شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
نسبی انگاری در امر دین با عنایت به عدم آشنایی غالب مردم با تفاوت فقها در مبانی فقهی، القای ضعف مبانی، تغییر احکام و تردید در مستند بودن احکام، تبادر ناکارآمدی روحانیت در اداره امور به دلیل عدم حل مساله ساده‌ای مثل تعیین اول ماه، تلقی سیاسی بودن هلال در میان قشری از جامعه، ترجیح یابی الگوی کشورهایی مانند عربستان در ذهن عوام مردم و انتشار شایعات گسترده از جمله تبعات چندگانگی استهلال در بین عوام مردم است.
به گزارش شبکه اجتهاد، نشست تخصصی «بررسی رؤیت هلال ماه مبارک رمضان» به همت موسسه موضوع شناسی فقهی و همکاری ستاد استهلال دفتر مقام معظم رهبری در سالن همایش‌های دبیرخانه انجمن‌های علمی حوزه علمیه قم برگزار شد.
در این نشست که با حضور نمایندگان دفتر مقام معظم رهبری و مراجع معظم تقلید، اساتید حوزه و دانشگاه، با رعایت دستورالعملهای بهداشتی و در آستانه ماه مبارک رمضان، در راستای تبیین مسائل مرتبط به رؤیت پذیری هلال ماه‌های رمضان و شوال برگزار شد، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر علیرضا موحد نژاد عضو ستاد استهلال دفتر مقام معظم رهبری، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین فلاح زاده، رئیس ستاد ترویج احکام دین و عضو بخش استفتائات دفتر رهبر معظم انقلاب و محمدهادی فلاح زاده، عضو هیئت امنای موسسه موضوع شناسی احکام فقهی به ارائه بحث پرداختند.
در این جلسه به مباحثی از قبیل «تفاوت فتاوا حاصل تفاوت ملاک و مناط فقها»، «وظایف مکلفان در خصوص تفاوت فتاوای فقها»، «بررسی آسیب‌های ناشی از تفاوت فتاوا در اعلان عید فطر»، «کیفیت برنامه‌های ستاد استهلال برای رؤیت هلال ماه مبارک رمضان» و … اشاره گردید که مشروح آن را می‌خوانید:
هلال ماه مبارک رمضان روز سه‌شنبه در ایران قابل رؤیت است
حجت‌الاسلام موحد نژاد: بحث استخراج تقویم از مسائل بسیار مهم کشور اسهادی فت. در سال ۷۹ طبق مصوبه هیئت دولت استخراج تقویم رسمی کشور به عهده موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران سپرده شد. رئیس این موسسه در آن زمان تصمیم گرفت که این کار به شکل شورایی انجام شود. در این زمینه شورای ۸ نفره با حضور افراد مختلف با تخصص‌های علمی و فنی و مذهبی شکل گرفت. همه کسانی که عضو این شورا هستند با اطلاعات نجومی و با تخصص‌های مختلف حضور می‌‌یابند.
مهمترین مساله در استخراج تقویم رسمی استخراج تقویم ماه‌های قمری است. این جلسات شورای هر ماه یک بار تشکیل می‌‌شود و سپس در این جلسات بحث‌های اصلی که وجود دارد در خصوص تقویم قمری است؛ یعنی باید به دست بیاوریم که اول ماه چه روزی است؟ یعنی تطبیق دهیم که اولین روز رمضان مطابق چه روز شمسی است. در اینجا کاری علمی تجربی انجام می‌‌شود.
در اینجا فرض می‌‌گیریم که دوشنبه هفته بعد هلال را می‌‌بینیم یا خیر؟ در این زمینه مشخصات نجومی را با نرم‌افزارهای تخصصی پیدا می‌‌کنیم. پس نرم‌افزار مشخصات نجومی هلال را مشخص می‌‌کند. در این زمینه ثبت‌هایی که مشخص می‌‌کند که چه هلال‌هایی دیده می‌‌شود یا نه؛ یعنی مشخصات هلال دیده شده با هلال‌های دیده نشده مشخصات هلال‌های دیده شده را مشخص می‌‌کند.
گاهی اوقات برخی از کسانی که مشخصات هلال را بررسی می‌‌کنند در شناخت مباحث مرتبط به مشخصات هلال نیز تفاوت نظر پیش بیاید. در همان ابتدایی که شورای ۸ نفره ایجاد شد دو نفر از این شورا طلاب حوزه بودند. در اینجا بیان کردیم که با چه فتوایی باید این تقویم تأسی کنیم؟ با مجموعه بحث‌ها و نظرخواهی‌ها به این نظر رسیدیم که آن چیزی که حاصل شود فتوای فقیه حاکم است. گاهی اوقات ممکن است در یک سری فرض‌ها، ولی‌فقیه یک شخصیتی باشد و مرجعی که نود درصد مردم از او تقلید می‌‌کنند شخصیت دیگر باشد. در اینجا ممکن است نظر به مرجع عالی منبع و مبدأ قرار گیرد.
فرض کنیم که اگر این اختلافات در اول ماه محرم باشد، قطعاً عظمت و ابهت مراسمات مذهبی می‌‌شکند. وقتی این‌گونه می‌‌شود دیگر این امر، فردی نیست و آثار بسیاری ایجاد می‌‌کند.
بنده از سال ۸۳عضو ستاد استهلال هستم. در این ستاد کار دیگری انجام می‌‌شود. ما کاری به منجمین و آنچه در تقویم آمده است نداریم. در اینجا به گزارش‌های رؤیت نگاه می‌‌کنیم که آیا این گزارشات به یک گزارش واقعی علمی شبیه است یا توهم؟ مثلاً فردی بیان می‌‌کند که بنده هلال را بالای یک کوه دیدم و نمازم را خواندم، ولی آن فرد بیان می‌‌کرد که هلال ساعت‌ها در همان نقطه بود. این مساله نشان دهنده توهم است.
امروزه با گزارشگران آموزش دیده سروکار داریم. رهبری معظم در سال ۸۲فرمودند که آموزش وسیعی به گزارشگران استهلال در کشور ارائه شود و برنامه مشترکی در همین رابطه در شهرستان کرج اجرا شد. امروزه برخی اوقات که از برخی رصدگران سؤالاتی در چگونگی استهلال مطرح می‌‌کنیم، حتی ناراحت هم می‌‌شوند و می‌‌گویند که ما سال‌ها است که رصد می‌‌کنیم و نباید از تشخیص ما ایراد گرفته شود.
ما نیز این گزارش‌ها را بدون کم و کاست ثبت می‌‌کنیم و آن را خدمت رهبری ارائه می‌‌کنیم و ایشان نیز برخی اوقات بیان می‌‌کنند که از فلان گزارش اطلاعات بیشتری کسب کنید یا موارد دیگر را بیان می‌‌کنند. خوشبختانه در سال‌های اخیر نیز ارتباط خوبی از سوی دفاتر مراجع عظام با ستاد استهلال به وجود آمده است.
روز دوشنبه که ۲۹ ماه شعبان است استهلال صورت می‌‌گیرد از روی نقشه ماهواره‌های نشان می‌‌دهد که در یک سری مناطق این رؤیت با تلسکوپ ممکن است و در برخی مناطق رؤیت با چشم هم حاصل است. با این وضعیت استهلال ماه در روز دوشنبه ۲۳ فروردین دیده نمی‌‌شود.
در روز سه‌شنبه ایران در قسمت سبز رنگ نقشه ماهواره‌ای است که هلال ماه مبارک به راحتی در ایران دیده می‌‌شود، پس ظاهراً اختلافی هم بین مراجعی که رؤیت هلال در ایران برای آن‌ها ملاک است ایجاد نمی‌‌شود.
هلال شوال نیز در ایران به شکل خاصی است، زیرا نیمی از ایران در قسمت دید تلسکوپی است و قسمتی دیگر در بخش رؤیت با چشم است. در این زمینه گفته شد که روز چهارشنبه ۲۹ ماه رمضان و ۲۲اردیبهشت‌ماه رؤیت می‌‌شود. این وضعیت از وضعیت‌هایی است که خود کارشناسان به این مساله برسند که در عمل چه چیزی رخ خواهد داد. در روز پنجشنبه نیز هلال در بسیاری از نقاط دنیا مثل ایران دیده می‌‌شود.
ضرورت مقابله با آسیب‌های اعلام ناهمگون رؤیت هلال
حجت‌الاسلام محمدحسین فلاح زاده: احکام اسلام تابع مبانی و اصول است نه تبعات، ولی اگر جایی بود که موجب وهن اسلام و یا مرجعیت و حوزه باشد باید به دنبال راهی بگردیم که این مسائل را به شکلی که با حفظ کلیت احکام در تضاد نباشد بیان کنیم.
مساله بلاتکلیفی در این مسائل مثل استهلال ممکن است، موجب سستی در اعتقاد دینی مردم به‌خصوص جوانان شود. بعضاً ممکن است در یک مسجد شب قدر برپا شده است و در یک مسجد دیگر شب بعدی. این تغیر آسیب‌زا خواهد بود. همچنین در میان برخی متدینین مطرح است که اگر هر ماه قرار باشد این مشکلات پیش آید پس مجالس معنوی و مذهبی و عزاداری و نذورات در ایام خاصی چون عاشورا و تاسوعا و…چه می‌‌شود؟ از دیگر تبعات این مساله می‌‌توان به احساس عذاب وجدان نزد مؤمنین به‌حسب عدم انجام عمل دینی در وقت خود اشاره کرد.
نسبی انگاری در امر دین با عنایت به عدم آشنایی غالب مردم با تفاوت فقها در مبانی فقهی، القای ضعف مبانی، تغییر احکام و تردید در مستند بودن احکام، تبادر ناکارآمدی روحانیت در اداره امور به دلیل عدم حل مساله ساده‌ای مثل تعیین اول ماه، تلقی سیاسی بودن هلال در میان قشری از جامعه، ترجیح یابی الگوی کشورهایی مانند عربستان در ذهن عوام مردم و انتشار شایعات گسترده از جمله تبعات چندگانگی استهلال در بین عوام مردم است.
تبعات این مساله در بین طلاب و حوزه نیز شامل رواج خود اجتهادی در میان برخی از روحانیون در این زمینه، افزایش قابل توجه انتقاد و اعتراض طلاب جوان علیه مراجع در فضای مجازی، اختلاف در برگزاری لیالی قدر و سایر مناسبت‌ها و سوء استفاده برخی برای ابراز وجود و… است.
آثار منفی این مساله در میان اهل سنت نیز شامل تمایل مناطق سنی نشین در رجوع به کشورهای همسایه به‌خصوص عربستان سعودی، تعطیلی و نیمه تعطیلی اغلب بازارها و اماکن تجاری مناطق سنی نشین در چند روز، قرینه یابی اهل سنت برای پیشبرد دیگر برنامه‌های خود بر سیاق تفاوت در رؤیت هلال است.
بهره‌برداری ضدانقلاب نیز از این مساله شامل مواردی چون حمله به روحانیت و مراجع و دروغ‌گویی در این زمینه، مستعد نمودن معاندان برای چالش سازی علیه مراجع و نظام و کشور، بهره‌برداری سوء جریان‌های معاند در راستای القای حکومتی شدن امر دین در جمهوری اسلامی و تلاش برای به سکوت کشاندن مراجع عظام و همچنین القای ناکارآمدی دین، برای اداره امور جامعه است. میدان‌داری جریان‌های ضد دین و تمسخر احکام و استنباطات دینی، بهره‌برداری از این موضوع به‌عنوان دلیل بر ناکارآمدی دین در عصر حاضر، ناکارآمدی دستگاه فقه از جمله تبعات این مساله است.
کسی به دنبال آن نیست که مراجع و علما از مبانی فقهی خود دست بردارند
استاد محمدهادی فلاح زاده: رؤیت مورد اتفاق همه نیست، یعنی اینکه آیا رؤیت با چشم مسلح است یا غیرمسلح؟ علاوه بر آن اگر در یک جایی هلال رؤیت شد آیا برای مردم همان منطقه کافی است یا برای مردم دیگر نیز کفایت می‌‌کند؟ حال اگر کفایت کرد آیا صرفاً برای شهرها و بلاد نزدیک است یا با مکان‌هایی که اتحاد افق دارند کفایت می‌‌کند؟ بعضی هم نظر دارند که اگر در یک جا هلال رؤیت شد می‌‌توان بر آن اساس حکم به اول ماه کنند.
ایام خاصی که در ماه‌های قمری است که یک سری اعمال واجب چون روزه‌داری و حج یا بسیاری از اعمال مستحب است بر این اساس تنظیم می‌‌شود که اول و پایان ماه چه زمانی است؟
مجتهدان بسیاری داریم که همه مورد احترام هستند و فتوای آن‌ها نیز چون بر اساس اصل عدالت و فقاهت صادر می‌‌شود محترم است و هر کسی باید به نظر مرجع خودش عمل کند و این‌گونه نیست که در اعمال فردی بگوییم مجاز هستیم بر اساس نظر مرجع دیگری عمل کنیم.
در اعمال فردی چنانچه دو نفر به سفر بروند و مقلد دو مرجع متفاوت باشند، باید به نظر مرجع خود در شکسته یا کامل بودن نماز خود عمل کنند. هیچ کس نمی‌‌گوید که این دو باید متحد عمل کنند و وقتی یکی از آن‌ها کامل و یکی شکسته می‌‌خواند، هیچ کس به دیگری اعتراض نمیکند زیرا برای او یک حجت به شمار می‌‌رود. این مسائل از اولیات مسائل فقهی است و بنا نیست که در این زمینه فردی را به دیگری ارجاع دهیم.
از این روی اینکه دنبال آن باشیم که اوایل ماه به‌خصوص ماه رمضان که دارای توجه بیشتری از سوی مردم است، بگوییم طبق یک نفر عمل کنیم درست نیست. ولی طبق رسالتی که موسسه موضوع شناسی فقهی دارد به دنبال آن هستیم که اگر تفاوت نظر وجود دارد و ملاک فتوای مجتهدان متفاوت باشد، عمل مقلدان هم متفاوت است هر کسی باید بر اساس نظر مرجع خود عمل کند و دشمنان نیز نتوانند از این‌گونه مسائل سوءاستفاده کنند. باید از تنش‌ها و بهانه جویی‌ها نیز کاسته شود.
درست است که نمی‌‌توانیم همه به یک نظر عمل کنند. مساله مهم اینجا است که فرهنگ‌سازی شود و جامعه بداند که مسائل فقهی قابل دست‌اندازی نیست و قرار هم نیست که دعوایی پیش بیاید و دشمن سوءاستفاده کند. جلسه‌ای هم برای ائمه جمعه برگزار شد و قرار شد آها به این روند کمک کند.
اگر چند اطلاعیه صادر شد و چنانچه مثل یکی از سال‌ها یکی از بزرگان با یک تفاوت یک روزه نماز عید رسمی برگزار کنند این مسائل پیش نیاید و ضمن احترام به فتاوا و ملاک‌هایی که دارند در یک سری مسائل برای رعایت مصالح عالی اسلامی به یک روند مشترک برسند.
رهبری معظم هم به دنبال آگاه‌سازی مردم هستند. ایشان فرمودند: به نظر بنده اینکه بگوییم همه در یک روز عقیده به عید پیدا کنند، نشدنی است. بالاخره ممکن است فقیهی یافت شود که نظرش یک چیز دیگر باشد. ما نباید این اختلافات را خیلی بزرگ کنیم، ولی امسال مشاهده شد که ایشان نیز نظر دارند که کسی به دنبال آن نیست که مراجع و علما از مبانی فقهی خود دست بردارند ولی البته امسال مشاهده شد با اینکه برخی از علما نظرشان چیز دیگری بود هیچ‌کدام از آن‌ها تظاهری به نظرات خود نکردند و این‌گونه نبود که چند نماز عید در روزهای مختلف اقامه شود. بزرگان ما انصافاً مصالح و مبانی نظام را می‌‌بینند و به آن ملتزم هستند.
گفتنی است، در این نشست، بعضی از نمایندگان دفاتر مراجع معظم تقلید و همچنین محققان حوزوی به ارائه مباحث و سؤالات خود از کارشناسان حاضر در این نشست پرداختند و در پایان حجت‌الاسلام والمسلمین قلمکاریان اصفهانی در خصوص آموزش استهلال و رصد هلال برای طلاب افریقا و امریکای جنوبی که از طریق فضای مجازی در حال برگزاری است توضیحاتی ارائه نمود.
