شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: اکنون یکصد و سه سال از بازتأسیس حوزه علمیه قم توسط عالِم عامل با ورع می‌گذرد. تشکیل حوزه علمیه به آغازین روزهای بعثت رسول اکرم صلوات‌الله‌علیه بازمی‌گردد. از همان هنگام که پیامبر به رسالت برگزیده شد، آموزش و تعلیم معارف اسلام نیز آغاز شد. تبلیغ دین وظیفه‌ای بود که پیامبر اسلام صلوات‌الله‌علیه از همان ابتدای بعثت، به آن توجه ویژه‌ای داشت. مجموعه‌ای که پس از هجرت پیامبر صلی‌الله علیه وآله به مدینه، بارور گردید و همزمان با گسترش دامنه دعوت اسلام، به خاطر تلاش پیامبر صلی‌الله علیه وآله برای تربیت مبلّغان دین و نیز مجاهدت‌های یاران آن بزرگوار برای تبیین و ترویج اسلام، رشد یافت.
پس از پیامبر اکرم صلی‌الله علیه وآله حوزه‌های علمیه با سرپرستی ائمه معصومین علیهم‌السلام و به‌خصوص با تشکیل حوزه‌های درسی وسیع و عریق در دوره صادقِین علیهماالسلام به شکوفایی رسیده و بالندگی یافت. آثار اصحاب و شاگردان معصومین علیهم‌السلام در تصنیف و تدوین احادیث ایشان و نیز حلّ برخی مباحث فکری و فقهی زمانه خود با استفاده از بیانات و درس‌های معصومین، شاهدی بر حیات بانشاط و پرشور حوزه‌های علمی شیعی درعصر حضور نبی مکرّم اسلام و ائمه اطهار علیهم‌السلام است. بررسی تاریخ امت اسلامی نشان می‌دهد که علمای شیعه در پرتو انوار معصومین به راستی بنیان‌گذاران اکثر علوم اسلامی بوده‌اند. پس از دوران غیبت به‌خصوص با آغاز غیبت کبری با تفویض رهبری امت اسلامی به فقهاء از سوی ائمه اطهار علیهم‌السلام و ارجاع مردم به ایشان، نقش علماء و حوزه‌های علمیه در هدایت امت اسلامی نمایان‌تر و برجسته‌تر شد.
از آن هنگام تاکنون، حوزه‌های علمیه شیعی باگذشت ۱۴۰۰ سال، با تلاش و مجاهدت و تحمل سختی‌ها و تبعیدها و اتهام‌ها و….. در مسیر ترویج، تبیین و اجرای معارف ناب شیعی، گام برداشته و به شهادت تاریخ، کارنامه زرینی از خود به یادگار گذاشته‌اند.
ظهور حوزه‌های علمیه قم به پیشگامی شیخ صدوق (پدر و پسر)، پس از آن در سمرقند و ماوراءالنهر باهمت کشّی و عیّاشی و بعدازآن حوزه بغداد با حضور شیخ مفید (ره) و سپس حوزه نجف اشرف به پیشگامی شیخ طوسی (ره) و حوزه‌های حلّه به رهبری علّامه حلّی (ره) و سر برآوردن حوزه شامات، تا بالندگی حوزه اصفهان، قزوین و شیراز در دوره صفویه به همّت و هدایت محقق کرکی وعده‌ای از علمای جبل عامل به‌صورت رسمی، و تشکیل حوزه‌های کربلا و سامرا و نجف و درنهایت بالندگی مجدد حوزه علمیه قم با حضور آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی و آیت‌الله سیدحسین بروجردی رحمت‌الله علیهما نشان از تلاش علمای شیعه برای بسط معارف شیعی در تاریخ پرفرازونشیب این حوزه‌ها دارد. تاریخی که بخش عمده‌ای از آن در دوران عُسرت، تقیه و تحت حکومت حاکمان ظالم گذشته است.
شهدای بزرگ و بسیارِحوزه‌های علمیه شیعه که برخی چون شهید اول و شهید ثانی رضوان‌الله علیهما از علمای تراز اول حوزه‌ها به شمار می‌روند که شاهد بزرگی بر مجاهدت روحانیت در دوران تقیّه و عُسرت است که رساله علمیه و عملیه خود را به دم شهادت و مرکب خون نوشته‌اند. از مهم‌ترین ابعاد فعالیت حوزه‌های شیعی در دوران غیبت کبری، تربیت میلیون‌ها مسلمان معتقد به اهل‌بیت و مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام است که در طول این سنین متمادیه، عبادت خدا کرده‌اند (امام خامنه‌ای؛ ۱۵ مهر ۷۱)
دوره صدساله گذشته را می‌توان به چهار دوره تقسیم کرد؛ دوره اول، دوره مرحوم آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی؛ دوره دوم، دوره مرحوم آیت‌الله بروجردی؛ دوره سوم، دوره امام خمینی و دوره چهارم، دوره آیت‌الله خامنه‌ای می‌باشد. در زمانی که ظلم رضاخانی می‌رفت تا نفَس از روحانیت بگیرد و این صنف احیاگر دینی را منقضی نماید، حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی پس از سفری به مشهد و توقف چندروزه در قم از غربت حوزه علمیه قم آگاه شد و با دعوت عالمان، در این شهر ماند و باتدبیر و کیاست در شهر کریمه اهل‌بیت عصمت و طهارت و در کنار مسجد شریف آن حضرت مدیریت و هدایت حوزه علمیه را به مدت پانزده سال به عهده گرفت و حوزه را چنان متحول کرد که به “مؤسس حوزه” شهرت یافت. با حضور این مرد الهی در قم شخصیت‌های بسیاری به‌سوی این حوزه سرازیر شدند تا از محضر او بهره‌مند گردند. تمام همّت و تلاش شیخ عبدالکریم در دوران سیاه رضاخانی حفظ اقتدار حوزه و تربیت طلاب بود.
خدمات مرحوم آیه الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی و مرحوم آیت‌الله بروجردی در دوران مدیریت بر حوزه علمیه قم بسیار قابل‌توجه است. امام خمینی (ره) همواره از مرحوم حائری و ساده زیستی او در اوج اقتدار و زعامت به نیکی یاد می‌کرد و ازنظر علم، اخلاص، زهد، تواضع، تقوا و معاشرت نیکو، ایشان را می‌ستود. تأسیس حوزه علمی دینی در شهر قم در طول صدسال اخیر و با مدیریت این بزرگواران و یاران با وفای آن‌ها واجد آثار و دستاوردهای شایان و ماندگاری است که در این یادداشت نمی‌گنجد ولی به‌اختصار به برخی از آن‌ها اشاره می‌گردد:
تشکیل حکومت؛ یکی از دستاوردهای ارزشمند و از ایده‌های بزرگان دین با رهبری روحانیت انقلابی شیعه و هدایت حرکت انقلابی مردم تشکیل نظام اسلامی مبتنی بر فقه است که افق تازه‌ای بر روی جامعه جهانی و مشتاقان حریت و آزادگی گشود.
توسعه علوم دینی؛ حوزه علمیه با تربیت علمای بزرگ و صدور فتاوا و آثار علمی، به گسترش علوم دینی مانند فقه، اصول، کلام، تفسیر قرآن و فلسفه کمک کرد. این امر و ترجمه قرآن به ۱۱۰ زبان زنده دنیا با توجه به عطش وصف‌ناپذیر مردم جهان برای آشنایی با معارف اسلامی باعث شد اندیشه‌های دینی به‌روز و متناسب با شرایط زمانه بماند.
تأثیر بر سیاست و اجتماع؛ حوزه‌های علمیه به‌عنوان مراکز تفکر و جریان‌های اجتماعی در پیشبرد تفکرات اسلامی و سیاسی نقش به سزایی داشتند. فعالیت‌های سیاسی علمای بزرگ به‌ویژه، آیت‌الله کاشف‌الغطاء و امام خمینی، در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران و جهان اسلام مؤثر بود.
ایجاد نهادهای اجتماعی؛ حوزه‌ها به تأسیس گروه‌های جهادی پرداخته‌اند تا بتواند در حوادث به مردم کمک می‌کند.
دین‌پژوهی و وحدت اسلامی؛ حوزه‌های علمیه به بررسی و تحلیل تشیع و تسنن پرداخته و به شناخت مشترکات و تفاوت‌های میان این دو مذهب کمک کرده‌اند. این امر می‌تواند به روند وحدت اسلامی بینجامد.
تأثیر فرهنگی؛ حوزه‌های علمیه با خلق آثار ادبی و هنری و برگزاری نشست‌ها و همایش‌ها، به غنای فرهنگ اسلامی و ایرانی کمک کرده‌اند. این آثار در زمینه شعر، نثر، هنر و فلسفه آثار ارزشمندی به وجود آورده‌اند.
مقابله با استعمارگران؛ حوزه‌های علمیه به‌عنوان سکویی برای مبارزه با استعمار و استبداد، نقش مهمی ایفا کردند. علمای دین با تبیین واقعیت‌ها و آگاهی‌بخشی به مردم، در پیگیری حقوق و مصونیت جامعه از خطرات خارجی تلاش کردند.
تربیت نسل‌های آینده؛ حوزه‌ها با تربیت طلاب و دانش‌پژوهان به انتقال علوم و معارف اسلامی به نسل‌های آینده ادامه می‌دهند. این تربیت نه‌تنها در زمینه علوم دینی، بلکه در علوم انسانی و اجتماعی نیز تأثیرگذار است.
مقابله بانفوذ؛ پیشگیری از نفوذ بیگانگان و مبارزه با منحرفین مقدس نمایان و متحجران در حوزه.
حوزه خواهران؛ تولد حوزه علمیه خواهران و تربیت فقیه و مبلّغ از میان خواهران ایرانی و خارجی.
گسترش حوزه؛ در همه عرصه‌ها و مناطق موردنیاز داخل و خارج از کشور به‌نحوی‌که ۹۵ درصد از کشورهای اروپایی، آفریقایی و حتی آمریکا دارای مراکز اسلامی و حوزه علمیه است.
تفکر مقاومت؛ تقویت روح مقاومت امت اسلامی و مبارزه خستگی‌ناپذیر با آمریکا و باند جنایتکار صهیونیست جهانی.
فناوری؛ استخدام نرم‌افزارها و فناوری‌های روز جهت تبلیغ دین توسط حوزه‌های علمیه.
گفت‌وگو و تعامل با دیگر مذاهب؛ حوزه علمیه قم به برقراری گفت‌وگو و تعامل با دیگر مذاهب اسلامی و ادیان مختلف پرداخته و تلاش کرده تا به همزیستی مسالمت‌آمیز کمک کند.
تأثیر بر فرهنگ و جامعه؛ فعالیت‌های حوزه علمیه در ترویج فرهنگ اسلامی و اخلاقی تأثیرگذار بوده و به شکل‌گیری هویت دینی و فرهنگی جامعه کمک کرده است و….
ذکر گذشته تاریخی حوزه، برای مباهات نیست، بلکه همگان بدانند حوزه ریشه‌داراست. آن بنایی را که ریشه مستحکم و پایه عمیقی دارد نمی‌شود به‌آسانی لرزاند و تحت تأثیر عوامل ضد علم و ضد معرفت و ضد تحصیل معارف دینی قرار داد. نگاه به گذشته یعنی نگاه حوزویان به راه انبیاء و راه علمایی که با همه مشقات این میراث گران‌بها را حفظ و به نسل‌های آینده تقدیم کردند و با درس‌آموزی از آن به‌مثابه مشعلی روشن، هدایتگر جامعه و حکومت باشند.
