آیا می‌شود آدم به عقل استناد کند، اما عقلش ورزیده نباشد!/ اصول موجود را بدون فلسفه نمی‌شود خواند

عضو هیئت امنای مؤسسه امام خمینی (ره) اظهار کرد: کفایه آخوند کتاب درسی است. در آنجا راجع به اینکه امر نمی‌تواند به طبیعت تعلق بگیرد، یک بحث فلسفی آورده است: «طبیعت من حیث هی لیست الا هی». این به‌خاطر آن است که آخوند فلسفه را آن‌طور که باید، نخوانده بوده است. این قاعده هیچ ربطی به آن نتیجه‌ای که ایشان می‌خواهد بگیرد ندارد.

به گزارش خبرنگار اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین غلامرضا فیاضی، استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم در نشست علمی «تأثیر متقابل فلسفه و اجتهاد فقهی» که چندی قبل از سوی مدرسه فقهی آل یاسین برگزار شد، گفت: همه ما در خصوص استنباط احکام می‌دانیم که بدون کسب مقدمات و فراگیری آن نمی‌شود وارد مرحله استنباط شد. در بحث اجتهاد فرموده‌اند که یکی از مقدماتش علم اصول است. علم اصول در حقیقت قواعدی را به ما یاد می‌دهد که با آن می‌توانیم استنباط کنیم و‌ حق استنباط را به دست می‌آوریم.

این عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ادامه داد: همان‌طوری که در فقه باید علم اصول را کسب کنیم تا حرفمان، قول‌عن‌غیرعلمٍ نباشد و بتوانیم اظهار نظر کنیم، در مسائل عقیدتی و اخلاقی هم علاوه بر اصول و سایر مقدماتی که فقیه نیاز دارد، فلسفه لازم است. مرحوم خواجه وقتی می‌خواهد کلام بنویسد و اعتقادات ما را تبیین کند، ابتدا در مقصد اول و دوم تجرید مسائل فلسفی را مطرح می‌کند.

استاد حوزه علمیه قم اظهار کرد: همه ما، چه در فقه بخواهیم کار کنیم و چه در رشته‌های دیگر، باید منطق‌مان قوی باشد. این مقداری که در حوزه منطق خوانده می‌شود، کافی نیست. طلبه باید طوری منطق بخواند که استدلال‌ها را چه در کتب اصولی باشد و چه در کتب فقهی، به شکل منطقی درآورد؛ چون همه این علوم، استدلالی هستند. حتی در فقه به‌شرطی که منطق را در این حد خوانده باشد، حق دارد مجتهد بشود؛ وگرنه در فقه هم مجتهد نیست؛ هرچند خیال کند مجتهد است. خود فقهای ما چنان‌که فرموده‌اند اصول از مقدمات اجتهاد است، فرموده‌اند منطق هم از مقدمات اجتهاد است. البته این منطق برای اعتقادات و اخلاق بیشتر ضرورت دارد؛ چون در آنجا کار صرفاً عقلی است و خیلی بیشتر باید دقت به خرج داد.

عضو هیئت امنای مؤسسه امام خمینی (ره) خاطرنشان ساخت: اگر بخواهید در فقه هم کار بکنید به فلسفه نیاز دارید. در اصول که دانستن فلسفه ضرورت دارد و این اصول موجود را بدون فلسفه نمی‌شود خواند.

استاد فیاضی ادامه داد: کفایه آخوند کتاب درسی است. در آنجا راجع به اینکه امر نمی‌تواند به طبیعت تعلق بگیرد، یک بحث فلسفی آورده است: «طبیعت من حیث هی لیست الا هی». این به‌خاطر آن است که آخوند فلسفه را آن‌طور که باید، نخوانده بوده است. این قاعده هیچ ربطی به آن نتیجه‌ای که ایشان می‌خواهد بگیرد ندارد. «طبیعت من حیث هی لیست الا هی» هیچ منافاتی ندارد با اینکه امر به طبیعت تعلق بگیرد؛ که باید هم بگیرد. حرف حق و صحیح در مسأله این است که امر و نهی به خود طبیعت تعلق می‌گیرد. مولی طبیعت را طلب و به آن امر می‌کند. امر می‌کند یعنی چه؟ یعنی می‌گوید که این طبیعت را به وجود بیاور یا این طبیعت را به وجود نیاور. ولی ممکن است کسی اینجا در همین تله بیفتد و مجبور بشود حرف‌هایی بزند که اساس ندارد.

وی افزود: همچنین مرحوم آخوند در کفایه آورده است که جنس، همان ماده است و فصل، همان صورت است. بعضی از بزرگان ـ که استاد خود بنده هم بودند و بعضی از اهل معرفت درباره او می‌گفتند که ایشان در فقه در درجه اول است ـ در درس اصولش گفته بود: «اینکه جنس همان ماده است، یعنی جنس که یک معنایی است که فقط در ذهن جا دارد، همان ماده خارجی است». در حالی که فیلسوف هرگز چنین حرفی نزده است. فیلسوف که گفته است «جنس همان ماده است»، مرادش ماده عقلی بوده است. ماده عقلی، جنس است و تفاوتشان در این است که یکی لابشرط است و دیگری به‌شرط لا. ولی آن آقا به دلیل اینکه نخواسته سراغ فلسفه بیاید، چنین حرفی را زده است.

این استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم سپس گفت: در بحث اجتماع امر و نهی و نیز در هزاران جای دیگر مسائل عقلی در اصول ما آمده است و بالاخره ما می‌خواهیم به عقل، به‌عنوان یکی از ادله احکام آن استناد کنیم. آیا می‌شود آدم به عقل استناد کند، اما عقلش ورزیده نباشد؟ چطور شما برای فهم آیات و روایات می‌گویید ورزیدگی نیاز دارد و هرکسی حق ندارد سراغ آیه برود و بگوید از این آیه چنین استفاده می‌کنم؛ اما برای استفاده از عقل، ورزیدگی را لازم نمی‌دانید!

فیاضی یادآور شد: منافقین در اول انقلاب آیه «وَ الْأَرْضَ وَضَعَها لِلْأَنامِ(الرحمن،۱۰) » را پلاکارد کرده بودند و همه‌جا نصب می‌کردند و می‌گفتند: «زمین ملی است. کسی در زمین حق مالکیت ندارد؛ چون «وَ الْأَرْضَ وَضَعَها لِلْأَنامِ»». این همان حرف کمونیست‌ها بود. منافقین هم عملاً کمونیست بودند؛ ولی چون منافق بودند، در ظاهر می‌گفتند که ما مسلمان هستیم. کدام فقیه به خودش اجازه می‌دهد که آیه «وَ الْأَرْضَ وَضَعَها لِلْأَنامِ» را دلیل بر این بگیرد که مالکیت زمین معنا ندارد و زمین ملی است؟

عضو مجلس خبرگان رهبری در پایان تصریح کرد: فلسفه برای عالم دینی شدن خیلی ضروری است. البته یک فقیه باید اعتقاداتش هم محکم باشد و در حد عوام نباشد. این بدون فلسفه امکان ندارد. لذا می‌بینیم مقام معظم رهبری و نیز مرحوم امام بر خواندن فلسفه اصرار دارند.