قدرتی آرام؛ آنچه از حوزهٔ نجف فهمیدم/ فرید مدرسی

شبکه اجتهاد: نجف نه قم است و نه تهران اما با این دو نه سرناسازگاری دارد و نه رقابت؛ بلکه هویتی دارد هم‌افزا با این دو. هم از اصول خود سخت پاسداری می‌کند و هم به اصول اینان احترام می‌گذارد و به خوبی آن را می‌شناسد؛ گاهی بهتر از مقیمان قم و تهران.

نجف در مبانی فقهی، اصول مدرسه‌داری و آموزشی و چگونگی رابطه با قدرت چیدمان خاص خود را دارد که نه آنچنان است که ایرانیان پی‌می‌گیرند و نه آنگونه است که غرب بر آن نام “سکولار” می‌گذارد. اگر اینگونه نبود باید تمام قد در قدرت شریک می‌شد؛ یا کاملا از آن جدا و منقطع می‌گشت.

آیت‌الله سیستانی، مرجع اعلای نجف نه اجازه حضور در قدرت را به حوزه نجف می‌دهد و نه آنچنان سیاستمدارانِ عراقی را رها می‌کند که هر آنچه می‌اندیشند، عمل کنند. او مرجعیت نجف را دقیقا جبهه‌ای مدنی می‌پندارد که نه در دریای سیاست غرق می‌شوند و نه اینکه این دریا را رها می‌کنند. دغدغه‌های او گاهی در خطبه‌های نماز جمعه کربلا و گاهی در دیدار با مقامات بین‌المللی و سیاسی/اجتماعی موید این سخن است.

نه‌تنها قم و تهران، بلکه دانش‌آموختگان مکتب نجفِ پیشینی که سال‌ها در قم اقامت گزیدند و از بزرگان قم شده‌اند، مقید به اصول نجفِ کنونی نیستند و راهی برآمده از تجربهٔ زیستی خود در نجف، مشهد، قم و… را پی گرفته‌اند که امروز قم با این منش خو گرفته و در تکثر درون مکتبی، آن را پذیرفته و حتی هویتی شده در بخشی از قم. پس هیچگاه نه قم و نه تهران قرار نیست همچون نجف باشد و نجف نیز همچون این دو؛ حتی دانش‌آموختگان نجف در قم به دنبال این نیستند.

با این تفاوتِ مکتبی، برخی از ایرانیان احساس می‌کنند تفاوت یعنی تضاد و نزاع دو مکتب اما اصول و روش نجف اینگونه نیست. بلکه قطعه‌ای بزرگ از پازل تشیع است که با دیگران آمیخته می‌شود، گفتگو می‌کند و از سر همکاری بر می‌آید. در آیینه اغلبِ سیاستمداران و نخبگان ایرانی اینچنین اتفاقی بعید است، چون خود سال‌ها تفاوت را با نزاع ترجمه کردند و هر اختلاف نظری را با رقابت یکسان پنداشتند. نجف را دوباره باید بازخوانی کرد که نه همچون نجفِ دیروز است و نه همچون دیگر مکاتب.