شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
بیستودومین اجلاسیه عمومی نشست دوره‌ای اساتید با موضوع «تدریس در حوزه چالش‌‌ها و راهکارها» با حضور جمع کثیری از اساتید سطوح عالی و خارج حوزه علمیه قم شب گذشته در بیت آیت‌الله لطف‌الله صافی گلپایگانی برگزار گردید.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، در این جلسه که آیت‌الله صافی گلپایگانی حضور داشت، حجت‌الاسلام سید حسین امامی به‌عنوان مجری اجلاسیه گزارشی از فعالیت‌های نشست دوره‌ای اساتید بیان کرد و در ادامه حجج‌اسلام والمسلمین سید محمدتقی قادری، حسنعلی خضایلی و سید قاسم حسینی خراسانی در موضوعات ذیل که به‌تفصیل می‌آید، به ارائه نظر و سخن پرداختند.
گزارش از فعالیت و برنامه‌های نشست دوره‌ای اساتید
استاد سید حسین امامی: ۱۵۵۰ پرونده برای اساتید سطوح عالی قم در دبیرخانه نشست دوره‌ای اساتید گردآوری شده است. از این میان ۷۴۷ نفر از این اساتید با ملاک‌‌های ویژه شهریه استادی دریافت می‌کنند. در طول سال هر استادی در ۴ مرحله به‌صورت میدانی درس اساتید مورد بررسی قرار می‌گیرد.
نسبت به اساتید معظم کارهای کوچکی نیز در مجموعه نشست دوره‌ای اساتید انجام می‌گیرد مثل پرداخت وام، عیادت و ملاقات از برخی از بیماران و اعزه اساتید به همراه اهداء هدایایی از طرف مراجع بزرگوار تقلید، اطلاع‌رسانی منظم نسبت به فوت اساتید و نزدیکان ایشان.
مرکز مشاوره نشست دوره‌ای اساتید در طی ۵ سال فعالیت خود با استفاده از ۱۵ نفر از اساتید حدود ۸۰۰ ساعت در موضوعات مختلف تحصیلی و پژوهشی به طلاب عزیز مشاوره داده‌اند. نشست دوره‌ای اساتید همکاری بسیار صمیمانه‌ای را با دفاتر مراجع عظام تقلید دارد. در مسیر ساماندهی و تقویت دروس آزاد حوزه و حفظ استقلال حوزه بیش از ۲۱۲۰ درس در سایت نشست اساتید ثبت شده است. این دروس به همراه جزئیات دقیق آن‌ها با همکاری مدیران مدرسه در سایت نشست دوره‌ای اساتید قرار گرفته است.
دغدغه‌های آیت‌الله صافی گلپایگانی
مجری اجلاسیه در ادامه سخنانش به ذکر فرمایشات و دغدغه‌های آیت‌الله صافی گلپایگانی نسبت به حوزه پرداخت و گفت: «آیت‌الله صافی گلپایگانی بارها نسبت به حفظ کیان و هویت حوزههای علمیه و استقلال واقعی آن‌ها تذکر داده‌اند که حوزههای علمیه میراث بزرگ فقها و علما و شهدا می‌باشند که امروز ما از برکات آثار آن بزرگواران استفاده می‌کنیم. معظم‌له تصریح دارند این حوزه در دست ما امانت بزرگی است که باید در حفظ و نگهداری و سرافرازی و عزت و عظمت آن همه کوشا باشیم و همه مسئول هستیم. اگر امروز حوزه ما به برکت معارف نورانی اهل‌بیت علیهم‌السلام و پیروزی انقلاب اسلامی و خون پاک شهیدان در جهان درخشندگی خاصی پیدا نموده است. عامل مهم آن فقط همبستگی و وابستگی به وجود مبارک حضرت ولی عصر عج الله تعالی فرجه الشریف می‌باشد و حفظ این استقلال و همبستگی بر همه لازم است و بدون استقلال حوزه هویت خود را از دست خواهد داد.
آیت‌الله صافی همیشه به حفظ سنتهای علمای سلف و روش درسی سنتی حوزه‌‌ها تأکید داشته‌اند و دارند و معتقد هستند باید حوزویان خود را از روش‌‌های مفیدی که بتوان از آن‌ها بهتر برای رساندن پیام قرآن و عترت استفاده نمود محروم ننمایند. امروز فضای مجازی و وسایل ارتباطی جدید راه را برای رساندن پیام‌‌های قرآنی و معرفتی آسان نموده است و ما باید از آن‌ها حداکثر استفاده را بنماییم. هرگز مولا و آقا و صاحب خود را فراموش نکنیم و همواره عرض بندگی و خاکساری به درگاه آسمانی بزرگ‌ترین ذخیره الهی و برقرار کننده حکومت جهانی مهدوی داشته باشیم و برای تعجیل در فرج موفور السرور حضرت دعا کنیم که «إنه یرونه بعیدا و نراه قریبا».
مراجع با نوآوری و تألیف کتب جدید مخالفتی ندارند
استاد سید محمدتقی قادری: واسطه مشکلاتی که اساتید و طلاب با آن روبرو هستند، طلاب حوزههای علمیه دچار افت تحصیلی شدهاند و نوعی دلزدگی در آن‌ها به وجود آمده است. یکی از مشکلاتی که طلاب از پایه هفت به بعد با آن روبرو می‌شوند این است که بین درس‌‌هایی که پیش‌نیاز است و درس‌‌هایی که پس‌نیاز است؛ گاهی چهار سال فاصله می‌افتد و این فاصله طولانی سبب می‌شود قواعدی که طلبه در این مدت فراگرفته فراموش کند. این مشکل سبب می‌شود استاد هم هر چه توانمند باشد؛ نتواند این درس‌‌ها را به طلبه‌‌ها القا کند؛ مثلاً طلبه‌‌ها با اصول فقه مرحوم مظفر مباحث الفاظ را در سال پنجم طلبگی می‌خوانند و در سال ششم جلد دوم اصول فقه و مباحث حجیت، اصول عملیه، تعادل و تراجیح را می‌خوانند. این طلبه‌‌ها در پایه هفت و هشت رسایل و بحث قطع و ظن، حجیت، اصول عملیه، تعادل و تراجیح را می‌خوانند و در پایه نهم به سراغ مباحث الفاظ کفایه می‌روند در حالی که چهار سال از خواندن این مباحث می‌گذرد.
مراجع نگران هستند به‌واسطه تغییر متون آموزشی، حوزه از نظر علمی آسیب ببیند
برخی بیان می‌کنند که مراجع با تألیف کتب جدید مخالفت دارند اما واقعیت این است که مراجع ما نگران هستند که به‌واسطه تغییر متون آموزشی، حوزه از نظر علمی آسیب ببیند. همین مراجع اگر ببینند از حوزه مثل مرحوم مظفر بلند شد و المنطق نوشت قبول می‌کنند که باید حاشیه ملاعبدالله حذف شود. مرجعی مثل آیت‌الله خویی (ره) بعد از نگارش کتاب اصول فقه توسط مرحوم مظفر بر این کتاب تقریض نوشتند. مراجع ما به هیچ وجه با نوآوری و تألیف کتب جدید مخالفتی ندارند اما نگران این هستند که مبادا این جابجایی حوزه را از نظر پشتوانه خالی کند.
جلساتی که نشست اساتید برگزار می‌کند خوب است اما باید طرح‌‌هایی در این جا پیشنهاد شود که برای پنجاه سال در حوزه اجرا شود. باید از بین همین اساتید مانند مرحوم مظفر پیدا شود و فرصت کافی به او داده شود تا چنین آثاری را تألیف کند البته این کار از عهده استاد با سابقه‌ای بر می‌آید که کفایه و مکاسب را تدریس و به درستی هضم کرده باشد. این افراد اگر چنین کتاب‌‌هایی بنویسند و بعد از اجازه از مراجع این کتاب‌‌ها را برای تدریس به شورای مدیریت پیشنهاد دهند؛ کتاب‌‌های جدید جایگزین کتاب‌‌های گذشته خواهد شد.
نباید متون درسی را تا زمان ارائه متن بهتر سست جلوه داد
استاد حسنعلی خزایلی: در مورد موضوع این جلسه، در اواخر سال تحصیلی گذشته شورای مدیریت تعدادی از اساتید را به جلسه‌ای در جامعه مدرسین دعوت کرد و ما نیز نظرات خود را بیان کردیم. مدیر حوزههای علمیه در این جلسه بیان داشت: «در این خصوص وقت جداگانه‌ای هم به اساتید داده شود». به همین جهت تعدادی از اساتید به شورای مدیریت رفته و نظرات خود را در مورد چالش‌‌ها و راهکارهای تدریس در حوزه بیان کردند.
تدریس به چند چیز نیاز دارد؛ اول به استادی نیاز دارد که دارای مهارت‌‌های ذاتی، اخلاقی و تسلط بر روی مباحث علمی باشد، دوم دانش‌پژوه؛ سوم متن درسی و آموزشی؛ چهارم به مکان و زمان مناسب برای تدریس.
استاد باید ویژگی‌‌هایی داشته باشد که مهم‌ترینش تسلط بر متن درسی و آموزشی است، دومین ویژگی نظم است و سومین ویژگی ارتباط عاطفی و اخلاقی در برخورد با شاگردان است. ویژگی بعدی روان ساختن متن درسی است به‌صورتی که برای شاگردان قابل درک باشد. استاد باید متون درسی را تا وقتی متن بهتری جایگزین آن نشده است؛ سست جلوه ندهد، تا طلاب نسبت به یادگیری متون درسی رایج سست نشوند.
ویژگی ششم اخلاق در استاد است، در این مورد شما را به مطالعه کتاب ارزشمند «لؤلؤ و المرجان» از حاجی نوری و توصیه‌‌ها و پندهای شخصیت جامع، علامه ذوالفنون مرحوم ابوالحسن شعرانی در حواشی خود بر کتاب ارزشمند وافی از محدث بزرگ مرحوم فیض کاشانی ارجاع می‌دهم. علامه شعرانی می‌فرمایند: «اگر اخلاص نباشد هیچ‌کس موفق نمی‌شود از نردبان دانش بالا رود یا از آموخته‌‌های خود سودی ببرد».
علامه شعرانی بعد از توصیه به رعایت اخلاص، پارسایی، پرهیز از مسائل شبهه‌ناک برای اهل علم، رعایت مستحبات، دوری از وسوسه‌‌های شیطانی، قرائت قرآن و حسن ظن به علما می‌فرماید: «طالب علم باید این علومی را که ذکر شد مقدم بدارد بر علمی که می‌خواهد در آن تخصص و مهارت پیدا کند و نباید در علمی قدم گذارد؛ مگر آنکه مقدمات آن را تکمیل کند و مراحل و مراتب منطقی آن را طی کند.» مثلاً برای پرداختن به تفسیر و حدیث باید ابتدا ادبیات عرب را به کمال رساند و بخشی از فقه و کلام را فراگیرد تا در ادامه چنین مهارتی را به دست آورد.
انتخاب آزاد استاد ویژگی بعدی است، استاد مطهری می‌فرماید: «انتخاب آزاد در حوزههای علمیه مساله مهمی است و نوعی آزادی و دموکراسی در حوزههای علوم دینی وجود دارد که در جاهای دیگر نیست و لذا قانون انتخاب اصلح حکم‌فرما است».
چالش‌‌های تدریس و راه رهایی از مشکلات
در مورد چالش‌‌های تدریس می‌توان به مواردی مانند: نداشتن مهارت و تسلط لازم در استاد، مصرف نکردن وقت لازم قبل از تدریس، اضافه شدن برخی انگیزه‌‌های مالی برای شرکت در درس‌‌ها، زیاد شدن درس‌‌های غیرحضوری که بسیاری از طلاب به انگیزه‌‌های گوناگون و یا به خاطر اشتغال به کارهای دیگر به این دروس روی می‌آورند، عدم تناسب حجم متون درسی نسبت با زمان تدریس آن‌ها، آمارهای زیاد ثبت‌نام طلاب در یک درس، شرکت نکردن طلاب در درس اساتید و نبود انگیزه در طلاب اشاره کرد.
برای رهایی از این مشکلات راهکارهای زیر را باید مدنظر قرارداد: اهمیت دادن به متون درسی، تشویق اساتید و طلاب پرتلاش، وحدت رویه در متون آموزشی، استاد محوری و در کنار آن شاگردپروری، تطبیق اصول بر امثله فقهی و توجه دادن ذهن طلاب به این موضوع و اخلاق محوری در اساتید، اهمیت موضوع اخیر بدین جهت است که اخلاص، روش و منش استاد در تدریس او جذابیت و ارزش پدید می‌آورد. کمتر استادی به درجه «الْعِلْمُ نُورٌ یَقْذِفُهُ الله فِى قَلْبِ مَنْ یَشآء» می‌رسد.
لزوم حفظ امتیازات و ویژگی‌‌های حوزههای علمیه
استاد سید قاسم حسینی خراسانی: حوزههای علمیه از قدیم الأیام دارای امتیازات و ویژگی‌‌هایی بوده‌‌‌اند که این امتیازات و ویژگی‌‌ها حوزههای علمیه را از سایر مراکز علمی متمایز می‌کرده است. حوزههای علمیه باید به داشتن چنین ویژگی‌‌هایی افتخار کنند.
بحث بنده در مورد مشکلاتی است که هر روزه در حوزههای علمیه با آن مواجه هستیم. اگر این مشکلات برطرف نشود عظمت و شوکت حوزههای علمیه به خطر می‌افتد و واقعاً باید به این مشکلات رسیدگی شود. شما اساتید محترم در درس‌‌های رسائل، مکاسب، کفایه و خارج فقه و اصول مشاهده می‌کنید که در خیلی از موارد طلابی که در درس شما شرکت می‌کنند اصلاً به این بلوغ نرسیده‌‌‌اند که این دروس را هضم کنند، از درس‌‌ها لذت نمی‌برند و درس برایشان خسته کننده است.
خروجی مدارس تحت پوشش مرکز مدیریت اصلاً رضایت بخش نیست!
طلاب در ادبیات خیلی ضعیف هستند و در منطق، فقه و اصول نیز قابل قبول نیستند، نمی‌گویم که طلبه قوی نداریم اما در مقطع زمانی ما، طلاب قوی در اقلیت هستند. بنده حدود بیست‌ودو سال در حوزه تدریس کرده‌‌‌‌ام و کاملاً نسبت به اوضاع مدارس اشراف دارم. قبل از آغاز این سال تحصیلی از سیصد نفر از طلاب مصاحبه علمی گرفتم اما نتوانستم حتی یک نفر را به‌عنوان طلبه عالی معرفی کنم، این مسیر خوبی نیست. باید دید عیب کار در کجاست، من نمی‌گویم که انگیزه طلاب مثل طلاب قدیم است اما واقعاً هم نمی‌توان گفت که این طلاب انگیزه ندارند، طلابی که دبیرستان و دانشگاه را به عشق حوزه رها کرده‌اند، بی‌انگیزه نیستند. واقعاً نمی‌شود گفت که این طلاب انگیزه ندارند، خیلی از این‌ها معدل‌‌های بالا دارند و آزمون شفاهی و کتبی حوزه را هم پشت سر گذرانده‌‌‌اند اما وضعیت علمی مطلوبی ندارند.
مشکلات آموزشی در مورد طلاب شهرستانی به‌شدت غوغا می‌کند
برخی از طلاب می‌گویند که ما در شهرستان استاد مغنی خوبی نداشتیم و کسی این درس را برای ما تدریس می‌کرد که خودش هم متوجه مطالب این کتاب نمی‌شد. مرکز مدیریت برای تأمین اساتید مسلط و قوی در شهرستان‌‌ها چه تدبیر و برنامه‌ای داشته و دارد. حتی در مدارس حوزه علمیه قم هم این‌گونه نیست که چنین مشکلی وجود نداشته باشد. در سال‌‌های اخیر کم دیده می‌شود که استادی چندین سال دروس مقدمات را تدریس کند بلکه با تجربه تدریس بسیار کم، شروع به تدریس رسائل و مکاسب می‌کنند.
طلبه‌ای که استاد قوی نداشته باشد؛ نسبت به ادبیات دید خوبی ندارد. تدریس غیر عالمانه و بدون نشاط اساتید مطمئناً بر روی طلاب هم تأثیر می‌گذارد. مرکز مدیریت حوزههای علمیه باید از اساتید مجرب استفاده کند تا جو علمی مدارس عوض شود و بدین‌وسیله نَفَس جدیدی را به حوزههای علمیه بدمد.
متأسفانه در حال حاضر بسیاری از طلبه‌‌هایی که شروع به خواندن رسائل و مکاسب می‌کنند، هنوز شیوه صحیح درس خواندن را نیاموخته‌اند. فکر می‌کنند که درس خواندن یعنی اینکه کتابی را بردارند و با چند شرح فارسی و عربی آن کتاب را بیاموزند. طلبه باید خودش عبارت را بفهمد و پس از این مرحله در صورت تمایل برای آزمایش صحت فهمش به شروح فارسی و عربی مراجعه کند.
باید برای کاربردی کردن دروس تلاش کرد
اساتید باید برای تدریس وقت بگذارند و با دقت مطالعه کنند وگرنه طلبه بعداً مشکل پیدا خواهد کرد. باید در مدارس با سؤالات مختلف طلاب را با مطالب علمی کتاب‌‌ها درگیر کنیم و برای آن‌ها دغدغه درست کنیم که بتوانند این مطالب را حل کنند. باید طلاب را به‌گونه‌ای بار بیاوریم که وقتی وارد رسائل می‌شوند، درس را متوجه شوند.
حضور و غیاب فایده زیادی ندارد، طلبه یک روز می‌آید و یک روز نمی‌آید، وقتی طلبه می‌بیند که روزی هم که در کلاس حاضر شده است، چیزی متوجه نمی‌شود؛ دیگر در کلاس حاضر نمی‌شود و حضور فیزیکی طلبه در سر کلاس‌‌ها هم به‌تنهایی فایده‌ای ندارد. در این رابطه مشکلات دیگری هم وجود دارد از جمله این که حجم کتاب‌‌ها با زمانی که برای تدریس آن‌ها تعیین کرده‌اند؛ جور در نمی‌آید. از مشکلات مالی طلاب هم نباید غافل بود، طلبه‌ای که درآمد دیگری غیر از شهریه ندارد با مشکلات زیادی مواجه می‌شود. این مشکل برای اساتید هم وجود دارد. مرکز مدیریت باید به دنبال اساتید مسلط را بگردد و آن‌ها را از لحاظ مالی تأمین کند و برای تدریس به مدارس بفرستد.
کلیک کنید: تصاویر بیستودومین اجلاسیه نشست دوره‌ای اساتید در بیت آیت‌الله صافی گلپایگانی
