شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اختصاصی شبکه اجتهاد: در دنیای امروز، با پیشرفت فناوری، مفهوم «جهاد» به طور قابل توجهی دستخوش تغییر و تحول عمیق شده است. از آنجا که جهاد به‌عنوان یک اصل اساسی در دین اسلام، همواره با مفاهیم مقاومت، دفاع و ترویج حق مرتبط است، بازبینی این مفهوم در عصر مدرن و به ویژه با توجه به فضای مجازی، ضروری به نظر می‌رسد. این یادداشت به بررسی لزوم بازبینی مفهوم جهاد از منظر فقهی در عصر مدرن می‌پردازد و چالش‌ها و فرصت‌های موجود را تحلیل می‌کند:
۱. تغییر در مفهوم جهاد
جهاد در فقه اسلامی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: جهاد ابتدایی و جهاد دفاعی. در عصر حاضر، این مفاهیم به شکل‌های جدیدی از جمله جهاد فرهنگی، جهاد سایبری و جهاد اطلاعاتی بروز یافته‌اند. با ظهور جنگ‌های الکترونیکی و روانی، نیاز به بازتعریف اصول و ادله جهاد از منظر فقهی احساس می‌شود. در این راستا، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تحلیل آیات قرآنی: آیات مرتبط با جهاد نظیر “یقاتلونکم” (بقره:۱۹۰) و “قوه” (انفال:۶۰) باید در پرتو واقعیت‌های جدید معنا و تحلیل شوند تا بتوان به درک بهتر و عینی‌تر از ماهیت تهدیدها و وسایل دفاعی دست یافت.
جهاد سایبری: جنگ سایبری و اطلاعاتی به عنوان نوع جدیدی از “قتال”، نیازمند تدوین چارچوب‌های جدید است تا ضمن حفظ اصالت فقهی‌شرعی، به چالش‌های نوظهور پاسخ دهد.
۲. مفهوم «قوه» در عصر مدرن
در این عصر، مفهوم “قوه” از معنای توان نظامی، فراتر رفته و شامل برتری در حوزه‌های امنیت اطلاعات، امنیت سایبری، هوش مصنوعی و بهره‌گیری از داده‌هاست. فناوری‌های نوین، به عنوان ابزارهای جدید جهاد، نقش “مرزبانی” را انجام می‌دهند. بنابراین، ضروری است که متخصصان فناوری اطلاعات به عنوان “مرابطان” امت اسلامی شناخته شوند و باید در تربیت نیروهای متخصص مسلمان که هم دارای قوه استنباط و هم دارای دانش فنی باشند، کوشید.
۳. شبهه‌افکنی سازمان‌یافته در عصر دیجیتال
شبهه‌افکنی سازمان‌یافته در شبکه‌های اجتماعی و افکار عمومی و جنگ روانی از طریق محتوای هدفمند، در این عصر به شکل نامحسوس اما خطرناکی ظهور کرده است و بنیان‌های اعتقادی جامعه را مورد تهدید قرار می‌دهند. مقابله با این تهدیدات نیازمند توسعه مفهوم جهاد است.
۴. چالش‌های تطبیق مفاهیم جهاد
چالش اصلی در تطبیق مفاهیم جهاد در عصر مدرن، پایبندی به موازین شرعی است. در این راستا، چند راهکار می‌تواند مؤثر باشد:
ایجاد نهادهای نظارتی ترکیبی: ترکیب فقها و متخصصان فناوری در نهادهای نظارتی می‌تواند به توسعه راهکارهای فقهی و فنی کمک کند.
توسعه «فقه فضای مجازی»: به عنوان یک شاخه میان‌رشته‌ای از علوم اسلامی، فقه فضای مجازی باید شکل گیرد تا بتواند به چالش‌های جدید پاسخ دهد.
۵. نتیجه‌گیری
لزوم بازبینی جهاد از دید فقهی در عصر مدرن به عنوان یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر مطرح است. این بازبینی باید به تجزیه و تحلیل عمیق مفاهیم جهاد، از جمله جهاد فرهنگی، سایبری و اطلاعاتی بپردازد و به چالش‌های ناشی از فناوری‌های نوین پاسخ دهد. وفاداری به روح تعالیم اسلامی مستلزم همکاری مستمر میان حوزه علمیه و مراکز پژوهشی فناوری است تا با ترکیب فقه و دانش فنی، الگویی اسلامی برای امنیت و اقتدار فضای مجازی طراحی شود. این تلاش می‌تواند به تحقق اهداف فقه اسلامی در دنیای مدرن و تقویت هویت دینی مسلمانان کمک کند.
