شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
عضو هیئت علمی دانشگاه مفید در نشست «تولید آثار نمایشی زیان بار برای کودکان از دیدگاه فقه و حقوق»، پخش فیلم‌های زیانبار را برای کودکان، حرام دانست و مدیر دانشنامه فقه معاصر نیز بیان کرد که در این موضوع انتظار زیادی از فقه وجود دارد و به جای فقه، باید در مدیریت فرهنگی کشور حل شود.
به گزارش شبکه اجتهاد، دکتر محمدمهدی مقدادی، عضو هیئت علمی دانشگاه مفید، در نشست علمی «تولید آثار نمایشی زیان بار برای کودکان از دیدگاه فقه و حقوق»،که از سوی پژوهشگاه فقه معاصر برگزار شد، گفت: افراد زیادی در جامعه به سمت آثار نمایشی رفته‌اند بدون اینکه بدانند چه بلایی بر سر خود و خانواده خود وارد می‌کنند. بنده در مقاله‌ای با عنوان حق هنر برای کودک بر این مسئله تاکید کردم که کودک در راستای حق تربیت و آموزش و …، حق استفاده از آثار هنری را هم دارد زیرا برخی آثار هنری می‌تواند به شکوفایی استعدادهای او کمک کند پس اصل، بر جواز فقهی تماشای آثار نمایشی است.
وی افزود: آثار نمایشی زیانبار، آثاری است که خشونت در بردارد، آن را ترویج می‌دهد و در برگیرنده مسائل سوء، حمله و هجوم و عمدتا قهرمان‌پروری است و به شدت می‌تواند برای کودک زیانبار باشد و موجب آزار روانی او شود؛ کودکان در اولین بار که می‌بینند، می‌ترسند و رنج می‌کشند. همچنین موجب هیجان کاذب و تاثیر بر حافظه کودک می‌شود؛ ضمن اینکه به تدریج پاسخ عاطفی کودک نسبت به این اثر هنری کم شده و تمایل پیدا می‌کند تا برخی صحنه‌ها را روی خود و هم‌سن و سالان خود امتحان کند.
عضو هیئت علمی دانشگاه مفید تصریح کرد: مضاف بر اینکه روابط بین زن و مرد در برخی آثار نمایشی هم آثار بدی دارد و می‌تواند موجب بلوغ زودرس و انحراف جنسی افراد شود، متاسفانه برخی آثار نمایشی آمریکا و ترکی هم در حال ترجمه برای نمایش دادن است که روابط نادرست بین زن و مرد در این آثار می‌تواند تأثیر بسیاری بر روی ذهن فرزندان بگذارد.
مقدادی با بیان اینکه یکسری آثار نمایشی مانع رشد فکری کودک است و سبب می‌شود ابعاد معرفتی او تحت الشعاع قرار گیرد، اضافه کرد: در عرصه فقهی، یکسری مبانی برای این بحث یعنی حرمت تولید و توزیع این آثار وجود دارد؛ از جمله اهمیت تربیت، منع آزار و ایذای کودک و ضرورت حفظ کرامت؛ کرامت، مبنایی عام و ارزشمند از جمله برای کودکان است زیرا کودک هر چند بالغ نشده ولی دارای شرف و جوهر انسانی است؛ البته این مسئله مبنای عقلانی دارد ولی در آیات و روایات هم بر آن تاکید شده است: «اکرموا اولادکم و احسنوا آدابکم یغفر لهم، کودکان را کریم بدارید و به آنها نیکی کنید تا مورد مغفرت واقع شوید».
مقدادی با بیان اینکه قاعده کرامت سبب می‌شود تا آنچه که برای کرامت کودک مضر هست، منع شود، تصریح کرد: البته ممکن است چیزی برای کودک ضد کرامت باشد ولی برای بزرگ‌تر از او نه؛ بنابراین سن و وضعیت عقلی و روحی او هم باید لحاظ شود.
وی با بیان اینکه هرگونه اضرار و آسیب‌رسانی به هر انسانی حرام است و به مراتب این مسئله در حق کودکان باید بیشتر رعایت شود، با اشاره به قلمرو این مسئله گفت: بنده در اینجا از قانون مصلحت تبعیت می‌کنم، یعنی هر کودکی تحت حضانت والدین است ولی برای محدوده حضانت، تنها عنصر تعیین‌کننده، درنظر گرفتن مصلحت کودک است؛ مثلا کودکی که نزدیک به سن بلوغ است باید یکسری آثار نمایشی را ببیند تا برخی موضوعات را یاد بگیرد ولی همین مسائل را نمیتوان به کودک کوچک‌تر آموزش داد.
مترقی بودن نظام حقوقی اسلام در حمایت از کودکان
استاد دانشگاه مفید گفت: نظام حقوقی کودک مبتنی بر روایات و شرع مقدس مترقی است ولی در سند حقوق بشر چیز چندانی در این خصوص نمی‌بینیم، در مقررات داخلی کشور هم سند مربوطه برگرفته از آموزه‌های دین است و حمایت بسیار خوبی از کودکان دارد و نحوه مجازات کسانی را که در زمینه سمعی و بصری دچار تخلف می‌شوند، بیان کرده است؛ البته جای این وجود دارد که تدابیر دقیق‌تر و مشخص‌تر و دستورالعمل‌های توأم با ضمانت اجرایی کافی در نظر گرفته شود تا کودکان سالم‌تری برای آینده تربیت شوند.
وی تاکید کرد: همچنین قاعده لاضرر و آیاتی چون «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ …» هم مؤید برای بحث ما هست.
بار اضافه بر فقه تحمیل نشود
در ادامه، حجت‌الاسلام محمدکاظم حقانی، مدیر دانشنامه فقه معاصر گفت: مهم‌ترین دلیل در این مقاله، استناد به نفی ضرر برای کودک است؛ به نظر بنده، مبانی وجوب تربیت و حفظ کرامت دلایل بعیده برای حرمت قائل شدن برای آثار نمایشی زیانبار است و چندان نمیتوان به آن استناد کرد.
وی افزود: تنقیح مناسبی در بحث قاعده نفی ضرر و لاضرر صورت نگرفته است و لازم بود که توضیحات بیشتری داده شود که چگونه از قاعده لاضرر استفاده کرده و چقدر می‌توان در این زمینه برداشت فقهی داشت؛ چون بیشتر فقها فقط ضرر معتنابه را بر اساس این قاعده تبیین می‌کنند نه ضررهای کم و اندک را.
مدیر دانشنامه فقه معاصر اضافه کرد: مثلا پرخوری ضرر واضحی دارد، ولی تحریم نشده است زیرا ضرر آن معتنابه نیست، مگر اینکه تداوم داشته باشد و به همین دلیل هم در روایات مکروه شمرده شده است.
وی اظهار کرد: شما گفته‌اید که به دلیل تنوع آثر نمایشی نمیتوان بر پایه مستندات و مبانی ارائه شده به روشنی موضع شرع را مشخص کرد زیرا ممکن است برای افرادی زیانبار و برای برخی زیانی نداشته باشد؛ ولی در انتهای مقاله گفته شده که بخش‌های تولید، پخش، توزیع و خانواده در صورت نقش‌آفرینی در این نوع آثار مرتکب حرمت شده‌اند و این دو تضاد دارند.
حکم مقدمه‌سازی برای ضرر رساندن
حقانی با بیان اینکه برخی ضررها کاملا واضح است، اضافه کرد: برخی موضوعات مانند برداشت مال دیگری و آسیب رساندن جسمی، ضرر واضح است ولی برخی مواقع فقط زمینه‌سازی برای ضرر انجام می‌شود، مانند دعوت به استفاده از دخانیات؛ پس باید روشن کنیم که آیا زمینه‌سازی هم مشمول قاعده لاضرر هست یا خیر و آیا اینکه هر نوع مقدمه‌سازی را می‌توان حرام دانست؟
وی افزود: البته از بحث تربیت می‌توان این نتیجه را گرفت که چون بچه‌ها قدرت تشخیص کمتری دارند، مراقبت از آنها بر والدین واجب است؛ مثلا کودکان نسبت به مضرات دخانیات آگاهی ندارند ولی آیا می‌توان گفت تولید و توزیع دخانیات هم حرام است؟ بنابراین باید تاکید بر روی سرپرستان کودک باشد و یا محدودیت‌هایی برای کودکان اعمال شود.
حقانی با تاکید بر اینکه باید حجم و محدوده ضرر به خوبی تبیین شود تا مشمول حرمت باشد، تصریح کرد: خیلی از ضررها را عقلا تحمل می‌کنند چون جبران می‌شود، مانند خوردن غذای اضافه که با ورزش بعد از آن جبران می‌شود؛ شما کودک را در فضایی تصور کرده‌اید که فقط صحنه خشونت می‌بیند و ممکن است هیجانی شود ولی باید گفت با «امکان» و «ممکن» نمیتوان حکم به حرمت داد.
وی تاکید کرد: هر کسی در محیطی زندکی می‌کند که برایند نیروها بر او اثر می‌گذارد، یک کودک ممکن است فیلم خشن ببیند ولی همان موقع با تذکر والدین و معلم هم روبرو می‌شود که خنثی‌کننده است؛ لذا در اینکه مشمول قادع لاضرر باشد، تردید وجود دارد. همچنین ایذاء غیر از ضرر است و هر نوع ضرری، ایذا نیست و بالعکس؛ پس اینکه استرس به دنبال دیدن یک فیلم در کودک ایجاد شود، ایذاء هست ولی ضرر نیست چون جبران‌پذیر است.
حقانی گفت: از وجوب اکرام هم حقی برای کودک ایجاد نمی‌شود و نمیتوان گفت چون اکرام کودک واجب است، پس باید حقی برای او تعریف شود و حتی اگر شما معتقد به رابطه مستقیم بین این دو هستید، باید تبیین دقیق صورت گیرد. همچنین به نظر بنده در مطالب شما انتظار زیادی از فقه وجود دارد؛ مسئله، تولید آثار نمایشی زیانبار مهم است ولی بیش از آن که در فقه حل شود، باید در مدیریت فرهنگی کشور حل شود، زیرا بچه‌هایی که آسیب می‌بینند از انباشت این فیلم‌ها و فضای فرهنگی آسیب می‌بینند نه از دیدن چند مورد این فیلم‌ها. مثلا ضربه‌زدن به اقتصاد کشور حرام است ولی آیا واردکردن یک یخچال حرام است؟ قطعا نه ولی اگر هر ایرانی یک یخچال وارد کند آن محل بحث است و مدیریت اقتصادی کشور می‌تواند جلوی آن را بگیرد.
مدیر دانشنامه فقه معاصر اظهار کرد: با این استدلالات نمیتوان قائل به حرمت آثار نمایشی زیانبار شد، و اگر حرام هم اعلام شود، بار زیادی بر فقه بار خواهد کرد که قابل دفاع نیست؛ بنابراین باید انتظار از فقه را در حد خود فقه داشته باشیم و در بحث تربیت کودک هم باید بحث را روی والدین و سرپرست کودک ببریم نه تولید و توزیع.
علمی‌تر شدن ادبیات نوشتار
همچنین ناصر اسدی، پژوهشگر و استاد دانشگاه، گفت: بنده ضمن تأیید نظرات آقای حقانی، اشکالات دیگری را وارد می‌دانم، از جمله ضرورت علمی کردن تعابیر و واژه‌ها و دورکردن سوگیری و بار ارزشی ا-ز آنها است. مثلا فقه ناب و ارزش‌های شایسته و … متناسب با ادبیات علمی نیست، یا بیان شده با مراجعه به نصوص ارزشمند فقه که باز بار ارزش‌گذاری دارد.
وی با بیان اینکه تولیدکننده و توزیع‌کننده محتوا وظیفه دارد برچسب بزند و طبق قانون این کار را می‌کند و بازدارندگی بر عهده سرپرست کودک است، اظهار کرد: در بحث مروری بر فهم کودک، از جنین تا بلوغ را به عنوان سن کودکی در نظر گرفته‌اید که کار درستی است زیرا بچه از جنینی، تاثیرپذیر است و باید در مباحث رسانه‌ای و نمایشی هم به آن توجه شود.
وی با بیان اینکه مقاله به پیشینه تحقیق هیچ اشاره‌ای نکرده است و نشان نمی‌دهد در داخل و یا خارج کشور کار مشابه‌ای انجام شده باشد، گفت: در بحث انحراف جنسی، آمار دادن خیلی خوب است ولی شما فقط یک آمار مربوط به سال ۲۰۰۵ را ارائه کردید و آمارها به روز نیست زیرا وضعیت به نظر بنده بسیار بدتر هم شده است.
این پژوهشگر بیان کرد: مسئله دیگر اینکه برخی روح و روان را مترادف در نظر می‌گیرند، ولی در مباحث علمی باید تفکیک شود، بر این اساس، آثار زیانبار نمایشی بر روان کودک اثر می‌گذارد ولی محتمل است که اثر منفی بر روی روح او هم داشته باشد.
منبع: ایکنا
