شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: امروزه دسترسی به احوالات و آرای مشاهیر و عالمان دینی چندان دشوار نیست. به راحتی می‌توان چند دکمه را فشرد و مهم‌ترین اطلاعات را به دست آورد. دسترسی به سرگذشت بزرگان دینی البته در گذشته به این سادگی مقدور نبود. همین امر سبب رهزنی‌هایی می‌شده و برخی را به خطا در تاریخ‌نگاری می‌کشانده است.
حاجی خلیفه (۱۰۶۷-۱۰۱۷)؛ تاریخ‌نگار تُرکی بود که همین عدم دسترسی به احوالات عالمان شیعی گریبانش را گرفت. او که در سده یازدهم هجری می‌زیست، دائره‌المعارف «کشف الظنون» را نوشته و در آن، شیعه را محکوم کرده بود که کتاب‌های سودمندی ندارند و طفیلی دیگر مذاهب محسوب می‌شوند.
قریب به همین رأی را جرجی زیدان (۱۹۱۴-۱۸۶۱) مورخ لبنانی نیز برگزید. او کتاب «تاریخ آداب اللغه العربیه» را نوشته و در آن ادعا کرده بود که: «شیعه طایفه‌ای کوچک بود و آثار قابل اعتنایی نداشت و اکنون شیعه در دنیا وجود ندارد».
این‌گونه سخنان مخالفان از آنجا ناشی می‌شد که کمتر اثر دائره‌المعارفی در آرا و احوال بزرگان شیعی نگاشته شده و از آنها نامی به میان آمده بود. پس از این ادعاها بود که سه تن از محققین شیعه تصمیم گرفتند مجموعه‌ای گرد آورند و به معرفی آثار شیعیان بپردازند.
۱- سید حسن صدر (۱۳۵۴-۱۲۷۲ق) کتاب «تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام» را نوشت. وی در این کتاب، جنبش‌های علمی شیعیان را به تصویر کشید و سهم آنها را در تکمیل علوم اسلامی مورد بررسی قرار داد.
۲- شیخ محمد حسین کاشف‌الغطاء (۱۳۷۳-۱۲۹۴ق) نیز کتاب جرجی زیدان را نقد کرد و ادعای وی در خصوص شیعیان را تهی از حقیقت دانست.
۳- در این میان، شیخ محمد محسن منزوی؛ مشهور به شیخ آقا بزرگ تهرانی (۱۳۸۹-۱۲۹۳ق) بود که همت کرد و دو کتابی دائره‌المعارفی را نگاشت و به دفاع از حیثیت علمی بزرگان شیعه برخاست.
آقابزرگ دو کتاب «الذریعه الی تصانیف الشیعه» را در معرفی آثار مکتوب شیعه و کتاب «طبقات اعلام الشیعه» را در شرح احوال و آثار عالمان و رجال شیعه به رشته تحریر درآورد.
الذریعه در ۲۶جلد به زبان عربی نوشته شد. این اثر بر اساس الفبایی به شرح حال نویسندگان و معرفی نسخ خطی آثار آنان می‌پرداخت. در این کتاب، بیش از ۵۵ هزار کتاب و رساله شناسایی و مورد بررسی قرار گرفت. چهار جلد نخست این مجموعه در نجف منتشر شد و مجلدات بعدی در ایران و به کوشش فرزندان آقا بزرگ؛ دکتر علینقی و احمد منزوی منتشر شدند.
کتاب «طبقات اعلام الشیعه» نیز دانشنامه‌ای در هفت جلد است که به شرح احوال و آثار عالمان شیعه از قرن چهارم تا چهاردهم به زبان عربی می‌پردازد.
آقابزرگ در جمع‌آوری این مجموعه اگرچه مرارت‌های بسیاری کشید، اما بعضاً مورد انتقاد و اعتراض‌هایی نیز واقع می‌شد. مرحوم علی دوانی زمانی به خدمت آقابزرگ رفته و گلایه‌های او را شنیده بود که پس از شصت سال تلاش شبانه‌روزی در راستای احیای نام و آثار علمای شیعه، برخی وی را برای نیاوردن برخی القاب و اوصاف تمجیدآمیز مورد طعن و تخطئه قرار می‌داده‌اند (زندگانی آیت‌الله بروجردی، ص۳۹۴).
آقابزرگ که متولد تهران بود، ۱۲ اسفند ۱۳۴۸ شمسی در سن ۹۳ سالگی در نجف اشرف درگذشت. برگرفته از کانال رواوی
