دیدگاه و گزارش

شبکه اجتهاد: «پنج شنبه و شنبه جابجا شد». این جمله احتمالا عده‌ای را بخنداند، نه حاج آقا، روزهای هفته که جابجا نمی‌شود. منظور “تغییر تعطیلی” است یا  “تغییر روز غیر کاری”. چه می‌شود کرد، اینها فرهنگ نمی‌فهمند. از معنای روزها سر در نمی‌آورند. اگر بهشان بگویید هر روز هفته یک روحی دارد، بر و بر نگاهت می‌کنند. اگر بگویی دین، هر روز را با یک محتوا و با شخصیت‌های متفاوتی گره زده، گیج می‌شوند، اگر بگویی هویت یک جامعه، سبک زندگی‌اش، فرهنگش به روزها معنا می‌دهد، رد می‌دهند. مشکل این است. مشکل این است که این جماعت هیچ وقت نمی‌توانند …

شبکه اجتهاد: نضج فقه عقل گرایانه تیسیری، ترویج مقاصد الشریعه و توجه به مصلحت گرایی در فقه الاجتماع باعث بوجود آمدن فتواهای راهگشا در فقه سنتی اهل سنت بویژه در تعامل جامعه اسلامی با تازه مسلمانان و غرب شده است. مهمترین بستر فتواهای مصلحت گرایانه فقهای سنتی در مواجه با مسائل اجتماعی نوپدید جوامع مسلمان با غرب خود را نمایان کرده است و مسایل عبادی فردی، کمتر در دایره این فتواها قرار دارند. امروزه فقهای سنتی با توجه به «فقه النوازل للأقلیات المسلمه» بسیاری از چالش‌های پیش روی مسلمانان در جوامع غرب را حل و از این رو فقهای سنتی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در بررسی‌های فقه فرهنگی، از جمله مسائل، آداب و سنت‌هایی است که موضوع آن‌ها زمان است و در حقیقت، زمان موضوع حکم شده است. مناقشات جاری در تعطیلات هفته در این چارچوب ملاحظاتی دارد که کوتاه و گذرا اشاره می‌شود: اوّلاً بر اساس تصریح قرآن کریم، زمان اتصاف دینی دارد. آیه شریفه عبارت است از: «إنّ عده الشهور عند الله إثنا عشر شهراً فی کتاب الله یوم خلق السماوات و الأرض منها أربعه حرم ذلک الدین القیّم» (توبه، ۳۶) در این آیه، از یک سوی، تعداد ماه‌های سال به «عند الله» مقید شده است. یعنی سال شرعی …

استاد خارج فقه حوزه قم ضمن اشاره به اینکه هنوز توانمندی هوش مصنوعی مشخص نشده است، توضیح داد با فرض اینکه این ابزار در آینده بتواند به فتاوی فقهی دسترسی پیدا کند، چرا فتاوایش حجیت و اعتبار شرعی ندارد. به گزارش شبکه اجتهاد، نشست «هوش مصنوعی و حجیت فتوا، قضا و قول خبره و کارشناس»، با سخنرانی استاد محمد قائینی نجفی، مدرس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم در مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت برگزار شد که گزیده آن را برگرفته از ایکنا می‌خوانید: عنوان سخنان ما وضعیت بررسی اعتبار فتوا و قضا در سایه این وسیله جدید به …

مدیر گروه فقه ارتباطات، هنر و رسانه مرکز فقهی ائمه اطهار (علیهم السلام) نسبت به بند چهارم مصوبه نود و ششم شورای عالی فضای مجازی گفت: در این مصوبه مسئله‌شناسی مناسبی صورت نگرفته و این اشکال، کل مصوبه را تحت الشعاع قرار داده است. از دلایل ضعف مسئله‌شناسی می‌توان به «ارتباط ضعیف مسائل ذکر شده با مسائل حوزه فرهنگ، سبک زندگی، کسب و کار و تجارت» و «توجه نداشتن به فرآیندها به خصوص فرآیند محدود سازی طبیعی پلتفرم‌های داخلی» اشاره داشت. به گزارش خبرنگار اجتهاد، نشست علمی «واکاوی فقهی حقوقی دسترسی به پلتفرم‌های خارجی از طریق پوسته‌های داخلی» با ارائه …

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم معتقد است ما فقه معماری و فقه شهرسازی داریم همانطور که فقه پزشکی و فقه اقتصاد داریم، اما معماری اسلامی و شهر اسلامی همانند طب اسلامی و اقتصاد اسلامی حرف غلطی است! وی تصریح دارد که فقیه‌ نمی‌تواند ملتزم به این معنا شود شهر اسلامی به این معناست که اسلام بگوید خیابان کجا باشد، خانه کجا باشد، بیمارستان کجا باشد، پُل زده بشود یا نه؟ این امری است که انسان با نگاه عقلایی به آن می‌رسد و باید اهل فن بگویند. اسلام متصدی این جزئیات نیست. به گزارش شبکه اجتهاد، استاد محمد جواد فاضل …

شبکه اجتهاد: به مقتضاى اصل عدم نقل و استصحاب قهقرایى که اعتبار آن مورد تسالم است، روز نوروز اوّل فروردین ماه انتقال خورشید از برج حوت به برج حَمَل و نقطه اعتدال ربیعى است. با بررسى در متون دینى روشن می‌شود نوروز و آیین‌هاى ویژه آن مانند هدیه‌هاى نوروزى و احکام شرعى آن مانند غسل، نماز و روزه مستحبى بدون هیچ گونه مخالفتى تلقى به قبول شده است. مقتضاى روایات، سیره معصومان(ع)، سیره مسلمین، آراى فقها و نیز مذاق اسلام در تعامل با دیگر فرهنگ‌ها و سنّت‌ها آن است که برگزارى عید ملّى و بومى نوروز بدون انتساب به اسلام …

شبکه اجتهاد: داستان نوروز در متون روایی و فقهی از مبنای یکسانی برخوردار نیست، هرچند به تدریج شاهد بوده‌ایم که فقها به نظر یکسانی درباره آن دست یافته‌اند. تقریبا می‌شود گفت که در تمامی این متون، از «نوروز» با عنوان معرّب «نیروز» یاد شده است. هرچند برخی نیز معتقدند که این دو واژه با یکدیگر متفاوتند. منشأ بسیاری از تردیدهای فقها درباره احکام شرعی مربوط به نوروز، اختلافی است که در ریشه عید نوروز و زمان دقیق آن وجود دارد. مشخص نیست که این عید از سوی چه کسانی و برای چه روزی یا روزهایی ابداع شده است، اما آنچه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: در خبرها آمده است: با اعلام رئیس کمیته داوران، مهسا قربانی در دیدار استقلال-پرسپولیس جزو داوران اتاق VAR است. نظرات در این باره مختلف است. در نگاه جزئی بین و غیر ترکیبی برخی می‌گویند: از آنجا که این بانوی محترم پوشش اسلامی دارد (یعنی بدن ولو با لباس ورزشی پوشیده شده است) پس عملی حرام رخ نداده، خلاف شرع نیست و مباح می‌باشد. اما از آنجا که ایشان در یک اتاق است، این عمل مستحب است زیرا روایت داریم بهتر است زن در پستو باشد. اما چون این کار فرهنگ سازی بودن زنان در اتاق است، مستحب …

چهارمین همایش ملی فقه هنر با عنوان «فقه هنر و حکمرانی» در روزهای پایانی بهمن‌ماه در جوار حرم مطهر رضوی برگزار شد. این همایش دو روزه با حضور جمعی از علما، اساتید، دانشگاهیان، فرهیختگان و فقه‌پژوهان در محل تالار شیخ طبرسی سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی برپا شد. به گزارش خبرنگار اجتهاد، در مراسم افتتاحیه ضمن پخش خلاصه سخنان رهبر معظم انقلاب درباره همایش فقه هنر، استاد ابوالقاسم علیدوست، استاد حمید درایتی، استاد سیدمجتبی نورمفیدی و دیگر اساتید مدعو به سخنرانی پرداختند و آیت‌الله علم‌الهدی و محمدمهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی سخنران پایانی این همایش بودند. …

شبکه اجتهاد: بر اساس اخبار رسانه‌ها در جشنواره امسال، جناب آقای شیخ‌طادی دو قطعه لباس (یک روسری و یک کراوات) به صحنه آورده و کراوات را با توضیحاتی به جناب وزیر ارشاد اهدا کردند. پیشینه فرهنگی ایشان در عرصه سینما و نیز سابقه علمی و تجربی در عرصه طراحی لباس، برای این کاربر کوچک محصولات هنری‌‌یشان، پرسشی را پدید آورده که خوب است از آن مطلع باشیم. شما ارباب هنر، دقیقتر و عمیقتر از صاحب این قلم می‌دانید که لباس یکی از «ابزارهای ارتباطات غیرکلامی» (Non-verbal Comunication) شمرده می‌شود. وقتی نشانه‌شناس و فیلسوفی چون اومبرتو اکو (Umberto Eco) از تعبیر …

با همه احترامی که برای این فقیهان قائلم و با همه اعترافی که به جهل فقهی خود دارم، معتقدم حتی در پخش زنده نیز تصویری که شما می‌بینید، باواسطه دوربین و ارسال پی‌درپی و سریع تصاویر گرفته شده از صحنه‌ای مثلاً کُشتی به شما می‌رسد و لذا همان حکم دیدن عکس یا فیلم از پیش گرفته شده را باید داشته باشد و هرگز نمی‌توان این فیلمی که به‌طور هم‌زمان از استادیوم ورزشی پخش می‌شود را در حکم نگاه مستقیم و بلاواسطه به بدن مرد دانست. شاید اگر تکنولوژی عکس و فیلم به‌وضوح برای این فقیهان محترم تشریح شود، تفاوتی را …

در گزارش امسال سیاسیون با اندکی تغییر نسبت به پارسال، به ترتیب رهبران جهان اسلام در کشورهای عربستان، ایران، قطر، اردن، امارات، ترکیه حائز رتبه‌های نخست شده‌اند، که رهبر فرزانه انقلاب حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای در صدر این لیست (دوّمین نفر) جای دارد. در سر لیست امسال نیز با اندک تغییراتی حضرت آیت‌الله سیستانی نفر یازدهم و سید حسن نصرالله در رتبه۳۱ و مقتدی صدر در رتبه۴۲ ایستاده‌اند. همچنین مثل سالهای قبل نام آیت‌الله جوادی آملی صدر نشین بخش دوم شخصیت‌های ویژه جهان اسلام است و پس از ایشان آیت‌الله محمداسحاق فیاض حائز رتبه ۵۳ این رنکینگ شده است. به …

استاد علیدوست می‌گوید هنر از آن تعیّنات و پدیده‌هایی است که حتما در شریعت مورد نظر است؛ یعنی ما نمی‌توانیم بگوییم که شریعت مطهر اسلام راجع به هنر نظری ندارد. اگر هنر را به معنای اعم در نظر بگیریم از مرز استحباب شروع می‌شود. او معتقد است که مرز هنر، اباحه نیست، بلکه استحباب است. «ان ﷲ جمیلٌ و یحب الجمال»، این یحب حداقل استحباب را که می‌رساند. لذا کف هنر استحباب است ولی این استحباب می‌تواند به مرز وجوب برسد؛ یعنی یک جاهایی هنر لازم می‌شود که هم باری بر دوش حاکمیت، هم بر دوش فرهیختگان و عالمان می‌شود …

شبکه اجتهاد: امروزه با جمع آوری خیل عظیمی از داده‌‌ها و ایجاد کلان داده، مباحث مهمی پیرامون اینکه مالکیت این دارایی‌های ناملموس برای چه کسی است و چه قوانین فقهی و حقوقی بر آن منطبق می‌شود شکل گرفته است. فقه اسلامی قوانین مشخصی برای دارایی‌ها و تملیک آن دارد که می‌توان از این قوانین در بررسی ماهیت دارایی‌های ناملموس الهام گرفت. در ایران، مالکیت کلان داده ممکن است به دو صورت دولتی و خصوصی باشد. در حالت دولتی، این نوع داده‌ها به عنوان دارایی‌های ملی محسوب می‌‌شوند و معمولا در زمینه‌هایی مانند اقتصاد، امنیت ملی و … مورد استفاده قرار …

برای حل مسئله بدبینی تاریخی فقیهان، آن‌طور که اشاره شد، خودشان باید چاره‌ای بیندیشند. فقیهان، خود، چاره‌گر مشکلات ریزودرشت همه بوده‌اند و ما نمی‌توانیم راه را نشانشان دهیم؛ اما از دید اجتماعی، پاسخ من این است که علاوه بر ضرورت آشنایی فقیهان با هنر اجتماعی و انتقادی (راهکار فعلاً موجود)، دگرگونی بلندمدت را «تغییر نسلی» رقم می‌زند. نسل جدید فقیهان، با تحولات اجتماعی دوره جدید آشنایی بیشتری دارند و امکان تغییرات و تنظیمات جدید را خواهند داشت. به نظرم، نسل جدید فقیهان، این ضرورت‌ها را خواهند فهمید. اختصاصی شبکه اجتهاد: فقه هنر، پیش‌فرض‌های گوناگونی دارد که پیش‌فرض‌های فلسفی و کلامی، …

در مدینه المعاجز، حدیثی داریم که امام حسن علیه‌السلام در زمان حضرت علی علیه‌السلام، به‌عنوان سفیر حکومت اسلامی، به یکی از کشورهای غیراسلامی سفر می‌کنند. پادشاه آن کشور مجسمه‌هایی از انبیای الهی را به حضرت نشان می‌دهند و حضرت از این مجسمه‌ها، تعبیر به اصنام می‌کنند. بعدازاین، در عصر غیبت صغری و توقیعاتی از حضرت صاحب‌الزمان علیه‌السلام صادر می‌شود بحث می‌شود که آیا نگهداری و خریدوفروش مجسمه اشکال دارد؟ حضرت می‌فرمایند اگر اجداد کسی که مجسمه را می‌سازد و می‌فروشد، بت‌پرست بوده‌اند، اشکال دارد و الا خیر. این سیر تحولات است که در جامعه اسلامی اتفاق افتاده است. اختصاصی شبکه …

بر اساس سناریو‌های آینده، جامعه ایران در حال حاضر در چه وضعیتی قرار دارد؟ لایحه اخیر عفاف و حجاب چیست و چه پیامدهایی به همراه خواهد داشت؟ پیامدهای رویکرد جرم‌انگارانه نسبت به عدم رعایت حجاب چیست؟ راهکارهای سیاستی به منظور حل مسئله حجاب و کاهش تبعات منفی آن شامل چه مواردی است؟ به گزارش خبرنگار اجتهاد، گروه بررسی‌های راهبردی میراث با هدف توسعه گفت‌وگو درباره مسئله حجاب در جامعه ایران، گزارش «مسئله حجاب؛ یک سال پس از ناآرامی‌های ۱۴۰۱»، مبتنی بر گزارش «آینده‌نگاری الزام به حجاب در افق ۱۴۱۱» و «نقد لایحه عفاف و حجاب» را منتشر کرد. براساس این …

بسیاری از فقها نسبت به هنرهای نمایشی، ریشه در این پیش‌فرض دارد که همه مظاهر تمدن جدید را نامطلوب و مطرود می‌دانند. این، یک نگاه افراط‌گرایانه و غیرقابل‌پذیرش است که اگر آن را بپذیریم، راهی جز رفتن به عزلت و انزوا و انسداد فکری برای ما باقی نمی‌ماند. هرچند ممکن است صاحبان این دیدگاه، هدف و نیّت خیری داشته باشند، چنان‌که این دغدغه‌شان که مظاهر تمدن جدید، بشر را به بیراهه می‌برد تا حد بسیار زیادی قابل‌قبول است؛ اما نحوه مواجهه و رویکردشان، عاری از یک منطق عقلانی است. اختصاصی شبکه اجنهاد: فقه نمایش را شاید بتوان مهم‌ترین و گسترده‌ترین …

ما اصلاً در تبویب فقه، بابی تحت عنوان باب رسانه یا هنر نداریم. هیچ یک از فقهای ما بابی را برای رسانه یا هنر اختصاص نداده‌اند. این اول کلام است که آیا می‌توانیم در تبویب فقهی خود، بابی را برای فقه رسانه یا هنر اختصاص بدهیم یا خیر؟ اختصاصی شبکه اجتهاد: شکی نیست که یکی از مهم‌ترین بخش‌ها و سرفصل‌های فقه هنر، مسائل مربوط به هنرهای نمایشی است. درعین‌حال اما به نظر می‌رسد مراد از این سرفصل و آنچه از آن تحت عنوان «فقه نمایش» یاد می‌شود روشن نیست. این موضوع را با حجت‌الاسلام‌ والمسلمین علی نهاوندی، در میان گذاشتیم. …

اختصاصی شبکه اجتهاد: به دلیل مستحدثه بودن عکس و فیلم (زنده و غیرزنده)، آیه یا روایتی که به عنوان دلیل خاص قابل استناد باشد وجود ندارد. این نوشتار، تلاشی است برای حل کردن یک مساله از مسائل بی‌شماری که در این حوزه وجود دارد؛ یعنی بررسی حکم نگاه به تصاویر پخش زنده و غیرزنده. چهار نظریه اصلی در حوزه مقایسه حکم نظر به تصاویر زنده با تصاویر غیرزنده وجود دارد: یکم: یکسانی حکم که همان حکم نظر به عکس نامحرم است. دوم: یکسانی حکم که همان حکم نظر به شخص نامحرم است. سوم: تفاوت حکم به این شکل که نظر …

از هنر معماری هم اثر روشنی در بین جامعه عرب معاصر نصوص شرعی دیده نمی‌شود. بنای مشهور و معروف آن‌ها کعبه بود که از حیث معماری در اوج سادگی بود و فاقد هرگونه ویژگی هنری. طبیعی بود که در صدر اسلام نیز، با این ذهنیت که دنیا محلّ گذر است و اهمیت چندانی ندارد، هنرهای تزیینی که برچسب دنیوی و اهتمام به دنیا می‌خورد، بیشتر به حاشیه رفت، مضاف بر آنکه برخی از عرصه‌های مرتبط به هنر نیز با ردع و نهی شریعت مواجه بود. اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از ایراداتی که هنرمندان به فقها وارد می‌کنند، ناآشنایی ایشان با …

یک عضو مجلس خبرگان رهبری معتقد است: سیاست‌گذاری دینی اساساً باید در فقه مجازی عوض بشود؛ سیاست‌گذاری دینی این نیست که فقه را به جان فضای مجازی بیندازیم، اگر هم می‌خواهیم، باید فقه رسانه را تعریف کنیم که آن هم یک فقه خاص است، اما اگر خواسته باشیم فقه سخت‌گیر کلاسیک را به جان فضای مجازی بیندازیم، آن قهارتر است که با این حرف‌ها کنترل شود؛ و بلعکس به ضرر خود ما تمام می‌‌گردد که دیگر پایبند به فلسفه وجودی نخواهد بود. به گزارش خبرنگار اجتهاد، استاد احمد مبلغی، عضو مجلس خبرگان رهبری و مدرس خارج فقه حوزه علمیه قم …

درهرصورت، فقها بر اساس منابع دینی فتوا می‌دهند. حال اگر یک فیلم‌ساز بخواهد خانم بی‌حجابی را شخصیت اول فیلم یا یکی از شخصیت‌های فیلم قرار بدهد، فقیه نمی‌تواند فتوا به جواز چنین کاری بدهد؛ چون نفس این کار اشاعه فحشا است. البته برخی هنرمندان قائل‌اند که باید واقعیت‌های جامعه را همان‌گونه که هست منعکس کنیم؛ ولی از نظر دین اگر انعکاس واقعیت‌های جامعه، منجر به اشاعه فحشا و اعانه بر اثم و سست‌شدن بنیان اخلاقی در میان افراد و خانواده‌ها بشود، جایز نخواهد بود. پس اصل این باور که باید واقعیت‌های جامعه را منعکس کنیم، به طور مطلق قابل‌قبول نیست. …

یکی از مسائل مهم فقهی در خصوص استفاده سالم و شرعی از فضای مجازی و دیگر رسانه‌ها، بحث انواع نگاه‌های مجاز و غیرمجاز افراد به جنس مخالف در انواع محتواهای رسانه‌ای است. در این مجال، تلاش شده است تا به شکلی موجز، انواع عناوین فقهی وارد بر این موضوع مورد بررسی قرار بگیرد. در انتها، نمودار انواع نگاه‌های حلال و حرام به جنس مخالف در بستر رسانه‌ها ذکر شده است. شبکه اجتهاد: به سبب گسترش رسانه ها و فضای مجازی، سوالات جدید فقهی نیز از سوی افراد متدین جامعه در خصوص مسائل جدید مطرح‌ می‌شود. یکی از مسائل مهم فقهی …

این پژوهش قصد دارد قواعد فقهی‌ای که از مؤلفه‌های بسیار مهم جهت تدوین قوانین و مقررات در جامعه اسلامی در عرصه‌های مختلف ازجمله سیاست‌های راهبردی مدیریت شهری و طراحی شهری آن است، تدوین نماید؛ چرا‌که فاصله گرفتن طراحان شهری در عصر حاضر از مبانی دانش تفقه و قواعد فقهی آن، سبب آشفتگی و عدم تعادل و ناپایداری طراحی شهری شده است. نتایج حاصل از پژوهش، نشان می‌دهد قواعد عمومی فقه همچون قاعده لاضرر، اتلاف، تسبیب، تسلیط، نفی سبیل، احترام، ولایت حاکم، تزاحم حقوق، اقدام، تعظیم شعائر، حرمت اعانه بر اثم، می‌توانند در حفظ حقوق خصوصی و عمومی شهروندان در فرایند …

‌ای‌بسا بتوان گفت که تنها حوزه علمیه شیعیان در نجف و قم بود که همچنان از نظام مدرسی تغذیه ‎کرد، بهره ‌گرفت و سبک زندگی ویژه قابل توجهی را در ابعاد گسترده کلمه تا به امروز حفظ و ضبط نمود. متولیان در تکنوکراتیک و بوروکراتیک کردن حوزه اشکالی مهم را در کار خود وارد کردند. ایشان این تجربه و جذابیت‌های ناشی از همسازی به لحاظ تاریخی رشد یافته آن با نیازهای زیست حوزوی را به جدّ نگرفتند و بسیاری از ویژگی‌های آن را به راحتی کنار گذاشتند. به گزارش شبکه اجتهاد، تاثیرات متقابل مدرنیته و حوزه‌های علمیه را از زوایای …

به همت دفتر امور اجتماعی و سیاسی مدیریت حوزه علمیه تهران سران، علما و کارگزاران ادیان توحیدی در نشست هم‌‌اندیشی «کتاب مقدس» گرد آمده و اعلام کردند در مقابل اهانت و هتک حرمت به مقدسات ادیان الهی با یکدیگر متحدند. به گزارش شبکه اجتهاد، در ماهی که گذشت اهانت به ساحت کتاب‌های آسمانی قرآن، انجیل و تورات در سوئد و دانمارک، قلب موحدان و آزادگان جهان را به درد آورد. به همین منظور رهبران ادیان در هم‌‌اندیشی «کتاب مقدس» اعلام کردند این اقدامات خلاف عقل و منطق را که با حمایت برخی دولت‌ها و سکوت مجامع جهانی مدعی حقوق بشر، …

اگرچه از دیرباز فقه به مسائل مستحدثه عطف توجه داشته است؛ اما پس از مدرنیته حجم توجه به مسائل مستحدثه گسترش یافته است و بسیاری از مسائل مستحدثه، موضوعاتی است که در اثر روابط اجتماعی ناشی از مدرنیته شکل گرفته‌اند و در برابر فقه خودنمایی و صف‌آرایی کرده‌اند و فقها آنها را به عنوان مسائل مستحدثه در دستور کار مطالعاتی قرار داده‌اند به این معنا که اگر مدرنیته‌ نمی‌بود در روابط اقتصادی و اجتماعی این موضوعات پدید نمی‌آمد. بنابراین بخشی از توسعه‌ای که در دامنه فقه رخ افتاده است، بر اساس نظر انداختن به موضوعاتی است که حاصل وضعیت‌های اجتماعی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: فقه هنر اگرچه مشتمل بر مسائلی همچون غنا، موسیقی و مجسمه‌سازی است که مورد پرداخت فقهی قرار گرفته‌اند؛ اما کلیت آن به‌عنوان یک باب فقهی، امری نوپدید است. از طرفی، تأثیر فزاینده آثار هنری در جوامع، امری غیرقابل‌انکار است. همین امر موجب می‌شود تا لزوم توجه به مبانی جامعه‌شناختی و اجتماعی فتاوا و گزاره‌های فقه هنر، موردتوجه دوچندان قرار گیرد. حجت‌الاسلام محمدکاظم حقانی فضل، پژوهشگر و معاون آموزشی مرکز تخصصی فرهنگ و هنر اسلامی، در این یادداشت اختصاصی، تلاش دارد تا به این مبانی بپردازد. ۱- فقه یا دانش استنباط احکام از منابع اولیه آن، دانشی است …