شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
کتاب «خاطرات مستند سیدهادی خسروشاهی درباره دکتر حسن ترابی (رهبر فکری و معنوی حرکت اسلامی سودان)» از سوی انتشارات کلبه شروق در قم منتشر شد. نویسنده در این کتاب به زندگی، فعالیت‌ها، دیدگاه‌ها و نظرات حسن الترابی پرداخته است.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، استاد خسروشاهی در مقدمه کتاب می‌نویسد: «درگذشت استاد شیخ حسن عبدالله الترابی، رهبر فکری و معنوی حرکت اسلامی سودان، در اسفند‌ماه ۱۳۹۴ موجب گردید که یادداشت‌ها‌ی پراکنده خود درباره زندگی و مبارزه او را مرور کنم و به خاطرات خود و مکاتباتی که با او داشتم، مراجعه نمایم که نتیجه آن دو مقاله تحت عنوان «حدیث روزگار» بود که در دو شماره از روزنامه وزین اطلاعات به طور تلخیص شده، منتشر گشته است و همین امر موجب شد تا به نشر مستقل و کامل یادداشت‌ها درباره حرکت اسلامی سودان و اندیشههای رهبری آن – شیخ حسن عبدالله الترابی – اقدام نمایم که البته به نظر من دارای نکات تاریخی برجسته‌ای به ویژه در رابطه با هماهنگی و همفکری سودان مسلمان با ایران اسلامی است و در واقع چگونگی پشتیبانی و همراهی رهبری آن را با رهبری انقلاب اسلامی ایران نشان می‌دهد.»(ص۸)
نوینسده در این کتاب به موضوعات زیر پرداخته است: ۱. آشتیانی با شیخ حسن الترابی، ۲. سابقه جریان اسلام سیاسی در سودان، ۳. اخوان المسلمین سودان و ایران، ۴. دعوت برای کنفرانس جبهه اسلامی ـ عربی در سودان، ۵. ماجرای شهادت آیت‌الله سید مهدی حکیم در سودان، ۶. دیدار در اسلام‌آباد پاکستان، ۷. تجدیدنظر طلبی یا نواندیشی، اندیشه‌ها و افکار دکتر ترابی، ۸. قطعنامه تاریخی موتمر (کنفرانس) اسلامی سودان (رسالت جهان اسلام در عصر نوین بین‌المللی) ـ فروردین ۱۳۷۱، ۹. درباره دکتر حسن مکی (از فعالان نهضت اسلامی سودان). در پایان نیز اسناد و تصاویر و فهرست اعلام، کتب و اماکن می‌آید.
وی در بخش اول این کتاب به زندگی و فعالیتهای دکتر حسن الترابی می‌پردازد. ترابی از آغاز با تغییر ظاهر و حفظ اصول، چندین سازمان و حزب با نامهای مختلف اخوان المسلمین، جبهه میثاق اسلامی، جبهه قومی ـ اسلامی و سرانجام الموتمر الشعبی العربی و الاسلامی، تشکیل داد و توانست در هر برهه‌ای به فعالیتهای سیاسی خود ادامه دهد تا اینکه به علت اختلاف بنیادین و شدید با ژنرال بشیر به زندان رفت و از صحنه سیاسی برکنار شد. استاد خسروشاهی اختلافات دکتر ترابی و ژنرال عمر البشیر را اختلافات بر سر رهبری «کنگره ملی»، مخالفت دکتر ترابی با حکومت نظامیان، طرح انتخاب فرمانداران ایالتی با آرای مستقیم مردم و نه انتصاب آنان توسط رئیس‌جمهور و نحوه مواجهه با مسأله جنوب سودان بیان می‌کند.
دیدگاه‌ها و نظرات دکتر حسن الترابی به روایت استاد خسروشاهی
این نویسنده در بخش «تجدید نظر طلبی یا نواندیشی» به بیان دیدگاه‌ها و افکار و نظرات دکتر ترابی می‌پردازد که بعضاً حاکی از نواندیشی و تجدیدنظر طلبی وی دارد که مخاطبان فارسی‌زبان تا کنون کمتر آنها را شنیده یا خوانده است و این بخش از ویژگی‌ها و تمایزات خاص این کتاب استاد خسروشاهی است که برخی از اندیشه‌ها و افکار و نظرات فقهی دکتر ترابی را برای نخستین بار در جامعه فارسی‌زبان بیان می‌کند.
استاد خسروشاهی درباره برخی از مهمترین نظرات و دیدگاههای دکتر ترابی می‌نویسد:
۱- محور فکری شیخ حسن ترابی در دایره نواندیشی دینی در واقع نوعی تجدیدنظر طلبی در مسائل اسلامی و تعامل با جامعه بر پایه درک واقعیت‌ها و اهمیت مسأله زمان و مکان در بررسی امور جاری و قانونی بود و روی همین اصل او معتقد بود که باب اجتهاد بسته نیست و اجتهاد نمی‌تواند فقط در چهار ائمه مذاهب اهل سنت منحصر گردد، بلکه هر انسان عالم مسلمان و آگاه به زمان و مسلط بر اصول شریعت می‌تواند درباره همه‌چیز اجتهاد داشته باشد و نوآوری کند و در همین رابطه او به مسأله «عُرف» که در فقه شیعه جایگاه ویژه‌ای دارد، به مثابه یکی از منابع قانونگذاری تأکید می‌ورزید و مسأله «استحصاب» را هم یکی از منابع تشریع می‌شمرد.(ص۴۹)
۲- ترابی معتقد بود که روش سنتی و قدیمی در استنباط احکام و قانونگذاری مورد نیاز برای اداره کشورهای اسلامی کافی نیست؛ زیرا که شرایط زمان ما با شرایط و نیازهای قرون پیشین یکسان نبوده و اعتماد به آن روش‌ها دیگر برای عصر ما سازنده و کافی نیست.(ص۴۹)
۳- ترابی فقه اهل سنت را به علت اجتناب و دوری عملی از اجتهاد، فقهی جامد و غیر پویا می‌نامید و منحصر کردن درک دین یا میراث فقهی به سنت پیشینیان صالح را پاسخگوی نیازهای انسان عصر ما نمی‌دانست. ترابی در همین رابطه مطرح «علم اصول جدید» برای باز شدن باب اجتهاد پویا را پی‌ریزی کرد و در این راستا کتابی هم تحت عنوان «تجدید اصول‌الفقه» منتشر ساخت و خواستار ایجاد تحول در میراث فقهی با توجه به عناصر ثابت ـ کتاب و سنت ـ و متناسب با تفاوت‌های محیطی و فرهنگی و اجتماعی و مادی گردید… باید پذیرفت که ترابی در این مسیر، فتاوی خاص و شاذی هم در زمینه‌های مختلف صادر کرد که مورد خشم مفتیان وهابی و بعضی از شیوخ سنتی الازهر قرار گرفت.(صص۵۰و۵۱)
۴- ترابی در انتقاد از فقهای اهل سنت مدعی شد که معنی ندارد عده‌ای به عنوان مفتی و فقیه، بقیه مردم را از این مهم [فهم شریعت] محروم بدارند، بلکه هر مسلمانی با تحصیل شرایط و مراتب می‌تواند به این مقام برسد و ضرورتی ندارد که فارغ‌التحصیل جامعه‌الازهر یا الجامعه‌الاسلامیه بالمدینه المنوره باشد…(ص۵۲)
۵- او اصولاً معتقد بود که بیعت سازمان‌های اخوانی در جهان و کشورهای اسلامی دیگر، فقط با مرشد مصری، مقیم قاهره، با اصول اسلامی سازگار نیست و مفهومی ندارد، بلکه با حفظ اصول و وفاداری به مبانی فکری اخوانی، اخوان المسلمین هر کشوری باید مرشد خاص خود را در درون آن کشور و متصل با رهبری در قاهره داشته باشد که البته بعدها این ایده با اختصاص عنوان جدید «المراقب العام» برای رهبران سازمان‌های اخوانی در بلاد دیگر پذیرفته شد.(ص۵۳)
از این نویسنده پیش از این کتابی مستقل تحت عنوان «حرکت اسلامی سودان، تاریخ و اهداف، از آغاز تا امروز» را در سال ۱۳۹۰ به همت مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی منتشر کرده است که در آن ضمن بررسی تاریخ جنبش‌ها‌ی اسلامی در سودان، از جمله حرکت مهدیه، اخوان المسلمین، حزب الامه و المیثاق الاسلامی و… به اندیشههای رهبری آن ـ به ویژه شیخ حسن الترابی ـ هم پرداخته است که می‌تواند برای اهل فرهنگ و تاریخ و علاقمندان به مسائل جنبش‌ها‌ی اسلامی در جهان معاصر و رهبری آنها مفید باشد.
آشنایی با دکتر حسن مکی سودانی و کتابش درباره انقلاب اسلامی ایران
خسروشاهی در انتهای این کتاب، به زندگی و آثار دکتر حسن مکی (متولد ۱۹۵۰ میلادی الحصا حیصای سودان) می‌پردازد. حسن مکی دکترای پژوهش‌های آفریقایی ـ آسیایی را از دانشگاه خارطوم سودان دریافت کرد و به نشر دعوت اسلامی در کنار حرکت اسلامی سودان در جنوب سودان و منطقه دارفور فعال بود و در انگلستان، «مؤسسه اسلامی لستر» را تأسیس کرد و آثار ارزشمندی را منتشر کرد به ویژه در زمینه حرکتهای اسلامی در آفریقا، مسأله تبشیر (مسیحی سازی) در آفریقا و به ویژه سودان و همچنین تحلیل انقلاب اسلامی ایران (حرکه البعث الاسلامی فی ایران).
این نویسنده و محقق درباره کتاب اخیر دکتر حسن مکی می‌نویسد: «حرکه البعث الاسلامی فی ایران» یکی از آثار ارزنده دکتر حسن مکی است که در واقع تحلیل تاریخی و جامعی از حوادث گوناگون ایران تا پیروزی انقلاب اسلامی است. او در این کتاب به طور مشروح، تعاون و همکاری حرکتهای اسلامی بلاد عربی، به‌ویژه سودان ـ با نهضت ملی شدن صنعت نفت به رهبری آیت‌الله کاشانی و نهضت امام خمینی و انقلاب اسلامی ایران را گزارش کرده است. این کتاب در سال ۱۹۹۰ میلادی در «ام درمان» سودان، از طرف «بیت المعرفه للانتاج الثقافی» در ۳۰۰ صفحه منتشر شده است.(صص۸۲ و ۸۳)
نگاهی به زندگانی حسن الترابی
حسن الترابی درسال ۱۹۳۲ در شهر کسلا در شرق سودان درخانواده‌ای متدین و مرفه وابسته به قبیله البدیریه متولد شد، پدر وی قاضی و شیخ طریقت صوفی بود و این امر باعث شد که وی قرآن کریم را حفظ کند و علوم زبان عربی و شریعت بیاموزد.
الترابی از سال ۱۹۵۱ تا ۱۹۵۵ در دانشگاه خارطوم، به تحصیل حقوق ادامه داد و در سال ۱۹۵۷ از دانشگاه آکسفورد فوق لیسانس گرفت و دکترای خود را در سال ۱۹۶۴ از دانشگاه سوربون پاریس گرفت.
او به چهار زبان عربی، انگلیسی، فرانسوی و آلمانی مسلط بود که پس از فارغ التحصیلی به سودان بازگشت و در جبهه میثاق اسلامی عضو شد. جبهه میثاق اسلامی، اولین حزبی است که جنبش اسلامی سودان – دارای تفکرات اخوان المسملین- تاسیس کرد. پنج سال بعد، جبهه میثاق اسلامی نقش سیاسی مهم تری پیدا کرد و الترابی در سال ۱۹۶۴ دبیر کل این جبهه شد.
الترابی در شرایط سیاسی فعالیت می کرد که بازیگران اصلی آن طایفه‌های الانصار و الختمیه با سابقه صوفی گری بودند، و از حزب‌های الامه و الاتحادی که دارای تفکرات لائیک بودند، حمایت می کردند.
جبهه میثاق اسلامی تا سال ۱۹۶۹ که ” جعفر نمیری ” کودتا کرد، فعالیت داشت، پس از آن اعضای جبهه میثاق اسلامی بازداشت شدند، و الترابی هفت سال را در زندان گذراند و بعد از آشتی جنبش اسلامی سودان با النمیری در سال ۱۹۷۷، از زندان آزاد شد.
دولت النمیری، قوانین شریعت اسلامی را در سال ۱۹۸۳ اعلام کرد و بعد از آن بر جبهه میثاق اسلامی – هم پیمانش درقدرت – شورید، مردم با اقدامات قانونی مانند انحلال پارلمان سودان و نیز با تظاهراتی که به انقلاب مردمی ضد النمیری در سال ۱۹۸۵ منجر شد، با این مساله مخالفت کردند.
الترابی یک سال بعد، جبهه اسلامی قومی را تشکیل داد همچنین برای پارلمان کاندید شد ولی پیروز نشد. در ژوئن سال ۱۹۸۹، حزب الترابی کودتای نظامی را علیه دولت منتخب المهدی به راه انداخت و عمر حسن البشیر را به عنوان رئیس جمهوری سودان انتخاب کرد.
او در سال ۱۹۹۱، حزب عربی – اسلامی کنگره مردمی را تاسیس کرد که دربردارنده نمایندگانی از ۴۵ کشور عربی و اسلامی بود، و خود او به عنوان دبیر کل این کنگره منصوب شد.
الترابی درمقابل دخالت خارجی‌ها در منطقه به بهانه آزادسازی کویت در زمان حمله اشغالگرانه عراق در سال ۱۹۹۰ ایستاد، و همین مساله به ایجاد تنش در روابط وی با غرب و برخی کشورهای عربی شد.
الترابی دراواخر سال ۱۹۹۹ با دولت نجات بر سر مسائلی از جمله فساد و مشورت و آزادی و انحلال پارلمان از سوی عمر البشیر دچار اختلاف شد، و پس از آن به معروف ترین مخالف دولت تبدیل شد.
وی در ۳۱ ژوئن ۲۰۰۱ حزب کنگره مردمی را تشکیل داد و اغلب سران و شخصیت‌های انقلاب نجات ملی و مسئولان ارشد دولت از سمت‌های خود کناره گیری کردند، وی در ۲۰۰۱ به علت این که حزبش یادداشت تفاهمی را با جنبش خلق برای آزادی سودان امضا کرده بود، بازداشت شد، بار دیگر در مارس ۲۰۰۴ به اتهام هماهنگی حزبش برای تلاش برای سرنگونی دولت بازداشت شد.
الترابی از معروف ترین رهبران اسلامی جهان و از مشهورترین شخصیت‌ها در زمینه تفکر و فقه اسلامی معاصر است، که کتابهایی را در تفسیر قرآن و اصول فقه نوشته، وی همچنین در زمینه‌های اسلامی و سیاست کتاب‌های زیادی دارد.
قابل ذکر است، تاکنون خاطرات مستند استاد خسروشاهی درباره شخصیت‌ها و جریانات زیر منتشر شده است: آیت‌الله کاشانی، علامه طباطبایی، آیت‌الله طالقانی، علامه سید مرتضی عسکری، امام موسی صدر، آیت‌الله مشکینی، سید جلال الدین آشتیانی، شهید نواب صفوی، مبارزان ملی ـ مذهبی، محمدعلی جمال زاده، احمد بن بلا (الجزایر)، روژه گارودی (فرانسه)، نشریات مخفی حوزه علمیه قم، تاریخ نگاری معاصر و کودتای ۲۸ مرداد، حزب خلق مسلمان و به زودی خاطرات مستند ایشان درباره امام خمینی، شهید مطهری، شهید بهشتی، ها‌شمی رفسنجانی، شیخ آقابزرگ تهرانی، دکتر ابراهیم یزدی، محمدحسنین هیکل (مصر) منتشر می‌شود.
اجتهاد یادآوری می‌کند، کتاب «خاطرات مستند سیدهادی خسروشاهی درباره دکتر حسن ترابی (رهبر فکری و معنوی حرکت اسلامی سودان)» از سوی انتشارات کلبه شروق در قم در ۱۲۴ صفحه، قطع رقعی، تیراژ ۱۰۰۰ نسخه و قیمت ۵۰۰۰ تومان منتشر شد.
