شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اختصاصی شبکه اجتهاد: نماد سرخ عاشورا و نهضت عظیم کربلا همچون دیگر ارکان مهم دین اسلام از گزندها و نقشه‌های احتمالی دشمنان قسم خورده مصون نخواهد بود. اگر روایات و احادیث بر این مسئله تاکید می‌کند که با برپایی هیئت‌های عزاداری و سوگواری یاد و خاطره سالار شهیدان در دل‌ها و جان‌ها زنده شود، درکنارش به این نکته نیز اشاره می‌کند که چارچوب‌های شرعی و عرفی این مراسم‌ها و حرکت‌ها نیز به طور جدی باید لحاظ گردد. نشر فرهنگ عاشورایی اگر از مسیر نادرست و غیر صحیح صورت گیرد قطعا بازتاب‌های ناخوشایند و پیامدهای منفی به دنبال خواهد داشت.
فصل اول: ویژگی‌ها و ظرفیت‌های عزاداری
۱) اساس عزاداری
پایه و اساس عزاداری باید عواطف و فکر با هم باشد اگر عواطف تنها باشد اثربخش نیست و در واقع زندگی اثر نمی‌گذارد. اگر اندیشه و فکر، خشک و بی‌عاطفه هم باشد، ماندگاری و نفوذ و گستردگی نخواهد داشت. شادابی فکر به آمیختگی آن با عواطف است.
۲) توجه به برنامه‌ریزی دقیق
با شروع ماه محرم و صفر- با توجه به بافت مذهبی وفرهنگی جامعه ما- شاهد شکل‌گیری حجم عظیمی از حرکت‌های جمعی و تجمع‌های مذهبی در جهت عرض ادب ارادت به سالار شهیدان هستیم. با در نظر گرفتن این مسئله لزوم برنامه‌ریزی دقیق برای جلوگیری از بروز بی‌نظمی‌ها در میان شرکت کنندگان و همچنین برپا کنندگان این مراسم‌ها و همچنین ایجاد بستر مناسب برای استفاده از ظرفیت‌ها و موقعیت‌های موجود در جهت اشاعه فرهنگ عاشورایی بیش از پیش احساس می‌شود.
۳) استفاده از ظرفیت‌ها
ایام محرم و گرد آمدن توده‌های مردم- در همه طبقات سنی- در هیئت‌های مذهبی، بهترین موقعیت، بهانه و فرصت در جهت تبلیغ احکام دین اسلام و ترویج محورها و شعارهای مهم نهضت عاشورا می‌باشد.
۴) سخنرانی و تبلیغ مساعده‌مند
۱- مبلغان باید نیاز زمانه را بشناسند
۲- منبرها و سخنرانی‌ها باید انسان ساز و تولید کننده فکر صحیح باشد.
۳- همه عناصر موجود در نهضت عاشورا یعنی عاطفه، تعقل و حماسه باید در سخنرانی‌ها به یک اندازه موجود باشد.
۴- منطق در ارائه مطالب نقش اصلی را ایفا می‌کند.
۵- بیان هنرمندانه را نباید فراموش کرد.
۶- پیرایه‌های مضر باید از فرهنگ عاشورایی زدوده شود.
۷- مرثیه‌خوانی (مستند و مستدل) نباید از منبرهای سخنرانی جدا شود.
۵) مداحی و مرثیه‌خوانی
از جمله عناصر بسیار مهم و تاثیرگذار در روند شکل‌گیری و تکوین مراسم سوگواری امام حسین (ع) و مجالس عزاداری نقش مداحان اهل بیت و مرثیه‌خوانان در این جریان است.
در جریان مرثیه‌خوانی و مداحی آسیب‌های مهم و جدی نیز وجود دارد
الف) در مرثیه‌خوانی و قرائت روضه اباعبدالله الحسین (ع) اولین شرط داشتن محتوا و عمق کافی است.
ب) نباید از مطالب گمراه کننده و بی‌اساس برای تهییج عواطف استفاده کرد.
ج) عزاداریها و مداحی‌ها نباید آمیخته به حرام باشد.
د) بهترین، کامل‌ترین و زیباترین شعرها و مرثیه‌ها جهت سرودن در مجالس انتخاب بشود.
ذ) هنرمندی در نحوه مداحلی و استفاده از سبک معقول، عرفی و مشروع بسیار مهم است.
ه) از حرفهای کم محتوا و بی‌اساس که در آن سودی نیست باید دوری شود.
ی) تحریف و ایجاد حرکت‌های اضافه در جهت پیشبرد هدف نیز امری ناپسند و طرد شده است.
فصل دوم: نکاتی درباب آداب عزاداری
۱- سیاهپوشی
از نظر فقهی پوشیدن لباس سیاه مکروه است ولی در عزاداری امام حسین (ع) وائمه معصومین (ع) استثناء شده است زیرا این کار نشانه حزن و اندوه و نمودار شعائر و حماسه‌ها است.
۲- تسلیت گویی
اصل تسلیت گفتن در شرایط مصیبت و اندوهی که بر کسی وارد شده در اسلام مستحب است. پیامبر اکرم (ص): هرکس مصیبت دیده ای را تسلیت گوید، پاداشی همانند او دارد.
امام باقر (ع): وقتی شیعیان به هم می‌رسند در مصیبت ابا عبدالله (ع) این جمله را تکرار نمایند: «اَعظَمَ اللهُ اُجُورَنا بمُصابنا بالحُسَین (ع) وَ جَعَلَنا وَ اِیاکُم مِنَ الطالبینَ بثاره مع وَلیهِ الاِمام المَهدی مِن الِ مُحَمَدٍ علیهمُ السَلامُ.» خداوند اجر ما را به سوگواری وعزاداری بر امام حسین (ع) بیفزاید و ما و شما را از خونخواهان او همراه با ولی خود امام مهدی از آل محمد (ع) قرار بدهد.
۳- تعطیلی کار در روز عاشورا
امام صادق (ع): کسی که روز عاشورا را تعطیل کند، یعنی عقب کسب و کارش نرود و به کوری چشم بنی امیه که روز عاشورا را متبرک می‌دانستند، اگر کسی برای معیشت روزانه اش هم فعالیتی نکند، خداوند حوائج دنیا و آخرتش را بر آورد و کسی که روز عاشورا روز حزن و اندوه او باشد، در عوض فردای قیامت که برای همه روز هول و ترس است برای او روز شادی خواهد بود.
۴- زیارت و زیارت خوانی
علقمه بن حضرمی از امام باقر (ع) در خواست نمود که مرا دعایی تعلیم بفرما که از راه نزدیک یا دور و از خانه ام در این روز (روز عاشورا) بخوانم. امام فرمودند: ای علقمه! هرگاه خواستی (دعا بخوانی) دو رکعت نماز بخوان بعد از آن این زیارت (عاشورا) را بخوان. پس اگر تو این زیارت را بخوانی، دعا کرده ای به آنچه که، ملائکه برای زائر حسین (ع) دعا می‌کنند و خداوند صد هزار هزار درجه برای تو بنویسد و مثل کسی هستی که با حسین (ع) شهید شده باشد تا مشارکت کنی ایشان را در درجات ایشان و شناخته نشوی مگر در جمله شهیدانی که شهید شده اند با آن حضرت و نوشته شود برای تو ثواب زیارت هر پیغمبری و رسولی و ثواب زیارت هر که زیارت کرده حسین (ع) را از روزی که شهید شده است.
۵ – گریستن یا حالت گریه داشتن
در حدیث قدسی آمده که خداوند به حضرت موسی (ع) فرموند: ای موسی! هر یک از بندگانم در زمان شهادت فرزند مصطفی (ص) (روز عاشورا) گریه کند یا حالت گریه به خود بگیرد و بر مصیبت سبط پیامبر (ص) تعزیت گوید همواره در بهشت خواهد بود.
۶- برگزاری مجالس عزاداری
امام صادق (ع) می‌فرماید: مجلس گرفتن شما را من دوست می‌دارم. در مجالس خود «امر ما را» زنده بدارید. خداوند رحمت کند کسی که امر ما را زنده بدارد.
۷ – نماز جماعت ظهر عاشورا
امام صادق (ع): در روز (عاشورا) از کارهای لذتبخش دوری شود و آداب و سنن سوگواری بر پا گردد و تا زوال خورشید از خوردن و آشامیدن خودداری شود و بعد از آن همان غذایی خورده شود که سوگوارن می‌خورند.
۸- رعایت اخلاص
عزاداری را بخاطر رسم و عادت انجام نداده و سعى کنیم این کارها را با نیتى خالص و براى رضاى خدا انجام داده و در خلوص خود نیز صادق باشیم.
۹- توجه به عنصر معرفت در عزاداری
امام علی (ع) در یکی از سخنان خود خطاب به کمیل می‌فرماید: هیچ حرکتی نیست که انجام‌دهی مگر آن که برای آن محتاج به معرفت و شناخت هستی.
رسول اکرم (ص) در این باره چنین فرموده است: «کسی که کار انجام می‌دهد و در آن آگاهی و شناخت لازم را ندارد، آنچه را که خراب می‌کند، بیش از آن چیزی است که اصلاح می‌نماید.»
امام صادق (ع) فرموده: کسی که عملی را بدون بصیرت و آگاهی انجام دهد، مانند رهروی است که راه را اشتباه پیموده است؛ لذا هر چه تندتر رود، از مقصود دورتر می‌شود.
فصل سوم: بررسی آسیب‌های عام عزاداری
الف ـ آسیب‌های محتوایی
۱- توجه یک طرفه به سیمای ائمه معصومین (ع)
پیامبر و امامان دو جنبه دارند: یکی جنبه ملکوتی که در این نگاه معصوم‌اند، علم غیب دارند، ولایت تکوینی دارند و… و دیگر جنبه ملکی و زمینی “قل انما انا بشر مثلکم. ” باید در مجالس اهل بیت هر دو بعد مطرح شده وبر بعد دوم تأکید گردد؛ آنها الگوی زندگی اند وباید جنبه‌های الگویی زندگی اهل بیت مطرح شود همچنین مناقب اهل بیت وانس آنها با خداوند، ارتباط صمیمی با مردم، گره گشایی از کار مردم، زهد، شجاعت و … و دهها بعد دیگر.
حضرت علی (ع) می‌فرمایند: “انظروا اهل بیت نبیکم فالزموا سمتهم و اتبعوا اثر هم فلن یخرجوکم من هدی و لن یعیدوکم فی ردی فان لبدوا فالبدوا و ان نهضوا فانهضوا ولا تسبقوا هم فتضلوا ولا تتاخروا عنهم فتهلکوا “؛ به اهل بیت پیامبرتان بنگرید، از آن سو که گام برمی دارند بروید. قدم جای قدمشان بگذارید آنها شما را هرگز از راه هدایت بیرون نمی‌برند و به پستی و هلاکت باز نمی‌گردانند. اگر سکوت کردند سکوت کنید اگر قیام کردند قیام کنید،از آنها پیشی نگیرید که گمراه می‌شوید و از آنان عقب نمانید که نابود می‌گردید.
آنچه که مایه تأسف است اینکه اخیراً در برخی از مجالس حتی از بُعد ملکوتی امامان و مناقب معنوی آنان سخن گفته نشده و صرفاً سخن از توصیف چشم و ابروی وجسم وهیکل اهل بیت (ع) است. اینها سطح معارف دینی ما را پایین می‌آورد.
۲- غلو کردن در مورد ائمه
آسیب دیگر، طرح مسایل غلوآمیز در عزاداری‌هاست. قرآن کریم همگان را از غلو نهی می‌کند “یا اهل الکتاب لا تغلوا فی دینکم ولا تقولوا علی الله الا الحق. ” ای اهل کتاب، غلو در دین نکنید و بر خدا جز حق نگویید. امیرالمؤمنین (ع) نیز فرمودند: “اللهم انی بریء من الغلاه کبراءه عیسی بن مریم من النصاری اللهم اخذلهم ابداً ولا تنتصر منهم احداً”؛ خدایا من از غلات بیزارم همانند بیزاری حضرت عیسی از نصاری. خدایا آنها را تا همیشه خوار کن و هیچ کدام از آنها را یاری مکن.
در برخی از عزاداریها باز نمونه‌هایی از غلو مطرح می‌شود که تأثیر فراوانی در تخریب چهره ائمه (ع) داشته و سبب می‌شود چهره شیعه که پیوسته چهره ای دین مدار و منطقی بوده، چهره ای تحریف شده و نادرست معرفی گردد.
۳- نقل حکایات ومطالب دروغ
عرضه دروغ در این عرصه‌ها، آفت دیگر این مجالس است. ما معتقد نیستیم که هدف وسیله را توجیه کند و چون هدف مقدس است پس از دروغ استفاده شود. این دردی است که صد سال قبل مرحوم محدث نوری در “لؤلؤ و مرجان” از آن نالیده و به نحو مبسوط در نکوهش دروغ و دروغگویی در عزاها سخن گفته اند و نمونه‌هایی هم آورده اند.
مداحى و خواندن اشعار در مجالس اهل بیت (ع) باید طورى باشد که موجب وهن شیعه نباشد و بهانه به دست دشمنان شیعه ندهد. در مجالس اهل بیت (ع) باید اشعارى خوانده شود که فضایل آن بزرگواران بیان شود و مصائب و مظلومیت آنها براى مردم گفته شود.
۴- اشاره به موارد بی اصول وپایه
مطرح کردن معارف اسلامى بوسیله روش‌های سست و ورود خواب در عرصه معارف و یا ملاقات‌هاى دروغین هم آسیب بعدی می‌باشد.
۵- برداشت‌های شخصی و سلیقه‌ای
هر کس فهم خود از موضوع را بر آن تحمیل می‌کند که این خود باعث انحرافات و آسیب‌هایی می‌شود که در متن و یا در حاشیه آن رخ می‌دهد.
۶- هدف، توجیه‌گر وسیله
در مسأله عزاداری نهضت عاشورا نیز بعضی افراد وقتی می‌خواهند مردم را بگریانند، بسیاری از مسائل نادرست را نقل می‌کنند.
۷- فراموشی ابعاد متفاوت و عدم همه جانبه‌نگری
مثلاً در نهضت عاشورا پیام رسانی حضرت زینب سلام الله علیها را نقل می‌کنیم و از آن تقلید می‌کنیم، ولی از آنچه که درباره حضرت زینب گفته شده است غفلت می‌شود که: «هرگز زن با حیایی سخنگوتر از او ندیدم»
۸- آرزو گرایی بدون عمل
گاهی این فکر رواج می‌یابد که در باره حادثه عاشورا می‌گویند، امام حسین علیه السلام کشته شد تا کفاره گناهانمان باشد البته در برخی موارد این مطلب به صراحت بیان نمی‌شود اما مطالب به گونه ای بیان می‌شود که نتیجه آن این است که فلسفه شهادت امام حسین (ع) درست کردن بهانه برای بخشیدن گناه کاران است به صورتی که هرکس می‌تواند با اطمینان مشغول گناه شود و فقط باید در ایام عزاداری برای امام حسین (ع) عزاداری کند.
۹- حذف حقیقت و صورت معنوی
در برخی موارد وقتی از عاشورا صحبت می‌شود فقط به جنایت‌ها اشاره می‌شود و از این که این جنایات در حق چه کسی انجام شده خیلی سخنی به میان نمی‌آید در حالیکه می‌توان نظایری از این جنایت‌ها را در طول تاریخ مشاهده نمود و نباید از تذکر این موضوع غفلت می‌شود که با نماینده خدا در زمین اینگونه رفتار شده است.
۱۰- ورود اندیشه‌های انحرافی و بدعتها
این اندیشه‌ها خواه تعمداً وخواه سهواً از سه را ه نفوذ می‌کنند:
الف- عوامل معاند، مانند کفار و یا یهودیان صهیونیست
دلیل عمده دشمنی این گروه این است که فهمیده اند مذهب تشیع با هر گونه استیلا واستعمار گری وانحراف به شدت مخالف است و لذا سعی دارند با ورود خرافات در مذهب شیعه آن را از درون تهی کنند.
ب- ورود بدعتها و اندیشه‌های صوفی مآبانه
مانند ورود آلات موسیقی به محافل عزاداری قمه زنی،زنجیر زنی،بلند کردن علامت‌های سنگین، غلو در مقام اهلبیت (ع)، تجانس برای خدا، هلول خدا در اهلبیت (ع) وبالعکس، تشبیه و…
در حدیث آمده است «لاضرر ولا ضراراً فی الإسلام» آیا واقعاً کسانی که قمه می‌زنن وباسر با شدت به دیوار می‌کوبند و یا با ابزاری چون زنجیر‌های تیغی کمر خود را خون آلود می‌کنند و یا به هر نحوی خود را زخمی می‌کنند انقدر مصیبت زده اند که ” مصیبتاً ما اعظمها و اعظم رضیتها فی الإسلام ” را درک کرده اند؟
وقتی می‌شود از کلمه بهتری استفاده نمود چرا از کلماتی که معنای دوگانه دارند و زمینه سوء استفاده دشمنان را مهیا می‌سازد، استفاده کنیم.
در یکی از این برنامه‌ها که از فاکس نیوز پخش شده است از ۷ کارشناس ادیان و کارشناس روانکا و دعوت کردند و همه آنها به این مطلب اشاره داشته وافکار عمومی را به این سمت سوق می‌دادند که مسلمانان نوعی بیماری روانی و خود آزاری دارند (شیعه) واز بودن فرهنگ شهادت اینطور استنباط کردند که، کسی که برای جان خود ارزش قائل نسیت برای جان انسانهای دیگر نیز مسلماً اهمیتی قائل نمی‌شوند (شیعه وسنی)
ج- جهل و نادانی برخی از صاحبان تریبون
منظور کسانی هستند که به دلایل مختلف در دل مردم جائی باز کرده اند و حال یا در کسوت روحانی ویا در لباس یک مداح از تقدس برخوردار گشته اند و متأسفانه بعضی‌ها بدون اینکه اصلاً توجهی به سطح سواد این افراد و یا گرایشات ذهنی وسوابق آنها کنند، هر چه آنها بگویند برایشان حجت است.
بعضی اوقات بین این حرفهای غلط وبعضا درست، خواسته یا ناخواسته افکار و عقائدی شکل می‌گیرد که تیشه به ریشه مبانی اعتقادی – مذهبی می‌زند.
۱۱- خطر مداحان در چنگ تصوف
۱-برخی از مداحان از هر وسیله ای تنها برای سوزاندن دل مردم ودر آوردن اشک آنها استفاده می‌کنند نه برای شناساندن امام حسین (ع) و اهداف قیام سرخ عاشورائی او. با این روند نا صواب دیگر، وقایع زندگی ائمه (ع)بیشتر شبیه افسانه در آمده تا واقعیت.
۲- استفاده از ابزار آلات موسیقی مثل:طبل -دهل-شیپور-سنج -ارگ و …آن هم با آهنگهای افتضاح در دسته‌های عزاداری در شأن مجلس عزای امام حسین (ع) نیست.
۳-بد ترین کاری که به مداحی ضرر می‌زند خواندن مداحی به سبک ترانه‌های غربی است.
۴- عریان شدن در مراسم عزاداری در صورتی که نا محرمی نبوده و مفسده ای نداشته باشد از نظر مراجع اشکالی ندارد. ولی پخش فیلم آن بسیاری از مراسم عزاداری را به شکل هیجان رقابت اوباش در آورده
۵- بعضی از مداحان در مجالس عزاداری بیشتر سعی در مظلوم جلوه دادن امام حسین (ع) و- نعوذ با للّه – خواری ایشان در واقعه ی کربلا و التماس‌های مداوم ایشان به دشمنان دارند
۶- یکی از کارهای دیگری که به مداحی لطمه می‌زنه توصیف صرفاً ظاهر ائمه و تعریف از قد و سیمای آنها ست.
علّت محبوبیت حضرت عباس (ع) داشتن ادب بسیار بود زیرا تا دم مرگ حضرت سید الشهداء (ع) را برادر خطاب نکرد. چون ایشان را امام و سیّد ومولای خود می‌دانست، به خاطر جوانمردی او بود چون با اینکه بسیار تشنه بود و در میان آب سرد و زلال نهر علقمه ایستاده بود گفت تا فرزندان امامم واهلبیت (ع) او آب ننوشند من لب به آب نمی‌زنم.
۱۲- خطر مداحان اهل تفسیر به رأی
برخی از مداحان احکام را آنطور که خودشان دوست دارند تأویل می‌کنند، تاریخ را آنطور که دوست دارند تعریف می‌کنند. روایات را در اثر کم سوادی وعدم آگاهی و همچنین نداشتن علم کافی در زمینه حدیث شناسی و روایت فهمی به صورت ناقص و ابتر بیان می‌کنند. در بعضی اوقات مطالبی را سر خود به مقاتل اضافه می‌کنند.
بدون شک برگزاری مراسم عزاداری امام حسین (ع) یکی از شعائر بزرگ شیعیان محسوب می‌شود که در طول تاریخ توانسته ارزشهای مکتب تشیع را حفظ نموده و از نسلی به نسل دیگر منتقل کند.
بقاء این مکتب به همین مجالس و عزاداریها و توجه به امام حسین (ع) بوده و هست. اما در کنار اهمیت برگزاری این مجالس که در واقع فرصتی است برای آشنایی بیشتر با مکتب امام حسین (ع) و حقایق دین به شکل عمومی و مسائل مربوط به امامت به صورت خاص، باید توجه داشت که مسائل فرهنگی جانبی این گونه مجالس باید به گونه ای باشد که با ارزش‌ها و آرمان‌های امام حسین (ع) سازگار باشد و با معیارها و موازین اسلامی هیچ گونه مُنافی نداشته باشد.
در سیره ائمه (ع) هم برنامه ای که هرگز در هیچ شرایطی ترک نشد برپائی عزا برای امام حسین (ع) بود.
ب ـ آسیب‌هاى ظاهری
۱- استفاده از سبک موسیقی‌های مبتذل در مداحی‌ها
از آسیب‌هاى شکلى عزاداریها، استفاده از سبک موسیقىهاى لهوى و حرام در عزاداری‌هاست.
۲- توجه بیش ازاندازه به مداحى و فراموش کردن خطابه‌ها
اکتفا به مداحى و سینهزنى دیگر آسیب مجالس عزادارى است. درست است که این شورها و عشقها و سینهزنىها و حالها در نهایت تقویت دین است، ومایه خوشحالی است که دیده شود جوانان به جای اینکه در مجالس گناه باشند در عزاداریها حضور یابند. لیکن سخن این است که اگر این شورها با شعور گره نخورد، ماندگار نخواهد بود. متأسفانه در برخى مجالس مشاهده می‌شود که تنها به مداحى وسینه زنی اکتفا شده وذکری از مناقب ومنزلت ائمه (ع) به میان نمی‌آید.
۳- درآمدزایی با مداحی یا خطابه
دیگر آسیب عزاداریها برخورد مادی ودرآمدزایی با این مقوله است امام صادق (ع) فرمود:”من اراد الحدیث لمنفعه الدنیا لم یکن له فى الاخره نصیب و من اراد به الاخره اعطاه الله خیر الدنیا و الاخره”؛آن کس که حدیث را براى منفعت دنیا بخواهد در آخرت بهرهاى ندارد و آن کس که حدیث را براى خدا و آخرت بخواهد خداوند خیر دنیا و آخرت را به او عطا خواهد کرد.
۴- استفاده از خرافات در عزاداریها
نکته مهم دیگر نصب شمایل‌های توهین آمیزی است که در ماه محرم در بعضی از نقاط شهر ویا در مقابل بعضی از هیئت‌های عزاداری دیده می‌شود.
همچنین استفاده از علامت‌ها به شکل صلیب مسیحیان وهمچنین قمه زنی از دیگر آیین‌های خرافی است که به عنوان آسیب در هیئت‌های عزاداری مطرح می‌باشد.
۵- افراط و تفریط
افراط و تفریط زیانبار خلقت انسان و جهان هستی براساس اعتدال رفتارهای انسان اگر بر مبنای اعتدال نتیجه مطلوب در پی خواهد داشت و اگر با افراط و تفریط همراه باشد نتیجه بخش نخواهد بود.
عاشورا، برخورد دین‌مدارانه با افراط‌ها و تفریط‌هائی بود که دین خدا را تهدید می‌کردند.
عده‌ای معتقدند، عزاداری باید محدود و در قالب وعظ و خطابه و حذف دستجات سینه‌زنی و سنت‌های رایج باشد عده‌ای هرچه می‌توانند بر حواشی می‌افزایند و فرعیات را بقدری گسترش می‌دهند که اصل به فراموشی سپرده می‌شود.
عزاداری‌های سنتی در قالب دستجات سینه‌زنی و سنت‌هائی که از قدیم رایج بود در تحریک عواطف و احساسات موثرند و قلب‌ها را برای درک و فهم عمق واقعه عاشورا و ابعاد فداکاری شهدای کربلا آماده می‌کنند. این، کاری است که از وعظ و خطابه به تنهائی برنمی‌آید و جمع این هر دو با همدیگر است که می‌تواند عزاداری را کامل کند.
افراط در پرداختن به حواشی و افزودن فرعیات باعث می‌شود وعظ و خطابه که مغز عزاداری‌هاست حذف گردد و افراد بی‌سواد و بی‌اطلاع از معارف دین، صحنه گردان عزاداریها شوند.
این مساله عزاداری امام حسین (ع) را از هدف اصلی آن که آشنائی با راه امام و معارف دین است دور می‌کند. محصول این قبیل مجالس و محافل عزاداری، به جای آنکه آشناشدن جوانان و نوجوانان با معارف دین باشد پیدایش افرادی سطحی و ناآشنا با اصول و مبانی دینی است.
ادامه این روند در درازمدت می‌تواند به یک تهدید برای جامعه و برای خود عزاداریها تبدیل شود و برای آنکه گرفتار چنین تهدیدی نشویم باید فرهنگ اعتدال بر عزاداریها حاکم شود.
اعتدال در عزاداری، راه را برای حفظ عزاداری سنتی، که ترکیبی متوازن از وعظ و خطابه و سینه‌زنی و نوحه‌خوانی و به راه انداختن دستجات است، هموار می‌کند و در عین حال که شور و حال عاشورائی به مردم می‌دهد و احساسات و عواطف آنها را متوجه شهدای کربلا می‌کند، آشناشدن آنها با معارف اهل البیت (ع) و هدف امام حسین (ع) را نیز تضمین می‌نماید.
۶- عدم مدیریت زمان مراسم عزاداری
مسائل عزاداری هم مدیریت می‌خواهد و مدیریت مراسم عزاداری یعنی چه کاری بایدانجام شود و در چه زمانی انجام شود، عدم توجه به زمان ممکن است باعث شود مراسم همراه با اذیت و آزار مردم باشد، قرآن خواندن هم اگر مردم آزاری باشد، گناه است.
۷- تمرکز بر روزهای خاص در مجالس عزاداری
از جمله آسیب‌های ظاهری مجالس عزاداری تمرکز مجالس در روزهای خاص است، بهتر است همه عزاداریها بر دهه اول مترکز نباشد یکی دهه اول، یکی دهه دوم، یکی دهه سوم دیده شده یک شب قدم به قدم مراسم عزاداری برپاست، بعد از یک هفته هیچی، مثل سیل یکبار می‌آید و می‌ایستد. همچنان که باران نم نم اثرش بیشتر این مراسم هم اگر به صورت مستمر و مختصر باشد اثرش بیشتر است.
ج – توصیه‌هایی از علما و مراجع درباب آسیب‌های عزاداری
آیت‌الله فاضل لنکرانی می‌فرماید: اگر این آسیب‌ها که در برخی مجالس عزا هست ادامه یابد، من بر اصل کیان تشیع احساس خطر می‌کنم.
از خرافات و دروغگویی و خواب‌های بی اساس و ادعاهای واهی، پرهیز کنیم و بدانیم که این امور غیر واقعی، چهره اسلام و شیعه را زشت و معیوب، و زبان طعن دشمنان را می‌گشاید.
آیت‌الله مکارم شیرازی نیز موارد ذیل را توصیه نموده است:
۱) نباید مسائلی بر زبان مداحان جاری شود که بوی غلو بدهد.
۲) در نام گذاری هیئات هم دقت شود و نام‌هایی انتخاب شود که تبعات بدی نداشته باشد و در شأن مجالس عزای حسینی باشد.
۳) مداحان باید آموزش‌های لازم را دیده باشند یعنی هم باید آگاهی و اطلاعات لازم را داشته باشند و هم این هنر را داشته باشند که چگونه بخوانند. افرادی که آگاهی لازم از مسائل اسلامی ندارند، وارد این کار نشوند.
۴)خطبا و مداحان نباید در مجالس عزاداری بگویند که در طول سال هر گناهی که می‌خواهید انجام دهید اما در ایام محرم که عزاداری می‌کنید گناهان شسته می‌شود!
۵) در مجالس خود عزاداران را به در آوردن پیراهن تشویق نکنید چرا که در عصر و روزگار ما مصلحت نیست و ضرر دارد.
۶) عزاداران را به آسیب رساندن به بدنشان تشویق نکنیم.
۷) در وقت نماز برنامه نداشته باشند و از آهنگهای لهو و فساد که اخیراً در مداحی‌ها استفاده می‌شود پرهیز نمایند.
۸) سیاستمداران مرموزی می‌خواهند در همه امور و مراکز، اعم از مساجد، دانشگاه‌ها، مدارس، هیئت‌های مذهبی و مجالس مداحی نفوذ کنند. باید حواستان جمع باشد تا بازیچه دست این افراد مرموز نشوید.
۹) مجالس نباید به گونه‌ای باشد که حضار و مخصوصاً جوانان خسته شوند چون دشمن می‌خواهد با هر وسیله‌ای همچون ماهواره، اینترنت، مواد مخدر، مجالس بد آموز و … جوانان ما را از دین و مذهب و امام حسین جدا کند و لذا مجالس ما نباید برای آنها خسته کننده و کسالت آور باشد.
۱۰) وعاظ و مداحان باید به اخلاق حسینی متخلق باشند و به هر آن چه می‌گویند ابتدا خود عمل کنند و مردم بایستی ببیند که مداحان دروغ نمی‌گویند، خیانت نمی‌کنند و زن و بچه‌ی آنها مؤدب به آداب اسلامی هستند.
۱۱) واعظان و مداحان بایستی احترام به پیش کسوت‌ها را حفظ کنند و از تجربیات آنها استفاده کنند و دیگر موارد.
آیت‌الله جوادی آملی: انسان به مقدار فهمش ثواب می‌برد، نه به مقدار حنجره و آهنگش؛ لذا وظیفه جامعه و مداحان تنظیم روایات، تواریخ و مقاتل معتبر به شکل اشعار وزین است که ثمره‌ی تلاش بزرگانی نظیر مرحوم محتشم کاشانی نیز چنین بوده است.
لازم نیست شور به پا کنید و با تمسک به هر وسیله‌ای مثل نقل خواب و مانند آن که صبغه عقلی و علمی ندارد، از مردم گریه بگیرید مطمئن باشید این گونه امور اگر عقابی نداشته باشد، قطعاً ثوابی هم ندارد.
فصل چهارم: راه‌های جلوگیری از آسیب‌ها
نکاتی کلی
۱- بصیرت دینی، در مقابل کج اندیشی‌ها و برداشت‌های غلط.
۲- تقوا در مقابل هوی و هوس. علم و بصیرت در حوزه سیاست و اجتماع برای تشخیص دوستان و دشمنان و روشن شدن عملکرد سیاست بازان.
۳- تبیین و روشنگری اندیشمندان و علماء در حوزه مسائل دینی، سیاسی و اجتماعی.
۴- پیروی مردم از علمای راستین که مصداق نایبان عام امام زمانند.
۵- به حاشیه راندن تفکرات متحجرانه و جمودگرا.
وظایف اقشار مختلف برای پیشگیری از آسیب‌ها
مجالس عزای حسینی اگر به همان شکلی که مورد نظر اهل بیت ع و بزرگان دین بوده برگزار شود یقیناً از بهترین روش‌های پرورش و رسیدن به کمال برای افراد و اصلاح جامعه است.
با وجود این همه اثرات و فواید مترتبه، متأسفانه این گنجینه عظیم به دست دشمنان فرصت طلب و دوستان ناآگاه گاهی این سنت حسنه دچار آفت می‌شود که در صورت عدم آفت زدایی نباید انتظار چندانی از این محافل برای اصلاح و هدایت فرد و جامعه داشت حتی برگزاری آن مضر نیز خواهد بود.
برای زدودن آسیب‌ها و تحریفات این مجالس همه باید با وظیفه خود آشنا گردیده و به آن عمل کنند.
۱) مراجع دینی و علماء
در هنگام ظهور بدعت، تحریف و خرافه، این عالمان و مراجع دینی هستند که باید علم خود را آشکار کنند و حقایق را بدون پرده به مردم بگویند.
رسول گرامی اسلام از باب اتمام حجت بر تمام عالمان و دانایان امتش، از آنها خواسته که در برابر تحریفات و بدعتها موضع بگیرند وگرنه مورد لعن و نفرین خداوند قرار خواهند گرفت. “زمانی که در امتم بدعتها هویدا گشت بر عالم است که علم خویش را آشکار کند، پس هر کس (چنین) نکند لعنت خدا براو باد”. («اذا اظهرت البدع فی امتی فلیظهر العالم علمه فمن لم یفعل فعلیه لعنه الله».
۲) وعاظ و خطبا و مبلغین
وعاظ و خطبا و مبلغینی که در منابر حسینی به وعظ و ارشاد مردم می‌پردازند باید کاملاً آگاه و هوشیار باشند و سعی کنند تا جایی که می‌توانند با بهترین روش‌های وعظ و ارشاد و تبلیغ با آفات و آسیب‌های وارده در مجالس حسینی مبارزه کنند.
مثلاً در جریان مجالس عزاداری و وعظ و خطابه، امروز دو نقطه ضعف دیده می‌شود؛ یکی این که علاقه شدید دارند که در مجالس، اجتماع و ازدحام زیاد شود، دیگر این که می‌خواهند از لحاظ گریه، مجلس بگیرد.
این دو توقع باعث دخالت دادن ذوق و سلیقه شخصی در وعظ و خطابه می‌شود که می‌تواند منشأ آسیب‌های جدی شود این جا خطیب یا مبلغ باید به فکر ازدحام زیاد مردم نباشد بلکه باید حقایق را بگوید و از هر چیزی که موجب تحریک احساسات مردم و گریاندن آنهاست استفاده نکند.
مبلغان مجالس حسینی باید از ذکر مطالبی که سند و مدرک معتبر ندارد به شدت پرهیز کنند.
ویژگی‌های یک خطابه مفید و مناسب:
محبت را نسبت به حسین بن علی و خاندان پیغمبر بیشتر کند
نسبت به حادثه عاشورا یک دید روشن و واضحی به مستمع بدهد
نسبت به معارف دین، هم ایجاد معرفت و هم ایجاد ایمان بکند.
به طور خلاصه وعاظ، خطبا و مبلغان باید این خصوصیات را داشته باشند از جمله: خلوص نیت، صلاحیت علمی و عملی، آگاهی و تسلط کافی به موضوع سخنرانی و ابعاد و اطراف آن و توان باز پروری داده‌های تاریخی، برخورداری از کردار نیک، تطابق کردار و گفتار، محبوبیت و مقبولیت (که در اثر خلوص نیت و تهذیب نفس و خوش خلقی و … پدید می‌آید)، راست گویی، حفظ دین و احیای ارزشهای اصیل اسلام و تشیّع در برابر بدعتها، تحریف‌ها و مسخ ارزش‌ها، سعی و کوشش در توجه دادن مردم به قرآن و بهره‌گیری از آیات و روایات و تفسیر و تحلیل اهداف و فلسفه عاشورا و پیام‌ها و عبرت‌ها‌ی حاصله از آن،درک شرایط زمانی، تکراری نبودن سخنان و پرهیز از بیان مطالب بی اساس و نو آوری‌های بی بنیاد و نیز پرهیز از اطاله کلام و اطناب ملال آور که باعث خستگی مخاطبان می‌شود.
۳) شعرا، مداحان و ذاکران اهل بیت (ع)
شاعران متعهد اهل بیت (ع) همواره نقش مهمی در شناخت و آگاهی دادن به مردم، نسبت به اهل بیت (ع) و به خصوص سید الشهداء و مظلومیت ایشان ایفا نموده‌اند.
شاعران امروزی باید شعری که نماد حقیقت نهضت حسینی و ارزش آن باشد بسرایند و بخوانند و از خواندن اشعار ضعیف، سست و بی مدرک در مدح و رثای اهل بیت نبوت پرهیز کنند و از دروغ و جعلیاتی که موجب وهن مقام معصومین می‌شود دوری نمایند.
شاعر عاشورایی باید از زندگی امام حسین (ع) شعارها و کلمات و نامه‌های آن بزرگوار آگاهی کامل داشته باشد و هنگام مدح آن حضرت از افراط و تفریط خودداری نماید.
مداحان و ذاکران اهل بیت (ع) باید قبل از هر چیز نیت خود را پاک و خالص نموده و از هر گونه ریا و ظاهر سازی و خود نمایی پرهیزکنند. چون عزاداری بر عزیزان درگاه الهی، امری عبادی است و عبادت بدون قصد قربت و خلوص نیت مورد پذیرش واقع نمی‌شود.
مداحان و ذاکرین اهل بیت لازم است همواره دیدگاه‌ها و نظرات مراجع عالیقدر تقلید و بزرگان حوزه علمیه را مد نظر داشته باشند.
۴) مسئولین هیئات و بانیان مجالس حسینی
این گروه از خادمان حسینی باید مجالس خود را برپایه شناخت عمیق و صحیح برگزار نمایند و با رعایت شرایط و آداب انجام این کار دقیق و ظریف بپردازند. زیرا اگر بانیان و عوامل اجرایی، به هدف و حدود عزاداری و ظرافت‌های مخصوص آن جاهل باشند، و رعایت حدود نکنند نمی‌توانند نتیجه‌ی درخوری از مجالس خود بگیرند.
رعایت اخلاص در عمل و پرهیز جدی از چشم و همچشمی و ریا و خود نمایی
بیش از آن که به زرق و برق و تدارکات مادی مجالس و جنبه‌های ظاهری آن بیندیشند؛ به محتوا و کیفیت آن فکر کنند
مسئول هیئات بایستی به شدت از مداح محوری و اکتفا به مداحی صرف بپرهیزند دین ما که فقط احساسات نیست پس باید در مجالس عزاداری حتماً سخنران باشد و احکام و مسائل مربوط به دین و زندگی مردم و وقایع عاشورا بیان شود.
مسؤل هیئات باید مجالس را در ساعت مقرر و مناسب برگزار کنند و از طولانی کردن مجالس و سلب آرامش همسایگان به شدت پرهیز کنند؛ و نکته مهم دیگر آن که بانیان مجالس عزاداری باید به نظرات و هشدارهای مراجع عظام تقلید توجه کافی را بنمایند.
۵) عموم مردم عزادار
مردم هم در قبال مجالس عزادری مسئولیت دارند که در هر مجلسی حاضر نشوند و از اعمالی که مراجع عظام آنها را حرام می‌دانند و یا جایز نمی‌شمرند، دوری گزینند.
