظهار کرد: از نظر منطق فقهی ما چه اشکالی دارد که یک فعلی از یک زاویه حق باشد و از یک زاویه دیگر، تکلیف؟ انتخابات و حق تشکیل حکومت از نظر ما هم حق و هم تکلیف است.
فاضل لنکرانی با بیان اینکه ریشه حق از کجا نشأت می‌گیرد، گفت: امروز کسی را در دنیا پیدا نمی‌کنید که انسان را بدون حق بداند اما ریشه این حق از کجا آمده است؟ آیا از این جهت که خلیفه خدا روی زمین است، دارای حق است؟ ولو در کلمات برخی بزرگان ما تمایل به نظریه ما پیدا شده است اما ملازمه‌ای وجود ندارد که خلافت الهی منشأ حقوق انسان باشد گرچه ممکن است بسیاری از حقوق انسان ریشه در خلافت الهی داشته باشد. فرض سوم این است که چون خداوند، عالم را مسخر خود قرار داده است پس انسان حق دارد که ما قائل به نفی این ملازمه هستیم.
او با طرح این سؤال که قوه اجرایی و ضمانت اجرایی حقوق بشر چیست؟ بیان داشت: بشر به‌وسیله خود، ضمانت اجرایی را درست کرده است. آیا واقعاً در این مدت، این نهادها توانسته‌اند این بیانیه را اجرای صحیح کنند؟ از نظر عقلی باید قوه‌ای خارج از بشر، بتواند پشتوانه اجرای حقوق بشر باشد. اینکه انسان بیاید حقوق را برای خود تعیین و سپس تضمین کند، امکان وقوعی ندارد و تالی فاسد از آن به وجود می‌آید.
رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) تأکید کرد: ما در اسلام، دین جامع و کامل را دینی می‌دانیم که هم حقوق را کامل مطرح و هم آن را ضمانت کند؛ نظام امامت در اسلام تضمین‌کننده حقوق بشریت است. اینکه در کلمات حضرت زهرا داریم که خداوند امامت را نظام بالقوه قرارداد همین معناست.
او ابراز داشت: ما ولایت فقیه را به عنوان امری که مردم ممکن است در پرتو آن به سعادت برسند نمی‌دانیم بلکه تنها راه می‌دانیم.
فاضل لنکرانی با طرح این سؤال که آیا قضا و محاکم اسلامی برای کسانی که خارج از جغرافیای اسلامند می‌تواند حجیت داشته باشد؟ گفت: امروز دنیای غرب در محاکم خود با قوه قهریه محکمه‌ای تشکیل داده و مسلمانان را محکوم می‌کنند.
او افزود: چندراه برای این معنا وجود دارد؛ اولاً اگر قضا را به ولایت تفسیر کردیم، این ولایت اختصاص به مسلمانان ندارد دوما ما قاعده‌ای داریم که کفار مکلف به فروع هستند همان‌طور که مکلف به اصول هستند و سوم آنکه قضاوت اسلامی آنچه که دارد مورد پذیرش محاکم غربی است مانند بینه، شرایط شاهد در قضاوت ما به حد اعلا وجود دارد و چون قواعد ما را قبول دارند باید ملزم به پذیرش قضاوت حاکم اسلامی شوند.
یکی از آفاتی که در حوزه معرفت با آن مواجه هستیم، مطلق‌گرایی است
حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر رشاد، در سمینار تخصصی حقوق بشر اسلامی هم در سخنانی، به تشریح حقوق اقلیت‌ها از دیدگاه اسلام پرداخت و اظهار داشت: در مورد منشأ حقوق نظریات مختلفی وجود دارد که معروف‌ترین آن‌ها نظریه حقوق طبیعی و دیگری حقوق اعتباری است.
او با بیان اینکه هردو حقوق مورد بحث قرارگرفته است، افزود: در مورد حقوق طبیعی این بحث مطرح می‌شود که موارد نقض فراوان است و نمی‌توان همه موازین حقوقی را با طبیعت پیوند بزنیم.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: هر نظام و مکتبی اگر نظام حقوق را مبتنی بر سرشت آدمی کند موارد نقض بسیاری را می‌توان مطرح کرد البته در هر نظام حقوقی پاره‌ای از قضایا و احکام حقوقی با طبیعت و فطرت آدمی ظاهراً در پیوند است که این نشان می‌دهد قوانین حقوقی یکسره طبیعی نیستند.
رشاد با بیان اینکه اشکال اساسی در این دو نظریه مطلق انگاری آن‌هاست، گفت: یکی از آفاتی که در حوزه معرفت با آن مواجه هستیم، مطلق گرایی است بنابراین باید حقوق را مبتنی بر دو مبنا بدانیم یعنی احکام می‌تواند در مناشی دوگانه مورد بحث قرار گیرد و البته در جایی شاید هر دو مبنا مورد استفاده باشد و در جایی فقط یکی از آن‌ها؛ از این رو طبقه‌بندی احکام می‌تواند در مواقعی گره‌گشا باشد.
او با ذکر این نکته که حقوق اقلیت‌ها از قسم حقوق اعتباری است، ابراز داشت: نمی‌توان گفت فطرت اقلیت‌ها با مسلمین متفاوت است گرچه موضوع اقلیت‌ها عیناً با امر تابعیت یکسان نیست ولی نظیر آن است.
رئیس شورای عالی حوزه علمیه تهران بیان کرد: هویت دولت – ملت که در روزگار ما پدید آمده است امری اعتباری است؛ در اسلام شاخص متوطّن با شاخص توطّن در تعریف دولت – ملت مدرن متفاوت است. در تلقی کنونی از دولت- ملت، اصل، عناصر فیزیکی و سخت است اما در نگاه ما، سرزمین به مفهوم امروزین مطرح نیست بلکه شاخص‌ترین عنصر، حیث ایدئولوژیکی دارد و عناصر گوناگونی در هویت دولت – ملت دخیل‌اند در نتیجه ممکن است نسبت مساوی در تعریف دولت – ملت در دیدگاه اسلامی با دیگر دیدگاه‌ها نباشد.
او ادامه داد: چرا باید غربی‌ها در این تعریف معیار بگذارند و آن را بر دنیا تحمیل کنند اما ما حق نداشته باشیم که براساس تعریف الهی این مقوله را مطرح کنیم.
رشاد بیان کرد: مسأله بعدی اینکه تابعیت در دولت- ملت، نسبی بوده و در پیوند و ارتباط با همین عنصر رتبه‌بندی می‌شود به این معنا که هر آن‌کسی به هر میزان به لحاظ اعتقاد و التزام در عمل به نظام دولت – ملت اسلامی نزدیک‌تر است، برخوردارتر از بهره‌مندی‌هاست و رمز تفاوت مسلمین با اهل کتاب و غیر اهل کتاب می‌تواند در چارچوب احکام تدبیری و حکومتی بررسی شود و حتی در عهد معصومین(ع) و دوره پیامبر(ص) نیز مؤید این است که غیر اهل کتاب و مؤمنین در جامعه اسلامی زندگی می‌کردند.
او افزود: تفاوت برخورداری‌های افراد به ویژگی‌های طبعی و سرشتی آن‌ها بازنمی‌گردد بلکه به بنیادهای اعتباری حقوق بازمی‌گردد و ملاک این است که هرکسی به هر اندازه به موازین تشکیل دهنده دولت – ملت اسلامی نزدیک‌تر باشد از حق برخورداری بیشتری برخوردار است و اگر کسی نمی‌تواند خود را این عناوین و تعاریف منطبق کند می‌تواند به جای دیگری برود لذا نظام مسلط این احکام را جعل و اجرا می‌کند و افراد باید خود را با آن منطبق کنند.
دانشمندان مسلمان باید بر حق هستی تأکید کند
حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم علیدوست از دیگر سخنرانان سمینار تخصصی حقوق بشر اسلامی، اظهار داشت: بیشترین اشکالی که بر رویه قانونی و اجرایی سازمان ملل بر ایران گرفتند مربوط به حقوق زنان و کودکان می‌شود.
او ادامه داد: در مراجعه به قرآن می‌بینیم بیش از ۲۰۰ بار هستی را به عنوان نشانه خدا و آیت‌الله تعبیر کرده است. وقتی از خلقت زن در کنار مرد و ازدواج این دو صحبت می‌کند، به عنوان نشانه الهی بحث می‌کند. از سوی دیگر هستی دارای شعور معرفی می‌شود.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بیان کرد: جهان هستی و مسبّح و ساجد در برابر ذات خداوند است. این مبنای معرفتی، ما را به اصل حق هستی می‌رساند.
او تصریح کرد: نگاه این‌گونه به حقوق قهراً لوازم خاصی هم دارد؛ در اسلام کودک از زمان نطفه و قبل از استقرار در رحم از حق برخوردار می‌شود از آن طرف وقتی انسان فوت می‌کند از حقوق برخوردار است و این احترام گاهی رنگ تکلیف پیدا می‌کند به این ترتیب ما می‌توانیم حق هستی را پیشنهاد داده و البته به لوازم آن هم باید توجه کنیم.
علیدوست افزود: ما به اصلی در دانش کلام به نام توحید درتشریع معتقد هستیم لذا بشر می‌تواند کاشف حق باشد اما جعل حق از آن خداست پس برای رسیدن به استنباط صحیح باید حقوق موجود را موردی استنباط کنیم.
او اظهار کرد: مجتهد اسلامی چه شیعه و سنّی باید موضوعات را به صورت موردی مطالعه کرده و مرحله بعدی استنباط کلان نظام است بنابراین فقیه، برای رسیدن به یک نظام و سیستم در حقوق زنان باید مطالعه موردی، مطالعه نظام‌ها و مطالعه کلان نظام‌ها داشته باشد.
علیدوست با بیان اینکه حق و تکلیف موضوع گسترده‌ای است، گفت: به عنوان مثال در بحث قضاوت اسلام می‌گوید که زن نمی‌تواند قاضی شود. باید بررسی کرد که قضاوت کردن یک حق است یا تکلیف؟ و یا جنبه تکلیف بودن بر جنبه حق بودن غلبه دارد.
او خاطرنشان کرد: دانشمندان مسلمان باید بر حق هستی تأکید کرده و الزامات، اسناد و نتایج حقوقی را استنباط و بر مسأله توحید بر تقنین تأکید کنند و مستنبطان هم باید به سه فرآیند استنباط دست بزنند.
حقوق بشر غربی از توجیه ایثار عاجز است
دکتر محسن اسماعیلی در سمینار تخصصی حقوق بشر اظهار داشت: حق حیات به معنای حق انسانی هر فرد است که در اصل قابل بحث نیست چون تصور و تحقق هر حق دیگری از حقوق بشر منوط به پذیرفتن این حق است.
او ادامه داد: حق حیات در دیگر متون معتبر به عنوان اساسی‌ترین حق بشر مورد قبول قرارگرفته است؛ اسناد جهانی حقوقی هم شاهد بر همین ادعا هستند.
عضو شورای نگهبان بیان کرد: اعلامیه جهانی حقوق بشر در ماده سه رسماً از حق حیات صحبت می‌کند و در ماده ۶ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی هم از حق زندگی به عنوان حق ذاتی نام می‌برد. در کنوانسیون دولت‌ها مکلف شدند برای همه انسان‌ها بدون هیچ تمایزی حق حیات را حمایت و تضمین کنند یا در ماده ۶ حقوق کودک، کشورهای عضو کنوانسیون حق حیات را حق ذاتی کودکان می‌دانند.
او تصریح کرد: حق حیات در منظومه تفکرات اسلامی دارای تفاوت مبنایی با حقوق بشر غربی است که این تفاوت، آثار متفاوت متعددی برجای می‌گذارد که حق حیات را بین ما و آن‌ها به مشترک لفظی تبدیل می‌کند که نمی‌توانیم در همه احکام و آثار با آن‌ها همداستان شویم.
اسماعیلی ابراز داشت: نظام فکری و حقوقی غرب و آنچه مبنای تدوین اعلامیه حقوق بشر قرارگرفته در تبیین چرایی و هدف از حق حیات ناتوان است، این فقر تئوریک سبب شده به چرایی حق حیات و قداست آن نتوانند پاسخ دهند چون نویسندگان اعلامیه حقوق بشر نخواستند از استعدادهای مکاتب الهی و ایمان به خدا بهره‌گیری کنند.
او افزود: جهان‌بینی اسلامی به‌روشنی پاسخ این سؤال را می‌دهد به این معنا که اسلام می‌گوید خداوند نعمت حیات را به بشر عطا و او را خلق کرده است. آیات خلقت همگی دلالت بر این معنا دارد که حیات یک موهبت الهی است پس حیات از نگاه اسلام هدیه‌ای الهی و هدفمند است یعنی انسان تکامل و معرفت یافته و به جایگاه شایسته خود دست یابد و لذا حیات بی‌هدف نیست.
عضو مجلس خبرگان رهبری اظهار کرد: این تفاوت ماهوی سبب شده با دنیای امروز اختلاف نظرهایی پیدا شود ازجمله آنکه حقوق بشر غربی نمی‌تواند بگوید چرا انسان نمی‌تواند بماند؟ چون حیات مدنظر آن‌ها تمتعات دنیوی است و لذا ارزش حق حیات از نظر آن‌ها این‌قدر ناچیز است که قابل ذکر نیست.
او گفت: حقوق بشر غربی می‌تواند ممنوعیت تعرض به دیگران را توجیه کند اما نمی‌تواند بگوید که چرا فرد مکلف به دفاع از حق حیات خود و ممنوعیت از تعرض به‌حق حیات خود است. از اینجاست که فرهنگ غرب از تقبیح خودکشی عاجز شده است اما در دیدگاه حقوق بشر اسلامی خود بشر مکلف به حفظ حیات به عنوان یک عطیه الهی است.
اسماعیلی ادامه داد: حقوق بشر غربی و نگاه او به‌حق حیات عاجز از توجیه ایثار است و به این ترتیب انسان را از زیباترین و کامل‌ترین جلوه کمال خود محروم ساخته است اما حقوق بشر اسلامی می‌گوید ایثار موجب طیبه شدن حیات فرد است.
او تأکید کرد: حقوق بشر غربی انسان را خودخواه و بی‌رحم بار می‌آورد و قتل دیگری را از علل موجهه می‌شمارد اما اسلام این را نمی‌پذیرد.
عضو شورای نگهبان ابراز داشت: تعرض به‌حق حیات دیگران در نگاه حقوق بشر غربی تجاوز به‌حق فرد است و لذا قبیح است اما در نظر اسلام نادیده گرفتن حق حیات یک فرد مساوی با قتل همه بشریت است.
او ادامه داد: از همین باب است جواز سقط جنین در حقوق بشر غربی به دلیل لذت‌های مادی والدین و امثال آن درحالی‌که در نظر اسلام سقط جنین، گرفتن حق حیات از انسانیت است و مذموم شمرده شده است.
اسماعیلی بیان داشت: از جمله مهم‌ترین تفاوت‌های ما با آن‌ها این است که آن‌ها حداکثر حیات را یک حق برای بشر می‌دانند و از تعمیم آن به دیگر موجودات عاجز هستند و اگر گاهی از حقوق حیوانات سخن می‌گویند از باب مقدمه برای تداوم حق حیات خودشان است.
او افزود: بشر امروز اگر برای محیط‌زیست حرمتی قائل است تنها به جهت تأثیری است که برای بهره‌مندی انسان از تمتعات مادی دارد اما در اسلام در بسیاری موارد برای مکلف کردن بشر به حفظ حیات حیوانات و انسان‌ها، از این بابت است که حفظ جان یک اصل است.
عضو حقوقدان شورای نگهبان گفت: مبنای فکری حق حیات در حقوق بشر غربی مجوز تبعیض و خودخواهی است اما وقتی نگاه قرآنی به حق حیات می‌کنیم حفظ حیات همه یک تکلیف است. وجوب قصاص، جواز اعدام، لزوم رعایت حق مخالفان حتی دشمنان… از جمله احکامی است که در حقوق بشر غربی قابل فهم نیست.
او تأکید کرد: قتل‌عام‌هایی که تاریخ با شرمندگی فراوان به یاد می‌آورد و صحنه‌های دردناکی که در عراق، افغانستان، یمن، بحرین و اخیراً کشمیر مشاهده می‌کنیم نتیجه تفسیر خودخواهانه غیر اسلامی از حق حیات است.
تفاوت‌های میان حقوق بشر غربی و اسلامی
حجت‌الاسلام خلیلی از دیگر سخنرانان در سمینار تخصصی حقوق بشر اسلامی، با اشاره به تفاوت‌های میان حقوق بشر غربی و اسلامی اظهار داشت: اصل آزادی عقیده، مساوات در حقوق و تکالیف و مشارکت در زندگی اجتماعی سه اصل اعلامیه حقوق بشر جهانی است.
او افزود: در ماده ۱۸ اعلامیه حقوق بشر آمده است که هرکسی حق دارد از آزادی فکر، وجدان و مذهب برخوردار شود و این حق شامل اجرای مراسم دینی و تغییر دین و … نیز می‌شود.
مدیرکل دادگستری استان قم تصریح کرد: آنچه که از این مواد قابل فهم است تفاوت‌ها در مفهوم آزادی و برتری بخشیدن انسانیت نسبت به عقاید است.
او ادامه داد: در فرهنگ غرب، آزادی اساس و پایه انسانیت است و اگر تفاوتی بین انسان و دیگر موجودات قائل هستند به لحاظ آزاد بودن انسان است یعنی شأن انسان را در آزاد بودن او می‌بینند.
خلیلی افزود: فلاسفه آنان می‌گویند جدایی انسان از حیوان نه به خاطر عقل او بلکه امتیازش به اختیار و آزادی اوست که می‌تواند برگزیند و موضع گزینش واقع نشود و راکب باشد و نه مرکب؛ اینان اراده را اساس شخصیت تلقی می‌کنند و انسانی کامل است که آزادتر باشد.
او اظهار کرد: در مکتب اسلام همه قابلیت‌ها و ویژگی‌های انسان در نظر گرفته می‌شود و یک ویژگی را بر ویژگی دیگر برتری نمی‌بخشیم همان‌طور که انبیاء آمده‌اند غرایز بشر را تعدیل کنند و نه تعطیل زیرا انبیاء با تعدیل غرایز انسان را به تکامل می‌رسانند اما غرب تنها یک فصل را در انسان برجسته کرده و به صورت افسارگسیخته آن را بر همه فصول برتری داده است.
مدیرکل دادگستری استان قم بیان کرد: هم فهم ما نسبت به آزادی با مکاتب غربی تفاوت دارد هم در برتری دادن این مسئله بر سایر مسایل بشری. مکتب غربی دامنه انسانیت و انسان را نسبت به عقاید بسیار وسیع گرفته و لذا انحصار در عقیده را ملتزم نمی‌داند زیرا این امر را باعث محدودشدن انسان می‌داند اما در اسلام این‌گونه نیست.
او افزود: ملاک انسانیت در مکتب غربی مشخص نیست درحالی‌که اسلام علاوه بر کرامت ذاتی به کرامت ارزشی هم قائل است درحالی‌که غرب از این نوع کرامت غفلت کرده و همین مسأله سبب وسعت دامنه انسانیت شده است.
خلیلی گفت: اسلام عقیده را از رفتار جدا نمی‌کند زیرا رفتارها عمدتاً زاییده عقاید است، وقتی داعش عقایدی را قبول کرده براین اساس دست به خشونت و اقداماتی می‌زند در صورتی که غرب نسبت میان عقیده و رفتار را نپذیرفته است.
او در پایان تأکید کرد: اگر عقاید خوب ترویج نشود، رفتارهای خشونت آمیز از آن برخواهد آمد و سربلند خواهد کرد.
در اسلام بی‌احترامی به معابد و کلیسا و کنیسه حرام است
دکتر میمول احسن خان از مهمانان خارجی در سمینار بین‌المللی تخصصی حقوق بشر اسلامی که در سالن شهید عارف حسینی مدرسه عالی امام خمینی برگزار شد به بحث حقوق اقلیت‌ها اشاره کرد و اظهار داشت: حقوق اقلیت‌ها بسیار مهم است و در حقیقت نوعی آزمایش الهی برای ماست که چه مقدار مسلمانان خوبی هستیم و به عنوان نسل بشر اگر نتوانیم به این موضوعات بپردازیم آن انسان کامل مد نظر خداوند نیستیم.
او با بیان اینکه مسلمانان در بسیاری از مناطق جهان در اقلیت هستند گفت: مسلمانان از نظر کلیت نسل بشر در جهان در اقلیت هستند و خداوند نخواسته ما اکثریت شویم.
استاد دانشگاه داکا ادامه داد: این یک واقعیت است که به عنوان مسلمان باید توجه جدی به ارتباط با غیر مسلمانان داشته باشیم چون این تعاملات و اظهار ما به اسلام است که ما را به دیگر مردم جهان معرفی می‌کند و این‌گونه ما می‌توانیم آن‌ها را وارد گردونه اسلام کنیم.
او با بیان اینکه ما باید نماینده مناسبی از اسلام باشیم افزود: در اسلام همه معابد، کلیساها و کنیسه‌ها مورداحترام هستند و بی‌احترامی به آن‌ها حرام شمرده‌شده است.
احسن خان تصریح کرد: ما ملاحظات جدی درباره شیوه‌های خداپرستی سایر مذاهب و لزوم احترام به آن‌ها داریم والان شاهد افرادی هستیم که رهبرانی شده‌اند که مایلند مسلمان شوند و هند و آمریکا را مسلمان کنند اگر اتفاق بدی بیفتد نباید به عنوان مسلمان به غیر مسلمانان حمله کرده و از آن‌ها انتقام بگیریم.
او ادامه داد: ما باید به تعهدات اسلامی پایبند بوده و خود را مبرا بدانیم و به دنیا بگوییم که اسلام دین صلح و صلاح است و باید قوانین طبیعی را بفهمیم.
این متفکر بنگلادشی بیان کرد: همان‌طور که در مکه و مدینه غیر مسلمانان در زمان پیامبر مورد حمایت بودند الآن هم این اتفاق باید بیفتد و این انتخاب طبیعی توسط خداوند است.
او بر هماهنگی با قوانین طبیعی و الهی به‌منظور برخورداری از زندگی آرام تأکید کرد و گفت: ما نباید خودکامگی دولت‌ها را قبول کنیم درواقع زندگی ما باید توسط مقررات و شئونات اسلامی شکل بگیرد و این نمایندگی ما از اسلام بهترین تبلیغ است.
احسن خان عنوان کرد: فقه اسلامی به کسی اجازه نمی‌دهد قدرت مطلقه را علیه مردم اعمال کند و پادشاهی موروثی در اسلام تقبیح شده است.
او خاطرنشان کرد: اسلام با گذاشتن محدودیت روی قدرت خودکامه به مردم‌سالاری احترام می‌گذارد و این نوع حکومت را شناسایی می‌کند.
استاد دانشگاه داکا افزود: ما همچنان در چارچوب باورهای مذهبی خود هستیم و این موضوع اساسی در قوانین اسلامی است که حقوق غیر مسلمانان باید شناسایی شود.
احسن خان عنوان کرد: ما باید به نظام جامع حقوقی و قضایی برای اقلیت‌های مذهبی برسیم تا بتوانیم چشم‌انداز کلی‌تری برای همه داشته باشیم و این فقدان نظام کلی در کشورهای دیگر هم دیده می‌شود.
او با بیان اینکه ما خود نباید باعث فتنه و جنگ شویم ابراز داشت: در کشورهای غربی شاهد عدم فهم درست از جهان اسلام هستیم و کشورهای سکولار اسلامی هم باعث سوءتفاهم شده‌اند.
استاد دانشگاه داکا ادامه داد: متأسفانه ما به سراغ قرآن نمی‌رویم به همین دلیل تکفیری‌ها تکه‌ای از قرآن را گرفته و آن را به همه تعمیم می‌دهند و این سبب سوءتفاهم شده است.
احسن خان تأکید کرد: متأسفانه از قران سوءبرداشت می‌شود و به روابط و تعاملات اجتماعی که به‌وفور در قرآن است توجهی نمی‌شود ما باید نگاه جامع‌تری در مورد اقلیت‌ها داشته باشیم.
ما نبایدشان خود را قربانی ارزش‌های غربی کنیم
دکتر حافظ عباس در سمینار تخصصی حقوق بشر اسلامی که امروز در سالن شهید عارف حسینی مدرسه عالی امام خمینی(ره) برگزار شد، اظهار داشت: دانشگاه و حوزه جوامع مراکز مبتنی بر دانش به‌منظور رسیدن به حقیقت و متعهد به دانش و توسعه دانش و فناوری برای گسترش صلح و عدالت جهانی هستند.
این مهمان خارجی با اشاره به تحولات اخیر در کشور اندونزی گفت: جمعیت اندونزی با ۲۵۴ میلیون نفر و نیز بیش از ۸۰ هزار جزیره است که بیشتر این جزایر قابل سکونت نیستند و حدود ۸.۵ میلیون کیلومتر مکعب از مساحت کشور ما قابل سکونت است و لذا با ایران دست در دست یکدیگر هستیم که این ایده را در جامعه اسلامی به‌پیش ببریم.
رئیس نهاد ملی حقوق بشر اندونزی بیان کرد: ما از تمدن بزرگ ایران بسیار استفاده کردیم، شما باید مفتخر به این تمدن غنی باشید و اندونزی هم کشور سبز است و ما متعهد به حمایت از مردم اندونزی هستیم و نمی‌خواهیم کشوری کشور دیگر را فدا کند.
او تصریح کرد: ما می‌خواهیم آینده خود را با بالا بردن رفاه و دانش و فرهنگ عمومی تضمین کنیم و می‌خواهیم تمدن قوی ایجاد کنیم تا اندونزی به عنوان ملت در کنار شما و دست در دست کشورهای اسلامی بتواند صلح جهانی را ایجاد کند ما نباید توسط کشور دیگری قربانی شویم.
عباس ابراز داشت: ما به سمت مردم‌سالاری حرکت کردیم و لذا باید این مردم‌سالاری و روحیه مذهبی را حفظ می‌کردیم و این روحیه را انقلاب ایران در ما تقویت کرد.
او افزود: ما در دوره اصلاحات بسیار رنج بردیم و بخش‌هایی چون یوگسلاوی از اندونزی جدا شد رشد اقتصادی ما منفی بود اما توانستیم نجات پیدا کنیم. عراق بعد از ۱۳ سال نتوانستند وضعیت خود را بهتر کنند اما ما توانستیم در اوایل ۲۰۰۴ روی پای خود بایستیم و رشد خوبی را به دست بیاوریم و در بین ۲۰ اقتصاد برتر جهان قرار بگیریم.
استاد دانشگاه جاکارتا گفت: ما توانستیم دانشگاه‌ها و مراکز خود را ارتقا دهیم و ۳۵۵ میلیون مشترک تلفن همراه و نفوذ بالای تلفن در اندونزی داریم.
او اظهار کرد: سه بخش عمده در خصوص مشابهت‌های حقوق بشر در اسلام و غرب وجود دارد. ما نبایدشان خود را قربانی ارزش‌های غربی کنیم چون ارزش‌های منحصربه‌فردی داریم.
عباس گفت: غرب به دنبال استفاده سیاسی از حقوق بشر است و آن‌ها می‌خواهند دنیا را آمریکایی و غربی کنند اما ما نمی‌خواهیم و لذا این حقوق بشری نیست که بخواهیم از آن‌ها حمایت کنیم.
او با اشاره به درخواست‌های ماهاتیرمحمد رئیس‌جمهور قبلی اندونزی از اوباما در مورد عدم دخالت در امور کشورهای جهان اسلام و به‌ویژه اندونزی بیان داشت: آن‌ها ماهاتیر را به دلیل همین سخنان خردمندانه کنار گذاشتند و پروتکل کیوتو را عملی کردند اما اگر صداهای اسلامی متحد شوند می‌توانند شأن آینده ما را تضمین کنند.
رئیس نهاد ملی حقوق بشر اندونزی گفت: ما جهان سوم نیستیم بلکه ارزش جهان‌شمول را داریم که یکپارچه کردن این ارزش به نفع همه خواهد بود و ما نمی‌توانیم غربی شده و ارزش‌های خود را غربی کنیم.
او بیان داشت: ما تحت لوای جنبش عدم تعهد و بیانیه قاهره توانستیم جهان شمولی ارزش‌ها را برای یکپارچگی جهان اسلام توسعه دهیم چون جهان اسلام به معنی سلام و صلح است بنابراین ایده ارزش‌های اسلامی و انسانی را طرح و ارزش‌های خود را دموکراتیک کرده و به زمامداری و اخوت را افزایش دهیم.
عباس افزود: در جهان اسلام باید خود را آماده ارائه گزارش سالانه حقوق بشر کنیم و به جای اینکه منتظر گزارش آمریکا باشیم خودمان این کار را انجام دهیم.
او با بیان اینکه ما به حاکمیت قانون اهمیت می‌دهیم، ابراز داشت: در سیستم قضایی ما، قدرت یک قاضی را مانند قدرت نخست‌وزیر می‌دانیم و کسی حق دخالت در امور قضاوت را ندارد و لذا ما دو کشور می‌توانیم برای مبارزه با افراط‌گرایی همکاری کنیم.
رئیس نهاد ملی حقوق بشر اندونزی تأکید کرد: ما باید به زمان اهمیت دهیم و این قبیل نشست‌ها را مستمر بگذاریم و کمک کنیم به لیبی و یمن و عراق. تونی بلر رسماً عذرخواهی کرد به خاطر اشتباهاتی که در عراق به صورت توطئه کرده بود اما ما این را قبلاً گفتیم و به نظرم باید جلوی این اشتباهات در آینده گرفته شود و باید برای بهبود وضعیت کشورهایمان آماده شویم.
مبانی حقوق بشر اسلامی باید تبدیل به رفتار عملی در کشورهای اسلامی شود
معاون امور بین‌الملل ستاد حقوق بشر ایران بیان کرد: اولین اصل حقوق بشری اسلام، توجه به خداوند و نیز کرامت انسانی است اما متأسفانه اهتمام جدی در کشورهای اسلامی در سندسازی و تدوین حقوق بشری وجود نداشت.
او تصریح کرد: هدف از برگزاری این نشست، تبیین مبانی حقوق بشر اسلامی است و امید است مقدمه‌ای برای برگزاری نشست‌های پربار در کشورهای اسلامی برای جلوگیری از جنایات و کشتارهایی که در جای‌جای منطقه در حال وقوع است.
غریب آبادی ابراز داشت: بر همه ما واجب است مبانی حقوق بشر اسلامی را تبیین کنیم و نباید به این نشست اکتفا کنیم بلکه این نشست زمینه‌ساز نشست‌های دیگر می‌تواند باشد.
او افزود: اسناد حقوق بشر امروزی نیاز به بازنگری جدی داشته و منعکس‌کننده رویکردهای فرهنگی و ارزش‌های مختلف جوامع نیستند درحالی‌که خدامحوری، کرامت انسانی و اعطای حقوق از جانب خداوند، از مبانی اصلی حقوق بشر اسلامی است.
دبیر همایش گفت: با توجه به ناکارآمدی اسناد حقوق بشری مدرن، در ارتقا و حمایت از حقوق آحاد بشریت و جلوگیری از نقض حقوق مظلومین در کشورهای مختلف، حقوق بشر اسلامی می‌تواند راهکار مناسبی برای جبران این نواقص باشد.
او اظهار کرد: تبیین مبانی حقوق بشر اسلامی به‌ویژه برای مجامع و جوامع غیر اسلامی و مکانیزمهای بین‌المللی از سوی اندیشمندان و علما و محققان و مراکز مطالعات اسلامی از ضروریات است.
غریب آبادی گفت: یکجانبه گرایی، استفاده از حقوق بشر به عنوان ابزار سیاسی و رویکردهای دوگانه از سوی کشورهای غربی و مدعیان دروغین حقوق بشر از آفات و چالش‌های حقوق بشر امروزی است.
او افزود: با توجه به هجمه‌ای که علیه مسلمانان و اسلام و برخی کشورهای اسلامی از سوی غرب در حوزه حقوق بشر اعمال می‌شود ضروری است برتری‌های حقوق بشر اسلامی نسبت به حقوق بشر غربی تبیین شود و چهره واقعی دین اسلام ارائه گردد.
او بیان داشت: مبانی حقوق بشر اسلامی باید تبدیل به رفتار عملی در کشورهای اسلامی‌شده و در عرصه بین‌المللی وارد اسناد مربوطه شود.
او در مقوله حق و تکلیف هم گفت: هر حقی دارای تکلیف و مسئولیت در قبال خداوند متعال است، هرچند در اسلام تأکید ویژه‌ای بر حقوق اقلیت‌های غیرمسلمان شده است اما متأسفانه امروزه نسبت به اقلیت مسلمان در کشورهای غربی رفتار نامناسبی شده و به اسلام هراسی دامن زده می‌شود. / شفقنا
