یادداشت فقهی و اصولی

شبکه اجتهاد: رضوان‌مقام، آیت‌الله شهید سیدحسن مدرس‌، از علما و رجال‌ بزرگ‌ تاریخ‌ معاصر ایران است‌ که‌ جامع‌ جهات‌ دین‌ و سیاست‌ و جهاد و اجتهاد بود و تدریس‌ علم‌ دین‌ را با اهتمام‌ به‌ اصلاح‌ امور مسلمین‌، به‌‌نحوی‌ پخته‌ و مطلوب‌، یکجا جمع‌ کرده‌ بود. در علوم حوزوی، فقیهی صاحب‌نظر بود که در حوزه‌های نجف و اصفهان، رحل اقامت …

شبکه اجتهاد: تاریخ علم اصول فقه، ادوار گوناگونی را پشت سر نهاده و فراز و نشیب‌های علمی فراوانی داشته است. این علم با تلاش اندیش‌وران بزرگ توانسته است بر مانع‌های بی‌شماری فائق آید و به رشد و توسعه خود ادامه دهد تا آنجا که رشد و بالندگی این دانش در میان مجموعه علوم اسلامی شایان توجه و بایسته تحسین است. …

شبکه اجتهاد: نوشتار حاضر در چهار محور کلّی سامان یافته است: ۱. ضرورت فقه معاصر؛ ۲. بیان وضعیت مطلوب فقه و بررسی وضعیت موجود؛ ۳. بررسی چالش‌های پیش روی فقه معاصر؛ ۴. ارائه راهکارهای مناسب جهت نیل به وضعیت مطلوب. ۱. ضرورت فقه معاصر ضرورت پرداختن به فقه معاصر، در سه محور قابل طرح است: الف‌. تغییر سبک زندگی امروز …

شبکه اجتهاد: چندی پیش مناظره‌ای بین جناب دکتر عبدالکریم سروش و جناب استاد ابوالقاسم علیدوست در باب فقه و کارآمدی آن صورت گرفت که از این بابت از هر دو استادان تشکر و قدردانی می‌نمایم. در این مناظره مسائلی در باب فقه و علم فقه مورد گفتگو قرار گرفت و هر کدام از زاویه‌ای به این مسئله پرداختند. استاد علیدوست …

شبکه اجتهاد: انباشت حجم عظیمی از داده‌های گوناگون در فضای اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و سِرورهای شرکت‌های بزرگی مثل: گوگل، فیس‌بوک و توئیتر موجب شد که تمام دانش بشری به طور یکپارچه برای همگان دسترس‌پذیر باشد. جمع‌آوری داده‌های کلان و پیاده‌سازی الگوریتم‌های مشخّص روی آنها، درعمل، به استخراج دانش بشری توسط ابزارهای خاصّ، مانند چت جی‌پی‌تی (ChatGPT) انجامیده و نتایجی با …

شبکه اجتهاد: هویت حوزه علمیه گره خورده است به هویت انبیا و اولیاء، «العلماء ورثه الانبیا»، «العلماء امناء الرسل»، «العلماء مصابیح الارض و خلفاء الانبیا»، انبیا و امامان متصل کننده انسان‌ها با آن حقیقت بی‌نهایتند “سُفَراءَ فی خَلقِهِ یُعَبِّرونَ عَنهُ إلى خَلقِهِ و عِبادِهِ” وحی دستگیری علمی و امامت دستگیری عملی برای حرکت انسان‌ها به سمت خدا است همان حقیقت …

شبکه اجتهاد: با ظهور و گسترش فضای سایبری در جهان و نیز کشور عزیزمان، مخاطبان زیادی به آن جذب و سعی در برآورده ساختن نیازها یه وسیله این تکولوژی جدید کرده‌اند. شاید بسیاری از ما نیز برای یافتن روایات یا مطالعه در این زمینه به این بستر مراجعه کنیم. تُحفه جدید این فضا، هوش مصنوعی است. شاید باورمان نشود، اما …

شبکه اجتهاد: در عصری که تحولات با شتابی سرسام‌آور در هم می‌پیچند و افق‌ها در پهنه‌ای تازه رخ می‌نمایانند و اندیشه‌ها همچون ابرهایی، آسمان زندگی را می‌پوشانند، نظر افکندن به نقش هوش مصنوعی در عرصه‌های بی‌شمار، از جمله در میدان اجتهاد فقهی و تحلیل گزاره‌های دینی، ضرورتی است آشکار و وظیفه‌ای استوار، که ژرف‌نگری و تأملی عمیق را می‌طلبد. در …

اختصاصی شبکه اجتهاد: بخش نخست مناظره استاد علیدوست و دکتر سروش را گوش کردم. پیش از آنکه به نقد این دیالوگ بپردازم باید اذعان کنم در شرایطی که گفتگو میان حوزویان و دانشگاهیان به آروزیی دیرینه تبدیل شده و اساسا دیگر نه دانشگاهیان وارد حوزه می‌شوند و نه حوزویان روانه دانشگاه‌ها، انجام این مناظره را رخدادی میمون می‌دانم تا راهی …

اختصاصی شبکه اجتهاد: موضوع ممنوعیت تولید و نگهداری سلاح‌های کشتار جمعی، از جمله سلاح‌های هسته‌ای، شیمیایی و میکروبی، به عنوان یک مسئله جهانی و مهم در عصر حاضر مطرح است. در این زمینه، اجماع فقها بر این است که تولید و به کارگیری این سلاح‌ها به دلیل قدرت تخریب و آسیب‌های گسترده‌ای که به انسان‌ها و محیط زیست وارد می‌کنند، …

شبکه اجتهاد: استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم در این گفتار به تبیین سه قسم از اجتهاد چون: اجتهاد تبیینی، اجتهاد تطبیقی و اجتهاد تنظیمی می‌پردازد که برگرفته از درس خارج این عضو جامعه مدرسین می‌باشد. ۱- اجتهاد تبیینی: این قسم از اجتهاد متکفل بیان احکام‌الله واقعیه است و اگر تزاحمی بین احکام واقعیه و ظاهریه رخ دهد، …

شبکه اجتهاد: فلسفه شریعت علمی است که باید تأسیس شود، زیرا عمیق‌ترین و بزرگ‌ترین تأثیرات را به همراه دارد. این علم آثار خود را بر فقه، اصول و فلسفه فقه و اصول می‌گذارد و نگرش‌های عمیقی در ارتباط با شریعت به وجود می‌آورد. همچنین، معنای حکمت را در هر دلالت تجسم می‌بخشد و فهمی جامع ارائه می‌دهد که تفکر جامعه …

شبکه اجتهاد: نواندیشی دینی یا اصلاح‌گری دینی، اصطلاحی است که در تاریخ معاصر و جدی شدن رویارویی دین و مدرنیسم رواج یافته است. هرچند نواندیشان دینی از طیف‌های فکری مختلفی بوده‌‌اند و متناسب با زمینه‌های تاریخی حیات خود و نیز ویژگی‌های شخصیتی‌شان، اهداف و اغراض یکسانی نداشته‌اند، اما نسبت به آنها در بخش عمده بدنه جامعه دینداران سنتی به ویژه …

شبکه اجتهاد: هرچند در کتب روائی و رجال، تألیف کتب و رسائل متعددی به ائمه (ع) نسبت داده شده است، مثل کتاب «السنن والقضایا والأحکام» که در رجال نجاشی به امیرالمؤمنین (ع) نسبت داده شده، یا «رساله اهوازیه» امام صادق (ع)، یا رساله‌ای که بنابر گزارش کلینی، امام صادق (‌ع) آن را برای اصحابشان نگاشتند. و ده‌ها نمونه دیگر که …

شبکه اجتهاد: به‌کارگیری «افساد» صرفاً اختصاص به فقه هنر ندارد بلکه در سایر ابواب فقهی نیز برای بیان حرمت یا مرجوحیت یک فعل به کار می‌رود؛ اما قطعاً یکی از پرکاربردترین ابواب فقهی برای این دلیل، فقه هنر است. حجت‌الاسلام ‌والمسلمین علی رحمانی، در این یادداشت، تلاش داشته تا ابعاد گوناگون این دلیل کمتر پرداخته شده فقهی را واکاوی کرده …

شبکه اجتهاد: در اردوگاه صفین، در سپاه امیرالمؤمنین علیه‌السلام چند گسل وجود داشت. گسل نخست، این بود که یاران امیرالمؤمنین علیه‌السلام دو گروه بودند: یک گروهشان عثمان را شهیدی مظلوم و بی‌گناه می‌دانستند و از دشمنان و قاتلانش بیزار بودند و گروه دیگر عثمان را کافری می‌دانستند که به سبب خطاهای خودش کشته شد! گسل دوم نیز این بود که …

شبکه اجتهاد: گستره و پیچیدگی روزافزون تاثیرات بر فقه به گونه‌ای است که کمتر بتوان به صورت جزمی قوه اجتهاد در سراسر فقه را امر بسیط و واحدی تلقی کرد که با تمرین استنباط در چند باب خاص فقهی به دست می‌آید. از سوی دیگر حفظ انضباط فقهی در سایه این تحولات وسیع نیازمند چارچوب بندی مجدد و دقیقتر و …

شبکه اجتهاد: اقلیت سکولارهای حوزوی در چند سال اخیر تلاش زیادی به راه انداخته‌اند تا مرجعیت دینی نجف را غیر انقلابی و غیر حکومتی و بدور از مداخله‌گری در امر سیاست‌ معرفی کنند. یکی از آنان مرجع عالیقدر آیت‌الله سید علی سیستانی حفظه الله را اینگونه توصیف کرده است: “آیت الله سید علی سیستانی که نه آلوده به اندیشه چپ …

اختصاصی شبکه اجتهاد: پس از شهادت قهرمانانه یحیی السنوار و در راستای تفرقه اندازی‌های فرقه‌ای دشمن برای پیروزی رسانه‌ای، درباره حرکت مقاومت، سرداران مقاومت و شخصیت آن‌ها و حتی نوع شهادت آن‌ها شبهات بسیاری در رسانه‌ها پخش می‌گردد. در این بین اما، گاهی برای همراهی مخاطب شیعه، از منابع روایی به نفع صهیونیسم‌ها بهره برده می‌شود! از جمله این شبهه …

شبکه اجتهاد: جریان و تحقق دین در جامعه در یک صورت بندی کلی‌ می‌بایست در سه مرتبه «مکتب‌ها، علوم، الگوها» تحقق یابد؛ «مکتب»، ‏محصول تفقه دینی است به نحوی که کلیه معارف کتاب و سنت در یک موضوع خاص استنباط شود و در یک نظام مستند به دین، ‏جمع آوری گردند. مکتب، جامع معارف و احکام «توصیفی، ارزشی و تکلیفی» …

اختصاصی شبکه اجتهاد: چندی است درباره انتصاب‌های رئیس جمهور محترم کشور حاشیه‌هایی مطرح می‌شود و از سوی برخی اساتید باسابقه حوزه علمیه تذکرهایی به گوش می‌رسد. با توجه به تعهد دینی و شهرت رئیس دولت چهاردهم به استفاده از معارف نهج البلاغه، روشن است که حکم شرعی و تقیدات دینی برای ایشان مهم است. حال که روند نصب و انتصابات …

شبکه اجتهاد: «بر اساس احکام دفاعی اسلام، قانون اساسی جمهوری اسلامی و قوانین بین‌الملل، کار درخشان نیرو‌های مسلح ایران در مجازات رژیم خون‌آشام صهیونیستی کاملاً قانونی و مشروع بود» این بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در نماز جمعه این هفته تهران بود که در بخش اول خطبه‌های نماز  ایراد کردند. فقه و حقوق بین‌الملل این تصریح را همه …

اختصاصی شبکه اجتهاد: انتقام موشکی ایران از مداخلات امنیتی و نظامی اسرائیل، که به فرمایش مقام معظم رهبری در نماز جمعه «دفاع مشروع و قانونی و عقلی بود»، حواشی داشت. از جمله بحث چرایی نزدن مناطق مسکونی فلسطین اشغالی در حمله جمهوری اسلامی ایران است. بسیاری حمله موشکی ایران را یک حرکت نظامی اخلاقی دانستند که به رغم اینکه می‌توانست …

اختصاصی شبکه اجتهاد: فقه شیعه تاکنون یک نقطه عطف عظیم ولی مغفول را پشت سر گذاشته است. زمانی فقه شیعه به‌صورت روایات مکتوب و بعضا شفاهی بود که در عصر تدوین حدیث بصورت کتب روایی اولیه درآمد؛ لکن هنوز فقهی تدوین نشده بود. گفته می‌شود آن نقطه‌ی عطف مهم توسط ابوالصلاح حلبی (متوفی ۴۴۷) در کتاب الکافی فی الفقه، مطرح …

شبکه اجتهاد: ولی فقیه، حضرت آیت الله خامنه ای حفظه‌الله درباره جنایات ددمنشانه رژیم صهیونیستی در جنوب بیروت پیام مهمی صادر فرمودند که در بردارنده حکم ولایی است: «بر همه‌ی مسلمانان فرض است که با امکانات خود در کنار مردم لبنان و حزب‌الله سرافراز بایستند و در رویارویی با رژیم غاصب و ظالم و خبیث آن را یاری کنند». (بیانات …

شبکه اجتهاد: امروز یکم مهرماه ۱۴۰۳ روز نخست درس فقه و اصول جناب استاد آقا سیدمجتبی بود. ایشان بعد از ذکر مقدمات و نکات اخلاقی و توصیه‌های طلبگی، رسما اعلان کردند که درس‌شان تعطیل است. دلیل تعطیلی را هم مسئله‌ای بین خود و خداوند متعال و ائمه اطهار علیهم‌السلام بیان کردند و از قبل نسبت به هر نوع شائبه سیاسی …

شبکه اجتهاد: تبویب کنونی فقه، ترتیب دقیق و کارآمدی است، و استمرار همین شیوه چه در دروس خارج حوزه و چه درتألیف، بسیار لازم و مفید است. اگر چه ادامهٔ این روش منافات با اتخاذ شیوه‌های دیگر در کنار همان روش سنتی ندارد. چنانکه به عنوان نمونه فقیه بزرگوار یحیی بن سعید حلی کتاب «نزهه الناظر فی الجمع بین الأشباه …

شبکه اجتهاد: طبق یک قاعده‌ی کلی فعالیت در عرصه وحدت اسلامی همواره اتهام عدول از اندیشه‌ی مذهبی را در پی داشته است؛ زیرا ذائقه‌ی طرفداران مذهب بیشتر تمایل به مخاصمه و جدال و ابراز تمایز با مخالفان مذهبی دارد تا گفتگو و صلح و هم‌گرایی با آنها. از این رو با تندروی‌های درون مذهب مُدارا می‌کنند و آن را به …

شبکه اجتهاد: آنچه که روشن است در حوزه درسی حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) علاوه بر اصحاب خاص و شیعیان از شخصیت‌های غیر شیعه زیادی با گرایش‌های مختلف دینی و مذهبی در رشته‌های گوناگون حضور داشتند و با آن حضرت و اصحابش ارتباط علمی و حدیثی بر قرار می‌کردند. در این میان علاوه بر پیشوایان مذاهب اربعه، جمعی از …

شبکه اجتهاد: سال تحصیلی حوزه‌های علمیه به لطف الهی از هفته پیش رسما آغاز شد و این در حالی است که تاحدودی فضای سرد بر حوزه‌ها سایه افکنده است که حداقل ناشی از دو عامل ذیل است: یک؛ از دوران پر آسیب کرونا و پاشیدگی نظام متعارف درس و بحث و انتقال آن به فضای مجازی، از حضور فیزیکی طلاب …