شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
رئیس علمی شورای دین پژوهان گفت: امام خمینی (ره) در باب ردع و امضای اعتباریات اندیشه‌ای دارد که از سوی برخی شخصیت‌‌‌های اصولی نادیده انگاشته می‌شود.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت الاسلام والمسلمین احمد مبلغی در سلسله نشست‌‌‌های تبیین مکتب امام خمینی با عنوان «تبیین مکتب اصولی امام خمینی» که در موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی برگزار شد، اظهار داشت: از بهترین و زیباترین مباحث حوزوی، بحث از دو مکتب فقهی و اصولی است که در این جلسه پیرامون مکتب اصولی بحث خواهیم کرد.
وی افزود: بحث از مکتب، نوعی آگاهی انبوه را فراهم می‌آورد که سریعتر و دقیقتر و منضبط تر و گزینشی تر عناصر روش استنباط را فهم و شناسایی کرده و به کار ببندیم.
استاد حوزه علمیه قم بحث این جلسه را روش اصولی در مکتب امام راحل ذکر کرد و گفت: در دوسده اخیر، اصول و فقه شیعه وارد مرحله‌ای شده است که می‌توان گفت بیشترین پیشرفت‌‌‌ها، تطبیق‌‌‌ها و نوآوری‌‌‌ها در اصول و فقه به دلیل این حوزه‌ای است که اصولیین و علمای شیعه وارد آن شدند و آن هم بحث اعتبارات و ارتکازات است.
مبلغی ادامه داد: امام خمینی این بحث را یک گام به جلو برده است و لذا اگر بر به دیدگاههای اختصاصی و ابداعی امام (ره) در ارتباط با اعتبارات و ارتکازات تمرکز کنیم، می‌توانیم هم مسیر اجتهاد را منطبق تر، پویاتر و فعالتر کنیم و هم مکتب اصولی و فقهی امام را شناسایی کرده و به حوزه‌‌‌ها ارائه کنیم و حوزه‌‌‌ها را از این جهت در مسیر آگاهانه تر فقهی و اصولی قرار دهیم.
وی بیان کرد: روش امام خمینی(ره) را در سه بخش روش فهم اعتبار، روش شناخت تعامل شارع با اعتبار و روش تطبیق اعتبار ارائه خواهم کرد.
این استاد خارج فقه حوزه علمیه قم ادامه داد: امام خمینی(ره) می‌فرماید که در دانش اصول باید بر اعتبارات عقلا تمرکز کنیم و در این زمینه با سایر اصولیین همنواست اما تفاوتی که با دیگر اصولیین دارد، در روش فهم قاعده عقلایی است. امام (ره) معتقد است نباید از روش عقلی و فلسفی در تبیین اعتبار عقلایی بهره گرفت.
عضو مجلس خبرگاه رهبری افزود: امام(ره) می‌فرماید بر اعتبار تکیه کنید نه بر تدقیقات عقلی و فلسفه. اعتباری که به جای تدقیق عقلی می‌خواهید از آن استفاده کنید، شناخت و تحلیل این اعتبار هم باید براساس یک نگاه عرفی، صوفی و ارتکازی باشد. بسیاری از اصولیین امروزه مطرح کردند که در باب امارات الطرق، غالبا یک حکم مجعول وجود دارد که امام خمینی(ره) این را قبول ندارد و می‌گوید شارع هیچ تصرفی در طریق عقلا نکرده است.
مبلغی گفت: اگر بخواهیم معتبر را بشناسیم باید دوبار بر عرف عمل کنیم، یکبار بر معدای نگاه عرف و یکبار هم بر روش عرفی منتهی به شناخت معدای نگاه عرف و اعتبار عقلا. ابزار ما اگر براساس تدقیق عقلی متوجه به شناخت عرف یا عقلا باشد، اعتبار عقلا را از حقیقتش دور کردیم.
این استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه ادامه داد: امام خمینی(ره) می‌فرماید که تحلیل شما مبتنی بر ابزار عرفی باشد نه بر ابزار فلسفی و تحلیل‌‌‌های عقلی. روش فهم اعتبارتان را براساس فهم عرفی باید با حساسیت بیشتر بنا کنید.
رئیس علمی شورای دین پژوهان افزود: بحث دوم، روش شناخت تعامل شارع با اعتبار عقلاست که بخش مهم و حساسی است. امام خمینی(ره) در اینجا هنجارها و قاعده‌‌‌هایی ارائه کرده که بسیار مهم، مفید، کارگشا و در مواردی بن بست شکن و در مواردی مبنا و خاستگاه نوآوری است.
مبلغی ادامه داد: امام خمینی (ره) در باب ردع و امضای اعتباریات اندیشه‌ای دارد که از سوی برخی شخصیت‌‌‌های اصولی نادیده انگاشته می‌شود و آن اندیشه این است که امام (ره) می‌فرماید که نگاه شارع به سیر عقلایی و اعتبارات عقلایی، نگاه اتکالی، اجرایی و مصرفی است.
وی گفت: نگاه امام(ره) سطح خاصی متناسب با این اندیشه را دارد و از همین خاستگاه، امام خمینی، ایجاد اعتباری و دیگری شان شارع را می‌بیند. کار شارع از این منظر، ایجاد اعتباری است.
مبلغی به برخی قواعد اصولی امام راحل اشاره کرد و ابراز داشت: اگر شارع چیزی که شایع بین عقلاست را بخواهد ردع کند نیاز به بیان زائد دارد. قاعده دوم اینکه در ردع به بیان صریح لازم است و با اطلاقات و اینها ردع حاصل نمی‌شود. به عبارت دیگر، باید هم بیان زائد و هم بیان صریح باشد تا ردع شکل بگیرد.
این استاد حوزه علمیه سپس گفت: قاعده بعدی این است که احتمال ردع، رادع نیست چون در ردع، این اصل است که شارع اتکال کرده است.
وی ادامه داد: قاعده بعدی این است که اگر واقعا شارع ردع کرده باشد و به عرف نرسیده باشد، به این احتمال عدم وصول اکتفا نکنید. قاعده بعدی این است که امضا، انشای حکم امضایی نیست.
مبلغی گفت: امام خمینی دایره عدم ردع را خیلی حداکثری می‌گیرد ولی بحث امضا را نگاه دیگری دارد. امام از عدم ردع، امضا را کشف می‌کند و این به دلیل گستردگی دایره امضاست. یعنی در ردع تصریح لازم است درحالیکه در امضا، تصریح لازم نیست.
وی عنوان کرد: امام (ره) می‌فرماید در باب طرق عقلائیه با اطلاق نمی‌شود، ردع را اثبات کرد. هرحکمی از شارع جایی آمد که در همان موضوع، ارتکازی مشاهده می‌شود، وجود آن ارتکاز قرینه بر این است که شارع هم همان معنای مرتکز را اراده کرده است و اگر کلام شارع در اینجا اطلاق داشت، اطلاق را کنار بگذار.
عضو مجلس خبرگان رهبری گفت: اگر این اندیشه را در فقه بخواهیم پیاده کنیم، بسیاری از حوزه‌‌‌هایی که در نصوص تشریعی وارد شده‌اند، براساس ذهنیت صاف عقلایی ارتکازی بشری می‌توانیم روایات را فهم کنیم.
وی به بحث سوم که روش تطبیق اعتبار است، اشاره کرد و گفت: روش امام خمینی «استظهاری» است ولی می‌گویند که «استظهار» هم باید روش داشته باشد. روش این است که خاستگاهی که از درون آن خاستگاه چیزی ظاهر است را باید دستکاری کنید بنابراین استظهارات مادامی که دستخوش اوضاع و احوال و شرایط و کم علمی و بی علمی و کثرت و قلت اطلاعات است، منتج به نتیجه نمی‌شود./ شفقنا
